Δημιουργία, δημιουργικός, δημιουργός, δημιουργώ. Η δημιουργικότητα είναι η ικανότητα με την οποία παράγεται μια πρωτότυπη και χρήσιμη οντότητα ή διαδικασία στην τέχνη, την επιστήμη και την τεχνολογία . Συχνά η έννοια της δημιουργικότητας συμβαδίζει με την έννοια της εφευρετικότητας και της καινοτομίας. Δημιουργικά μπορούν να είναι τα νοήμονα όντα και η δημιουργικότητα συνδέεται με την έμπνευση και τη σύλληψη μιας ιδέας.
Η δημιουργικότητα διαχωρίζεται στην ψυχολογική και στην ιστορική (M. Boden 1990). Η ψυχολογική είναι ένα αποτέλεσμα δημιουργίας που ο δημιουργός επινοεί ή ανακαλύπτει για πρώτη φορά στη ζωή του χωρίς να το έχει προηγουμένως διδαχτεί. Η ιστορική αφορά στην ίδια διαδικασία αλλά έχει ως αποτέλεσμα πρωτοτυπία ή εφεύρεση σε παγκόσμιο επίπεδο. Η δημιουργικότητα έχει γίνει και αντικείμενο των νέων τεχνολογιών, γνωστή ως Υπολογιστική Δημιουργικότητα (ΥΔ), στην οποία γίνονται εφαρμογές με μεθόδους Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) με εκπληκτικά αποτελέσματα.
Η ιδέα της δημιουργικότητας στην επιστήμη είχε ξεκινήσει από παλιά. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Χένρι Πουανκαρέ είχε αρχίσει να προβληματίζεται. Οι σκέψεις του χρησιμοποιήθηκαν από τις πρώτες μελέτες της δημιουργικής διαδικασίας από πρωτοπόρους θεωρητικούς όπως ο Graham Wallas. Στο έργο του “Art of Though” που δημοσιεύτηκε το 1926, παρουσίασε ένα από τα πρώτα μοντέλα της δημιουργικής διαδικασίας. Στο μοντέλο αυτό η δημιουργικότητα μπορεί να οριστεί ως μια διαδικασία που συνίσταται από πέντε στάδια.
1.Στάδιο προετοιμασίας που εστιάζει το μυαλό του δημιουργού στο πρόβλημα.
2.Στάδιο επώασης κατά το οποίο το πρόβλημα μεταφέρεται στο ασυνείδητο.
3.Διαίσθηση του δημιουργού και απόκτηση της αίσθησης ότι η λύση θα βρεθεί.
4.Σύλληψη κατά την οποία μέρος του αποτελέσματος της δημιουργίας αναδύεται από το ασυνείδητο στο συνειδητό.
5.Επαλήθευση κατά την οποία το αποτέλεσμα της δημιουργίας υφίσταται συνειδητή επεξεργασία, επαληθεύεται και εφαρμόζεται.
Ήδη στο πρώτο συνέδριο της ΤΝ το 1956 είχε συζητηθεί για πρώτη φορά το θέμα της ΥΔ ως ένας από τους στόχους της ΤΝ. Επισημάνθηκε από τότε η σημασία της τυχαιότητας για τη δημιουργικότητα, τόνισαν όμως ότι η τυχαιότητα θα έπρεπε να οδηγείται από τη διαίσθηση για να είναι αποδοτική. Οι πρώτες έρευνες άρχισαν την δεκαετία του ΄70. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η σειρά προγραμμάτων AARON που γράφτηκε από τον καλλιτέχνη Harold Cohen για τη δημιουργία εικόνων.
Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε μεταξύ του 1972 και 2010. Η Association for Computational Creativity (ACC) διεξάγει ετησίως συνέδρια. Η ΥΔ γνωστή και ως Τεχνητή Δημιουργικότητα(ΤΔ) ή και Μηχανική Δημιουργικότητα(ΜΔ) εμπίπτει στον τομέα της ΤΝ, αλλά άπτεται και των τομέων της Γνωσιακής Ψυχολογίας και της Φιλοσοφίας και των Τεχνών. Στην ΥΔ η συμβολή της ΤΝ υπεισέρχεται με τρεις τρόπους:
1) Υπολογιστικά εργαλεία για δημιουργούς,
2) Δημιουργία έργων με τη συνεργασία δημιουργού και συστημάτων ΤΝ και
3) Αυτόνομη δημιουργία, δημιουργία χωρίς τη συμμετοχή του δημιουργού.
Οι διαδικασίες της επιστημονικής και της τεχνολογικής ανακάλυψης θεωρούνται ως τα υψηλότερα επιτεύγματα της ανθρώπινης δημιουργικής δραστηριότητας. Επομένως η αυτοματοποίηση με υπολογιστή των διαδικασιών αυτών θεωρείται αδύνατη από πολλούς. Εν τούτοις ορισμένοι ερευνητές της ΤΝ έχουν αποπειραθεί να δημιουργήσουν υπολογιστικά συστήματα που μιμούνται τον επιστήμονα ή τον τεχνολόγο κατά τη διαδικασία της ανακάλυψης και της επινόησης.
Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα που είναι προϊόν ερευνών της τελευταίας περίπου εικοσαετίας μάς επιτρέπουν να ελπίζουμε ότι τα υπολογιστικά αυτά συστήματα θα είναι χρήσιμα τουλάχιστον για την επιτάχυνση της επιστημονικής και τεχνολογικής ανακάλυψης ως εργαλεία υποστήριξής τους (P. Langley et al, 1987), (J. Shrager and Langley P., 1990). Πολλές εργασίες μηχανικής ανακάλυψης έχουν γίνει σε επιστημονικούς τομείς όπως στη φυσική, στη χημεία και στη βιολογία καθώς και για τη μηχανική “επινόηση” μηχανημάτων ή την τεχνολογική ανακάλυψη.
Γίνονται προσπάθειες εφαρμογής των μεθόδων που έχουν αναπτυχθεί για την αυτόματη επιστημονική ανακάλυψη και σε θέματα που θεωρείται ότι απαιτούν καλλιτεχνική δημιουργικότητα. Η καλλιτεχνική δημιουργικότητα μπορεί να αφορά στους τομείς της ζωγραφικής, της ποίησης, της μουσικής της μόδας κ.ά. Η επιστημονική ανακάλυψη συνήθως καταλήγει σε μια θεωρία που εξηγεί κάποιο φαινόμενο. Η τεχνολογική ανακάλυψη συνήθως καταλήγει στην σχεδίαση ενός νέου συστήματος, διαδικασίας μηχανισμού ή προϊόντος.
Η σχεδίαση ενός αντικειμένου μπορεί να είναι συμβατική, καινοτομική ή δημιουργική. Ο χαρακτη- ρισμός του αποτελέσματος της σχεδίασης μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Ο πρώτος τρόπος στηρίζεται σε μια γενική θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών όπως αυτή της έρευνας στον χώρο των προβλημάτων (A. Newell, and Simon, H.A.,1972). Ο δεύτερος τρόπος στηρίζεται σε ειδικές θεωρίες σχεδίασης της ΤΝ όπως αναπτύσσεται στην (D.C. Brown, 1996). Σύμφωνα με τον πρώτο τρόπο ο χαρακτηρισμός της σχεδίασης έχει ως εξής: •Συμβατική εάν το σύνολο των μεταβλητών και το σύνολο από τις δυνατές τιμές τους παραμένουν σταθερά.
•Καινοτομική εάν μεταβάλλεται το σύνολο από τις δυνατές τιμές των μεταβλητών. •Δημιουργική εάν μεταβάλλονται το σύνολο των μεταβλητών και το σύνολο από τις δυνατές τιμές τους. Σύμφωνα με τον δεύτερο τρόπο ο χαρακτηρισμός της σχεδίασης με βάση την ειδική θεωρία του «σχεδίου σχεδίασης» (design plan) έχει ως εξής: •Συμβατική εάν ο σχεδιαστής γνωρίζει την δομή και τις μεθόδους αναζήτησης του χώρου των σχεδίων.
•Καινοτομική εάν ο σχεδιαστής γνωρίζει μόνο την δομή του χώρου των σχεδίων. •Δημιουργική εάν ο σχεδιαστής δεν γνωρίζει κανένα από τα παραπάνω. Σε έρευνες Τεχνητής Νοημοσύνης για την Μηχανική Δημιουργική Σχεδίαση έχει διερευνηθεί η δυνατότητα αξιοποίησης της αναλογικής σκέψης. Ένα παράδειγμα δημιουργικότητας στη λογοτεχνία είναι η προσπάθεια σύνθεσης πειραματικού μυθιστορήματος με ΤΝ, όπως π.χ. η μίμηση του μυθιστορήματος «Ο Δρόμος» «On the Road» του Jack Kerouac. Δημιουργός ο Ross Goodwin ο οποίος μιμούμενος το αυθεντικό μυθιστόρημα. Ο Goodwin ταξίδεψε από τη Νέα Υόρκη στη Νέα Ορλεάνη τον Μάρτιο του 2017 με φορητό υπολογιστή συνδεδεμένο με διάφορους αισθητήρες, έχοντας δεδομένα εισόδου από τον πραγματικό κόσμο.
Διέθετε κάμερα επιτήρησης, μικρόφωνο και επιπλέον το Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης (GPS), που παρακολουθούσε την τοποθεσία του αυτοκινήτου. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 2018 από τις εκδόσεις Jean Boîte Éditions. Ο Goodwin άφησε το κείμενο ανεπεξέργαστο. Η Google χρηματοδότησε μέρος της έρευνας ενδιαφερόμενη για την εργασία του Goodwin. Οι συνομιλίες καταγράφηκαν εντός του αυτοκινήτου και οι τοποθεσίες που εντοπίστηκαν από το GPS καταγράφηκαν αυτολεξεί. Έτσι δημιουργήθηκε μια βάση για την παραγωγή της νουβέλας.
H συγγραφέας Ρίε Κουντάν (Rie Kudan), βραβευμένη με το εγκυρότερο ιαπωνικό λογοτεχνικό βραβείο, εξήγησε ότι περίπου το 5% του φουτουριστικού της μυθιστορήματος «The Tokyo Tower of Sympathy», γράφτηκε από λογισμικό Γενετικής Τεχνητής Νοημοσύνης ήτοι το ChatGPT λέγοντας ότι την βοήθησε να απελευθερώσει την δημιουργικότητά της (CNN). Σε πολλές σύγχρονες εργασίες εξετάζεται το θέμα κατά πόσον τα προσφάτως προβεβλημένα συστήματα ΤΝ τύπου GPT, βασισμένα στα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα Large Language Models (LLM) επιδεικνύουν πράγματι δημιουργικότητα. Το μέλλον θα δείξει σε ποιο βαθμό η ΥΔ θα γίνει αποδεκτή ως πραγματική Δημιουργικότητα.
* Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι δρ. Υπολογιστικής Γλωσσολογίας – ιστορικός