Το πρόβλημα των διατηρητέων είναι κυρίως οικονομικό
«Ενεργοποιήθηκε το πρωτόκολλο για την κατεδάφιση του ορόφου στο “Μίνως” έγραφε 1 Νοεμβρίου η «ΠΑΤΡΙΣ». Να με συγχωρέσουν οι αγαπητοί συνάδελφοι αλλα αυτό δεν… αποτελεί είδηση (sic)! Το αντίθετο ναι. Για κάποιο τρόπο όλα αυτά τα χρόνια, δηλαδή από τις δεκαετίες του 1960-1990, οι κατεδαφίσεις κτηρίων ή ορόφων είναι σύνηθες φαινόμενο στο Ηράκλειο.
«Σκωπτικά σχόλια προκαλεί το γεγονός ότι ένα εμβληματικό κτήριο που βρίσκεται στη βιτρίνα του Ηρακλείου έφτασε στο σημείο να καταρρέει με ευθύνη του υπουργείου Πολιτισμού που εδώ και 1,5 χρόνο δεν έχει δώσει συντεταγμένες σε σχέση με τη μελέτη που έχει καταθέσει ο Δήμος για την αξιοποίηση του ιστορικού κτηρίου.» έγραφε το ρεπορτάζ όπως και τόσα άλλα στο παρελθόν. Ποιος δεν θυμάται την κατεδάφιση του κτίσματος στη συμβολή των οδών Σμύρνης και Γιαννιτσών.
Ο ένας το λέει γραφειοκρατεία, ο άλλος αδράνεια, ο άλλος ωχαδερφισμό, ο άλλος «τι να κάνουμε, έτσι είναι». Ο μαρασμός και η κατάρρευση των κτηρίων ωστόσο δεν είναι μόνο θέμα ασφάλειας αλλά και θέμα προστασίας της ιστορίας και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της χώρας. Τα κτήρια δε φταίνε σε τίποτα και δεν πρέπει να τα δαιμονοποιούμε. Εμείς τα αφήνουμε εγκαταλελειμμένα. Κάπως πρέπει να το χειριστούμε το ζήτημα αυτό.
Ιδιαίτερα στο Ηράκλειο υπάρχουν ακόμα κάποια που πρέπει πάση θυσία να μείνουν όρθια, διοτι σε λιγα χρόνια ελάχιστα θα είναι αυτά που θα θαυμάζουμε στην πόλη μας. Για ρίξτε μια ματιά στο κτήριο Εφκάφι (1878) στην μικρή Έβανς (Αγά Τσαρσί). Νεοκλασικό Οθωμανικής αρχιτεκτονικής.
Στο έλεος της εγκατάλειψης είναι όπως και τα παλιά « ¾» στον παραλιακό, ειδικά εδώ η αδιαφορία, η δυσπιστία, η άγνοια, η έλλειψη συναίσθησης της ιστορικής συνέχειας και η αδυναμία κατανόησης των μνημείων, οδήγησε στη φθορά και τον αφανισμό τους. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την ασύδοτη εκμετάλλευση της γης, οδήγησε σταδιακά στη σημερινή του μορφή το Ηράκλειο.
Η ιστορικότητα της πόλης, η πολεοδομική και κοινωνική της διάρθρωση ανατράπηκαν ραγδαία σε διάστημα μόλις εκατό χρόνων” αναφέρει η αρχαιολόγος Λιάνα Σταρίδα σε παλαιότερη ανάρτησή της. Και έχει δίκιο. Όταν καταρρέουν διατηρητέες οικοδομές σημαίνει ότι κάτι πολύ σοβαρό πάει λάθος. Είναι αυτονόητο ότι πρέπει να γίνονται τεχνικοί έλεγχοι και ότι το νομικό πλαίσιο θα πρέπει να ενισχυθεί. Και τα δυο αυτά είναι απαραίτητα αλλά όχι αρκετά. Τι πάει λάθος; Ποιο είναι το ουσιαστικό πρόβλημα;
Ο πολιτιστικός πλούτος που αντιπροσωπεύουν οι διατηρητέες οικοδομές είναι «εγκλωβισμένος» σε ιδιωτικές περιουσίες. Το πρόβλημα των διατηρητέων είναι κυρίως οικονομικό. Οι τεχνικές-αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις που ασχολούνται με την ιστορία και την αρχιτεκτονική ουσία του θέματος δεν υποστηρίζονται από την ανάλογη οικονομική πολιτική. Λίγη μόνο προσοχή στα οικονομικά και θα βρεθούν οι λύσεις.
«Αλλιώς, όσες ανακηρύξεις και να κάνεις είναι για τα «μάτια του κόσμου» και για να μπορεί το κράτος να νίπτει τας χείρας του με περισσή ευκολία, αλλά και υποκρισία» έγραφε η συνάδελφος μου Αντωνία Κουτσάκη τον Νοέμβριο του 2020 στην «Π». Όταν κηρύσσονται όμως διατηρητέα πρέπει η πολιτική απόφαση να είναι ολοκληρωμένη με τις ανάλογες οικονομικές διευθετήσεις και πρόνοιες. Ασφαλώς και πρέπει άμεσα να εκσυγχρονιστεί η νομοθεσία και να ενισχυθούν οι διαδικασίες των τεχνικών επιτηρήσεων και ελέγχων. Αυτά είναι αυτονόητα άμεσα μέτρα.
Οι λύσεις είναι στα οικονομικά. Θα πρέπει να εμπλακεί τόσο το κράτος όσο και η αγορά. Πρώτον, το κράτος να διαθέσει πολύ περισσότερα χρήματα για το κόστος συντήρησης των διατηρητέων, εφόσον είναι «δημόσιο αγαθό» με πολλαπλά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, με περικοπές σε άλλα έργα με πολύ μικρότερο κοινωνικό όφελος.
Δεύτερον, οι δημοτικές αρχές, οι δήμοι να αναλάβουν πρωτοβουλίες σχεδιασμού και εφαρμογής προγράμματος αναζωογόνησης των ιστορικών κέντρων με στρατηγικής φύσεως επεμβάσεις (υποδομές, προσόψεις, διακίνηση και άλλα) εφαρμόζοντας προτεραιότητες και στόχους που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά κονδύλια.
Και επιτέλους ας ενεργοποιηθεί το πρόγραμμα «Διατηρώ». Σήμερα, οι ιδιοκτήτες διατηρητέων κτηρίων, στην πλειονότητά τους, αδυνατούν να τα συντηρήσουν και να τα αποκαταστήσουν, γεγονός που τα οδηγεί σε εγκατάλειψη και επιδείνωση της στατικής τους επάρκειας σε βαθμό που καταλήγουν επικίνδυνα για την ανθρώπινη ζωή.
Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με επιστολή που απέστειλαν στον πρωθυπουργό τον περασμένο Φεβρουάριο 11 ελληνικές και διεθνείς οργανώσεις και φορείς πολιτών, το πρόγραμμα «Διατηρώ» για να βοηθήσει αποτελεσματικά τους ιδιοκτήτες διατηρητέων κτηρίων σε όλη την χώρα θα έπρεπε να έχει προϋπολογισμό τουλάχιστον 500 εκατ. ευρώ.