Ο χαρισματικός – φιλόσοφος Χρήστος Γιανναράς ξεχώρισε ήδη στο διάστημα των πανεπιστημιακών του σπουδών. Ακολούθως στην έρευνα, την επιστήμη, τη διδασκαλία, τη μακρόχρονη – επίμοχθη συγγραφή!
Στην οποία εντυπωσίασε κυριολεκτικά ο ποιοτικός λόγος, το ρωμαλέο ύφος, ο γνωσιακός πλούτος! Αρετές που σφραγίζουν το πολυσχιδές «μέγεθος» του συγγραφικού του, προσωπικού, αποτυπώματος!
Στο στάδιο, της «πάλης» των ιδεών εισέρχεται ως φοιτητής θεολογίας, αρχές της δεκαετίας 1950.
Σημειώνεται απλώς η σκληρή, δημοσιογραφική, αντιπαράθεσή του με τον διάσημο καθηγητή Π. Τρεμπέλα από τους «κολοσσούς» της Λειτουργικής και της πρακτικής θεολογίας, η οποία προκάλεσε «θόρυβο», χωρίς – τελικώς νικητές και ηττημένους.
Οι λόγοι αφορούν, ενδεχομένως στην Οργάνωση των Θεολόγων «Η ΖΩΗ». Σε κάθε περίπτωση, αυτά και άλλα θα αναπτυχθούν αργότερα στο «Καταφύγιο Ιδεών» Μαρτυρία Εκδόσεις Ίκαρος 6η ανατύπωση 2011.
Η «πορεία» του στο χώρο της θεολογίας, στη φιλοσοφία, την κοινωνία, τον κόσμο και η ενασχόληση με «τα του κόσμου» γνωστά από τα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης, δεν επηρεάζουν τις παρούσες βραχύτατες, γραμμές!
Οι οποίες «αναβρύζουν» μάλλον απ’ ευθείας, μέσα από προσωπική και βιωματική εμπειρία και αίσθηση!
Έχοντας, την εύνοια να μοιραστώ από κοντά, στιγμές αβροφροσύνης, στο πλαίσιο των συναντήσεων, «κατ’ οίκον» και σε αρκετά συνέδρια, όπου μπορούσες να αντικρίσεις τον, αδιαφιλονίκητα, λαμπρό ομιλητή και συζητητή!
Συνήθως πρυτάνευε το πάθος για «παιδεία και γλώσσα», η αγωνία για τη νέα γενιά και, απέναντι, η προσωπική ευθύνη του δασκάλου! Η στοργή, ακόμα, για τη μαχόμενη στις επάλξεις, εκπαιδευτική και θεολογική οικογένεια!
Όλα αυτά χαράσσονται και σε άρθρα, μελέτες και πυκνές συνεντεύξεις, φορτισμένα με πόνο και αέναη επαγρύπνηση!
Προσεγγίζοντας το «δαιμόνιο» ενός όντως μεγάλου συγγραφέα, φιλοσόφου και θεολόγου, με την ελπίδα η τωρινή γενιά και οι επόμενες να εμπιστευθούν τη σοφία του, ετούτες οι γραμμές – τεκμήριο ελάχιστο φιλίας – αφιερώνονται απλά στη μνήμη του!
Ο Γιανναράς, από τους πολυγραφότατους, ποιοτικούς, συγγραφείς της νεωτερικής εποχής μας ανήκει πλέον σε όλους!
Η χαρισματική «φύσις», για την οποία η Πρόνοια δεν «εφείσθη», μοιράζοντας -απλόχερα-, «κρείττονα χαρίσματα» (Α’ Κορ. 12-31) τα οποία πράγματι συνιστούν την πολύπλευρη, πολυτάλαντη, προσωπικότητα.
Ξεκινώντας από το γλωσσικό χάρισμα το οποίο με ζηλευτή πρωτοτυπία και χάρη αξιοποιεί στο έπακρο. Εκπλήσσουν ο πλούτος λέξεων, σχημάτων και μορφών, τα οποία «τεχνουργούνται» με σπάνια μαεστρία.
Το λεξιλογικό «απόθεμα» του σε νέες λέξεις, ιδιωματισμούς και νεολογισμούς θα αποτελούσε αντικείμενο για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής!
Πρωτόγνωρες ερωτηματικές εκφράσεις – κλειδιά – με τα οποία εισέρχεται σε βάθη εννοιών, της μυστικής και αποκαλυπτικής θεολογίας! Λαϊκή γλώσσα μεταχειρίζεται επίσης με «τρόπο» και τόλμη προκειμένου να «ελέγξει» παθογένειες του κοινωνικού βίου.
Καυτηριάζοντας τα «νέα ήθη», που αγνοούν «εγκληματικά», θεσμούς καταγγέλει την Πολιτεία για ανοχή και συνυπαιτιότητα!
Η οδύνη εξαιτίας της απαράδεκτης αυτής εικόνας τον εξαναγκάζει να χρησιμοποιεί τολμηρές εκφράσεις και λέξεις, όπως: «ελληνώνυμη» πολιτεία, «ελληνώνυμοι» πολίτες κ.ο.κ.
Οδύνη που συχνά ξεχειλίζει, μέσα από δημοσιεύματα, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές και συζητήσεις, φορτισμένες συναισθηματικά! Ο αυστηρός «ανατόμος» των κοινωνικών φαινομένων διαπρέπει κατ’ ουσία και σε βάθος, ως θεολόγος και ως ακαδημαϊκός φιλόσοφος.
Ως φιλόσοφος ανέπτυξε και διαμόρφωσε σύστημα, καλύπτοντας ευρύτατο φάσμα της ελληνικής και ευρωπαϊκής διανόησης! Ένα σύστημα που αναδύεται μέσα από βαθιές θεωρήσεις και κριτικές» αποτιμήσεις» του θείου και ανθρώπινου πνεύματος.
Φιλοσοφικά έργα του αναφέρονται εδώ μονάχα: Η «Εισαγωγή στη φιλοσοφία», τόμοι Α΄ και Β΄, 1980 1981. «Το ρητό και το Άρρητο», γλωσσικά όρια του Ρεαλισμού και της μεταφυσικής. «Ίκαρος 1999. «Σχεδίασμα εισαγωγής στη φιλοσοφία» Δόμος , 2002 5η έκδοση.
Το σύστημα «δομείται» επίσης από σειρά παράπλευρων εργασιών, φιλοσοφικών κ.α. με δεδομένο ότι ο «λόγος» του Γιανναρά, οποιασδήποτε μορφής, αποπνέει πάντα «άρωμα φιλοσοφίας».
Εν τω μεταξύ τονίζεται ότι ουδέποτε «απεμπόλησε», την ιδιότητα του θεολόγου! Κατ’ αρχάς συντάσσεται – με τη θέση και τη «σχέση» της αλήθειας την οποία πρεσβεύει ο ιερός Δαμασκηνός στο ακόλουθο «δείγμα», (σε ελεύθερη απόδοση).
«Την θεολογίαν δε βασίλισσα της σοφίας, η καθ’ αυτό φιλοσοφία – οφείλει «αβραίς υπηρετείν χερσί»! Στο σημείο τούτο αξίζει, να προσεχτεί η εκτίμηση του Μακ. Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου, σύμφωνα με τον οποίο:
«Ο Γιανναράς, αφήνει τα χνάρια του στη ζωή της εκκλησίας μας, στη θεολογία μας, στη ζωή μας και στις ψυχές μας».! Τονίζονται οι όροι Εκκλησία (μας), και η θεολογία (της), στη συνάφεια με τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τη φύση και το ίδιο μας το πρόσωπο!
Ο Χρήστος Γιανναράς κληροδοτεί – σ’ εμάς και τον κόσμο – μέσα από το πνευματικό, «βιος» του, σοφία, δημιουργικό «πόνο» και ελπίδα για τον άνθρωπο της ελπίδας και του πόνου! Θυσιάστηκε στον βωμό των αξιών, που γεννήθηκαν, αγαπήθηκαν και διώχτηκαν ή «κακοποιήθηκαν» στον τόπο τους!
Μέσα από ένα «κοχλάζοντα» εσωτερικό κόσμο αναζήτησε αλήθειες «θεϊκές» και ανθρώπινες με πάθος! Στόχος ο «μανικός έρως»!
Η συνάντηση με το «άρρητο» και Υπερβατικό! Το «αναφές» και το αιώνιο, θα έλεγε και ο Νικόλαος Λούβαρις. Αλήθεια, ποια η σχέση, άραγε, των δυο κορυφαίων σοφών; Παραμένει μονάχα ότι και οι δυο σπούδασαν – σε διαφορετικό χρόνο – σε πανεπιστήμια της Γερμανίας και αναγνωρίστηκαν ως άριστοι κάτοχοι της γλώσσας και του πολιτισμού αυτής της χώρας.
Θεωρούνται «μύστες» της αποφατικής θεολογίας και της φιλοσοφίας, διερμηνείς και υποφήτες! Χρημάτισαν, τέλος, έγκριτοι καθηγητές επίσης και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
– Ο Γιανναράς όπως και ο Λούβαρις υπήρξε, βαθύς γνώστης – εραστής – της αναμφισβήτητα Ορθόδοξης θεολογίας. Σπούδασε την επιστήμη, από τις πηγές, έχοντας ευχερή προσβασιμότητα στην πατρολογία Migne, ώστε να «περισσεύει», σχεδόν, η ακαδημαϊκή διδασκαλία της «έδρας»!
Η σπουδαιότητα του, θεολόγου, τεκμηριώνεται όχι από τις θεολογικές μελέτες και τα μονοθεματικά βιβλία. Προκύπτει μέσα από ευρύτερη – σφαιρική – έρευνα «συμπερίληψης της ουσίας» που αναφέρεται σε έργα του, όχι «ακραιφνώς» θεολογικά, όπως π.χ. «Η Ελευθερία του ήθους» και « Η μεταφυσική του Σώματος» (Εκδόσεις «Αθηνά» 1970 και «ΔΩΔΩΝΗ» 1971 αντίστοιχα).
Τα παρακάτω «δειγματοληπτικά» αποσπάσματα αναφέρονται και στα δύο αυτά βιβλία: α. Γράφει: « Ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσε εν ημίν» (Α΄Ιω. 14), σημαίνει την πραγματικότητα της Σαρκώσεως, βεβαιωμένη από την εμπειρία των αισθήσεων! Δηλονότι: «ο εωράκαμεν τοις οφθαλμοίς και αι χείρες ημών εψηλαύφησαν» (Ι. Α΄επ. Α1).
Σε άλλο σημείο: « Στον Παύλο το ερώτημα δεν είναι για την ουσία της σωματικότητας, σε σχέση με το ανθρώπινο υποκείμενο αλλά για την ουσιαστική μετοχή του σώματος στο γεγονός της αμαρτίας και της Χάρης». Τονίζεται ότι η θεολογία του Χ. Γιανναρά «ριζώνεται» στο πνεύμα και το γράμμα των πηγών και, ισότιμα, στην ενιαία παράδοση της Μιας Εκκλησίας.
Στο Δοκίμιο, « Η ελευθερία του Ήθους» προτείνει «σύστημα» ορθοδόξου Χριστιανικής Ηθικής, θεμελιωμένο πάντοτε στις πηγές! Αποφεύγει, εντούτοις, γνωστές θεολογικές «νόρμες» και ερμηνείες.
«Σκάβει σε βάθος – ματώνει – συνδυάζοντας τη νοηματική και βιωματική ουσία του αληθούς! Αποδημεί στην «έρημό», στη σοφία των «γερόντων», εισδύει στα νοήματα της τέχνης, της εικονογραφίας, στη λατρεία, επιδίδεται στην έρευνα των κανόνων!
Στα πρότυπά του μνημονεύονται, ο Παπαδιαμάντης, ο Κουττρουμπής, ο Κόντογλου, ο Ντοστογιέφσκι. Αντιπροσωπευτικό απόσπασμα θεολογικού κειμένου του Χρήστου Γιανναρά θα μπορού- σε να είναι π.χ.: «Μιλάμε για υποταγή και ελευθερία ταυτόχρονα.
Στη φαινομενική αντίφαση κρύβεται ίσως όλο το νόημα της ορθόδοξης Ηθικής»! Και παρακάτω, με τα λόγια του αγίου Ισαάκ του Σύρου: «όταν υπεραναβής την οδόν της δικαιοσύνης τότε προσκοληθήση τη ελευθερία εν παντί πράγματι!» (Η ελευθερία του Ήθους σ. 198).
Είναι κρίμα πάντως ότι το βιβλίο αυτό ουδέποτε αξιοποιήθηκε στην εκπαίδευση ως «βάση» μαθημάτων Χριστιανικής Ηθικής. Σαν συμπέρασμα: Καίρια γνωρίσματα της συμβολής του Χ. Γιανναρά στην ανέλιξη της σύγχρονης ορθόδοξης, θεολογικής σκέψης συνιστούν η ξεχωριστή προσέγγιση στην παράδοση και μέσω αυτής η «εκφορά» νέου θεολογικού λόγου – σίγουρα στον αντίποδα ορισμένης «ακαδημαϊκής» αντίληψης.
Την πολυδιάστατη φιλοσοφική εργογραφία χαρακτηρίζει επίσης η αναζήτηση και εύρεση νοήματος της δημιουργίας, εξ ίσου με το «εμβληματικό δίλημμα», «ουσίας και φύσεως» που συνιστούν το ανθρώπινο πρόσωπο.
Σαν άνθρωπος – «κοσμικός» – όπως ονόμασε κάποτε τον εαυτό του, διακατεχόταν από «υπαρξιακή» συναίσθηση του «χάσματος» μεταξύ των «δύο κόσμων» και της άσκησης του «αθλήματος» της επανένωσης του!
Στο ενεργητικό του – διανοητή – θεολόγου «εγγράφεται» δίκαια η προσπάθεια αναβίωσης αξιών του ασκητικού ρεαλισμού της… ερήμου!
Ξεκινώντας, από τον Παύλο μέχρι τα «αρειοπαγητικά» συγγράμματα, τον Ιωάννη της κλίμακος, άγιο Μάξιμο ομολογητή, Γρηγόριο Παλαμά κ.α., αφυπνίζει ξανά και ανανεώνει τη «σχέση» θεολογίας και κοινωνίας με το «υψηλό βίωμα» του Ησυχασμού!
Με τη διδαχή τέλος του «σπορέα» (Λουκά Η, 5-15) πέτυχε να σπείρει τη «ζώσα Ελπίδα» στη διδασκόμενη γενιά. Να προτείνει «σύστημα» σοφίας αιώνιων αξιών «ανείκαστων» – μη προσεγγίσιμων από τη «νοημοσύνη» της σύγχρονης τεχνολογίας και τεχνουργίας!