Η νέα δημοτική Αρχή κληρονόμησε από την προηγούμενη και το έργο συντήρησης – συμπλήρωσης της πλατείας Ελευθερίας. Ας θυμηθούμε ότι σχεδιάστηκε με βάση την βραβευμένη μελέτη των Σκουτέλη-Ζανόν (1993), έλαβε έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (1996), εγκαινιάστηκε (2000), παράλληλα βανδαλίστηκε από μαινόμενους ακροατές γνωστού ραδιοφωνικού σταθμού, τέλος ενσωματώθηκε ως χώρος στην καθημερινότητά μας, ενώ κάθε νέα τετραετία σχεδιαζόταν από την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Ηρακλείου η τροποποίησή της, χωρίς να τελεσφορεί.
Η προηγούμενη δημοτική αρχή μετά από πιέσεις του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων διενήργησε Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό, ο οποίος λόγω της μικρής συμμετοχής συναδέλφων κινδύνευσε να μείνει άγονος. Εδώ οφείλουμε να τονίσουμε ότι τα ποσά για τα βραβεία δεν επιβαρύνουν τους ΟΤΑ αλλά το «Πράσινο Ταμείο»! Κέρδισε το πρώτο βραβείο η ομάδα του αρχιτέκτονος Ιωάννη Γιαννούτσου, ο οποίος προσεκλήθη προεκλογικά να παρουσιάσει το έργο του την ίδια στιγμή που η Τεχνική Υπηρεσία προκήρυσσε το έργο συντήρησης που τώρα εκτελείται. Φάνηκε λοιπόν κατάλληλη η στιγμή επανάκαμψης των κριτών και επικριτών των δεδομένων διαμορφώσεων, οι οποίοι τώρα μιλάνε ακόμη και για δημοψήφισμα αφαίρεσης των πυλώνων φωτισμού.
Το έργο αυτό που χαρακτηρίζει τον μεγάλο αυτό δημόσιο χώρο της πόλης, παρόλο που δεν έχει εκτελεστεί στο σύνολό του, είναι αποτέλεσμα σειράς τεχνικών και νομικών διεργασιών τις οποίες ο κάθε σοβαρός πολίτης και πολιτικός οφείλει να λαμβάνει υπ’ όψιν, ειδάλλως η συζήτηση θα ολισθαίνει στον χώρο του λαϊκισμού. Το προσωπικό μας γούστο είμαστε ελεύθεροι να το εφαρμόζουμε στο εσωτερικό της κατοικίας μας, στον κήπο μας, στο ντύσιμό μας.
Το σύνολο από τα προσωπικά γούστα των πολλών, σε συνδυασμό με την δυναμική της εκάστοτε εποχής, τις τέχνες και την τεχνική της, ο αρχιτέκτων που σχεδιάζει για τον δημόσιο χώρο τα λαμβάνει υπ’ όψιν, τα φιλτράρει στο σχέδιο, στον χώρο, ενώ η πολιτεία κρίνει, τροποποιεί, τέλος εγκρίνει αυτές τις προτάσεις και τις εφαρμόζει. Ο ρόλος της Τέχνης, δηλαδή και της Αρχιτεκτονικής, είναι να απεικονίσει την βραχυπρόθεσμη δυναμική της κοινωνίας, την μακροπρόθεσμη την οραματίζονται οι ουτοπιστές.
Για να μην μακρολογούμε, θα κλείσω με τρεις εικόνες που απαντάνε στις ανησυχίες και στοιχειοθετούν στιβαρό αντίλογο.
Η πρώτη είναι το γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου στην παραλία της Θεσσαλονίκης, μπροστά από τον Λευκό πύργο. Ο Ζογγολόπουλος υπήρξε παρατηρητής και σύμβουλος στο έργο μας, εκείνη την περίοδο που στηνόταν η έκθεσή του στην Biennale της Βενετίας, μας επηρέασε με τις μορφές και το ελεύθερό του πνεύμα και είχε σχεδιάσει στην δική μας πρόταση μια νέα κατασκευή σε αντικατάσταση του Άγγλου στρατιώτη, του δικού μας Αγνώστου, όπως ζητούσε τότε ο διαγωνισμός.
Η δεύτερη φωτογραφία είναι από την παραλιακή πλατεία στην ιστορική πόλη Σπάλατο (Split) της Δαλματίας, πόλη που δημιουργήθηκε επί και εκτός του ανακτόρου του Διοκλητιανού και προστατεύεται από την UNESCO. Εδώ ένα ενιαίο μεταλλικό στέγαστρο στηριζόμενο σε υψηλούς πυλώνες φωτισμού έχει τοποθετηθεί σε μικρή απόσταση από τη νότια όψη του ιστορικού συνόλου. Μια σύγχρονη κατασκευή φιλτράρει την παλιά πόλη, δημιουργεί ομοιομορφία εκεί όπου ο χρόνος δημιούργησε ασυνέχειες και καλύπτει τον νόμιμο αριθμό των όμοιων για κάθε επιχείρηση τραπεζοκαταστημάτων, με όμοιες τέντες.
Η τρίτη φωτογραφία είναι από την πλατεία Ελευθερίας τον Ιούνιο του 2018, κατά την διάρκεια εκτέλεσης των εργασιών κατασκευής ενός επιπλέον ορόφου, ως πέργκολα στην οικοδομική άδεια, ως κύριος χώρος εστιατορίου στην πράξη.
Η τελευταία αυτή εικόνα αναδεικνύει ότι η πλατεία Ελευθερίας δεν χαρακτηρίζεται από τα «ακαλαίσθητα» μεταλλικά φωτιστικά, αλλά από τα υψηλά κτήρια Ντορέ και Αστόρια και από τα πολύ ακαλαίσθητα τραπεζοκαθίσματα, τέντες και επιγραφές που κατέλαβαν τα στέγαστρα, επιβάλλοντας το ιδιωτικό γούστο στον δημόσιο χώρο. Όμως αυτά τα στέγαστρα σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν με δημόσιο χρήμα, διότι όφειλαν να αποδίδουν ενιαία εικόνα ομοιομορφίας όπως συνάδει σε κεντρική πλατεία.
*Ο Νίκος Σκουτέλης είναι αρχιτέκτων μηχανικός I.U.A.Venezia – Ph.d. Ε.Μ.Π. Αθήνα,
Καθηγητής – Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών – Πολυτεχνείο Κρήτης,
Διευθυντής Εργαστηρίου Τεκμηρίωσης και Αποκατάστασης Ιστορικών Κτηρίων και Συνόλων www.docohibs.tuc.gr,
Επιστημονικά υπεύθυνος- Παρατηρητήριο Υπαίθρου Κρήτης – Αναπτυξιακή/Εκπαιδευτική Πλοηγός www.ruralcrete.gr
Eπισκέπτης καθηγητής I.U.A.V. Βενετίας