«Η Εκκλησία λέει: Το σώμα είναι αμαρτία.
Η Επιστήμη λέει: Το σώμα είναι μια μηχανή.
Η Διαφήμιση λέει: Το σώμα είναι μια επιχείρηση.
Το Σώμα λέει: Είμαι μια γιορτή»
Εντουάρντο Γκαλεάνο
Έχουν γραφεί και ειπωθεί πολλά για το ανθρώπινο σώμα. Επιγραμματικά θα αναφερθώ σε μερικές απόψεις. Ο Πλάτων θεωρεί το σώμα «δεσμωτήριον της ψυχής». Εμποδίζει την ψυχή να πετάξει ψηλά και να δει τις ιδέες στην απόλυτη μορφή τους. Γι’ αυτό στόχος του φιλοσόφου είναι να απελευθερώσει την ψυχή από το σώμα. Ένας τέτοιος, όμως, διαχωρισμός είναι ο θάνατος και ονομάζει τη φιλοσοφία «μελέτη θανάτου».
Αντλώντας πολλά στοιχεία από τον Πλάτωνα ο χριστιανικός ασκητισμός θα ονομάσει το σώμα «ναό του εν ημίν Αγίου Πνεύματος». Είναι μια βελτίωση σε σχέση με τον Πλάτωνα. Όμως, δεν παύει να υπάρχει υποτίμηση του σώματος τουλάχιστον, όταν κυρίαρχη άποψη θα γίνει ο μοναχισμός και ο ασκητισμός. Οι θεολόγοι δίδουν τις δικές τους απαντήσεις.
Θα περιοριστώ σε δυο ποιητές που αγαπώ και θεωρώ ότι η ποίησή τους μας ανοίγει νέους ορίζοντες και μας επιτρέπει να ξαναδούμε με άλλο αναβαθμισμένο τρόπο τη σχέση της ψυχής με το σώμα. Ο Καβάφης θα υμνήσει την ομορφιά του σώματος και την ηδονή που μας χαρίζει.
Στο γνωστό του ποίημα «Θυμήσου, σώμα» απευθύνεται στο δικό του σώμα. Ικετεύει να ζωντανέψει η μνήμη περασμένες συγκλονιστικές στιγμές που σβήνουν αργά στο παρελθόν.
Θυμήσου, σώμα…
Σώμα, θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες,
όχι μονάχα τα κρεβάτια όπου πλάγιασες,
αλλά κι εκείνες τες επιθυμίες που για σένα
γυάλιζαν μες στα μάτια φανερά,
κι ετρέμανε μες στην φωνή-και κάποιο
τυχαίον εμπόδιο τες ματαίωσε.
Τώρα που είναι όλα πια μέσα στο παρελθόν,
μοιάζει σχεδόν και στες επιθυμίες
εκείνες σαν να δόθηκες-πώς γυάλιζαν,
θυμήσου, μες στα μάτια που σε κοίταζαν·
πώς έτρεμαν μες στην φωνή, για σε, θυμήσου, σώμα.
Τα τέσσερα μέρη αναφέρονται στο γυναικείο σώμα, το πέμπτο στο σώμα των δημιουργών και των τεχνιτών που με τα χέρια τους κατασκευάζουν και δουλεύουν υποφέροντας βαριά.
Το έκτο μέρος υμνεί το ανδρικό σώμα και το έβδομο απευθύνεται στο δικό του σώμα. Δυστυχώς δεν έχω τη δυνατότητα, να αναλύσω ολόκληρη την ποιητική σύνθεση. Σε κάθε μέρος υμνεί ισότιμα το κάλος του ερωτικού και ανθηρού αλλά και τη φθορά του κουρασμένου και γερασμένου σώματος.
Ο Τίτος Πατρίκιος και η πρώτη μεταπολεμική γενιά διαλεγόμενη με την Γενιά του ’30 κατορθώνουν αυτό που αποτελεί αίτημα του Γ. Σεφέρη. Να του δοθεί η χάρη να μιλήσει απλά. Εκείνοι αφαιρούν τα μαλαματικά από τη γλώσσα για να φανεί καθαρό το πρόσωπό της.
Η ποιητική διαδρομή του Πατρίκιου έχει το δραματικό της βάθος. Μετέχει στην αντίσταση και το ποιητικό του έργο μοιράζεται ανάμεσα στην έκφραση της αγωνίας για μια κοινωνία ελευθερίας και δικαιοσύνης και στην ώριμη θεώρηση της ζωής και του έρωτα. Αν τελικά οι ποιητές απαντούν σε ερωτήματα που ακόμα δεν έχουν τεθεί, όπως γράφει ο ίδιος, κατορθώνει να εκφράσει ότι βαθύτερο και ουσιαστικότερο διακρίνει τον άνθρωπο στην οικουμενική του διάσταση.
Οι ποιητές είναι η μνήμη ενός λαού και η ποίηση ένας άλλος μυστικός δρόμος για να γνωρίσουμε την ουσιώδη πλευρά του εαυτού μας, την διαχρονική και το πολύπλοκο της ανθρώπινης ψυχής. Το ποίημα αυτό είναι μοναδικό στη νεοελληνική λογοτεχνία για τον καθαρό του λόγο και για την αναγκαία επιτέλους συμφιλίωση που πρέπει να υπάρξει, ώστε σώμα, ψυχή, πνεύμα και νους να ειδωθούν ως μια αδιάσπαστη, ισότιμη και ισοδύναμη ενότητα.
Θα δώσω μόνο μια γεύση από το πρώτο και το τελευταίο μέρος. Όσοι ανατρέξουν στο ποίημα και το δουν στο σύνολό του θα αποζημιωθούν από την ομορφιά που μόνο οι μεγάλοι ποιητές κατορθώνουν να δημιουργούν. Γι’ αυτό η ποίηση είναι αναγκαία και σε δύσκολους και σε εύκολους καιρούς.
Υμνώ το σώμα
Ι.
Υμνώ το σώμα που υψώνεται σαν μίσχος
Σώμα γυναίκας που γοργά ή νωχελικά κινείται
Που ανθίζει και τον χειμώνα ακόμα
Που αλλάζει όσα νεκρώνουν κύτταρα του
Σε ρόδινη φρέσκια σάρκα, που δίνει
Τις δικές του προσταγές γι’ αέναες επιθυμίες
Για σμίξιμο και συνταύτιση μ’ ένα άλλο σώμα
VII.
Υμνώ το σώμα που με αντέχει, δεν μ’ έχει βαρεθεί
Δεν μ’ έχει αποτινάξει από πάνω του
Το σώμα που ότι κι αν του κάνω
Με μεταφέρει, με μετακινεί, με κρατάει ορθό.
Υμνώ το απόλυτο σώμα, το σώμα όλων, το δικό μου
Που με καλύπτει, μ’ έχει σφιχτά αγκαλιασμένο
Αυτό που μαζί μια μέρα θα τελειώσουμε.
Στην προμετωπίδα αναφέρονται οι στίχοι του συγγραφέα Εντουάρντο Γκαλεάνο. Πράγματι το σώμα είναι όλα αυτά. Εξαρτάται από ποια σκοπιά το παρατηρείς. Με το λόγο του ίδιου του σώματος ότι είναι μια γιορτή συμφωνεί ο Τίτος Πατρίκιος και αυτή τη γιορτή μας περιγράφει ποιητικά.
Και φυσικά συμφωνώ και εγώ που συχνά αδυνατώντας να βρω τις κατάλληλες λέξεις δανείζομαι στίχους μεγάλων ποιητών και στοχαστών για να εκφράσω όσα αισθάνομαι. Ας μου συγχωρήσουν τη λογοκλοπή.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος