![«Ο κύριος 107»]()
(Η μοντέρνας γραφής νουβέλα του Γιάννη Στυλ. Κουτεντάκη)
Tης Άννας Μανουκάκη-Μεταξάκη
Ένα ακόμη βιβλίο (άγνωστο στους περισσότερους λόγω των συνθηκών της πανδημίας) εκδόθηκε και παρουσιάστηκε τον περασμένο Νοέμβριο στην Αθήνα από τις εκδόσεις «Εύμαρος», στολίζοντας και εμπλουτίζοντας την ήδη πλούσια λογοτεχνική παραγωγή του νομού Ηρακλείου.
Ο συγγραφέας του νέου αυτού βιβλίου, μιας συναρπαστικής νουβέλας που φέρει τον τίτλο «Ο κύριος 107», είναι ο Ηρακλειώτης (Αρκαλοχωρίτης) Γιάννης Κουτεντάκης, γόνος της αντιστασιακής οικογένειας του δασκάλου Γιάννη Κουτεντάκη από τα Καστελλιανά (μέλη της οι τρεις από τους 62 Μάρτυρες). Είναι θετικός επιστήμων με καθολική παιδεία και φιλοσοφικές ανησυχίες και αναζητήσεις ολοφάνερες στη ζωή του και βέβαια στο βιβλίο του, τόσο στην ποιοτική του γραφή, όσο και στο δύσκολο αλλά συναρπαστικό του περιεχόμενο.
Ο συγγραφέας Γιάννης Κουτεντάκης είναι απόφοιτος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και μάλιστα εργάστηκε για χρόνια στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Ερευνών (CERN), καθώς και στο αντίστοιχο FERMILAB των ΗΠΑ. Αργότερα εργάστηκε σε πολυεθνικές εταιρείες ως αναλυτής και σχεδιαστής υπολογιστικών συστημάτων.
Είναι αξιοθαύμαστο που η σοβαρή εξειδίκευση και οι απαιτήσεις της δουλειάς του δεν εμπόδισαν και δεν περιόρισαν τις πνευματικές, καλλιτεχνικές και αισθητικές του αναζητήσεις, οι οποίες τον ώθησαν στα σπουδαία σεμινάρια, όπως της δημιουργικής και θεατρικής γραφής, του θεάτρου, της σκηνοθεσίας κινηματογράφου και σεναρίου κ.α. και στη συγγραφή του βιβλίου «Ο κύριος 107». Ένα βιβλίο μοντέρνας λογοτεχνίας, δύσκολο και συναρπαστικό, όπου ο αναγνώστης χαίρεται όλα σχεδόν τα είδη της γραφής. Ένα πόνημα, προϊόν των προβληματισμών, αναζητήσεων και των περιπετειών και εμπειριών της ανήσυχης και ενδιαφέρουσας ζωής του συγγραφέα.
Το θέμα του βιβλίου δε σχετίζεται καθόλου με το αστυνομικό είδος, στο οποίο ίσως μας παραπέμπει ο τίτλος του. Πρωταγωνιστής και κεντρικός ήρωάς του, γύρω από τον οποίο χτίζεται (είναι εξάλλου νουβέλα), είναι ο «Λάζαρος», ένας νεκραναστημένος άνθρωπος, που αποδρά μέσα από την αίθουσα ενός νεκροτομείου μιας άγνωστης πόλης μέσα στην οποία, από την πρώτη ως την τελευταία στιγμή του χρόνου του βιβλίου, ψάχνει μάταια να βρει τη μνήμη του (είναι αμνήμων), το χαμένο του παρελθόν, βασική προϋπόθεση για τη υπαρξιακή του οντότητα και την ταυτότητά του. Είναι σπασμένος στα δύο, κινούμενος μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, ένα ολοφάνερο παράδειγμα δυισμού, σε ένα άνθρωπο καλλιεργημένο, σοφό, που γνωρίζει και βιώνει την κατάστασή του, το κομμάτιασμα του εαυτού του. Συγχρόνως, στο βιβλίο και στα πέντε του κεφάλαια ο συγγραφέας πραγματεύεται τα πέντε στάδια του πένθους.
Όλα γίνονται με τη βοήθεια της ψυχιάτρου, στην οποία καταφεύγει για να βοηθηθεί ο ήρωας (ευφυές εύρημα) και των γνωματεύσεών της, οι οποίες μπαίνουν ανάμεσα στα κεφάλαια σαν νησίδες ορθολογισμού. Σε τόνο εξομολογητικό και σε ζωηρό και ολοζώντανο ύφος ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής του μεγαλύτερου μέρους του κειμένου μας συναρπάζει. Για να σπάσει η μονοτονία, στα δυο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου (Οργή και Άρνηση) χρησιμοποιούνται το β΄ και γ΄ πρόσωπο, ώστε να δοθεί το παραλήρημα του διαταραγμένου ήρωα με την ανάλογη γραφή. Σε όλο το βιβλίο ο τραγικότατος ήρωας αγωνιά και αγωνίζεται να βρει και να συναρμολογήσει τα κομμάτια του, ψάχνοντας σαν άλλος Οιδίποδας «ποιος είναι» (ενδεικτικά τα τραγικά του ερωτήματα).
Στις απεγνωσμένες προσπάθειες του νεκραναστημένου Λάζαρου ο συγγραφέας δε δίνει λύση. Ούτε καν τη λύση του θανάτου. Γιατί ο ήρωας επιζεί με το τέλος του βιβλίου, χωρίς να ανακουφίζεται πουθενά. Ίχνος κάθαρσης. Βαθύ σκοτάδι, ομίχλη, βροχή. Και το ελάχιστο φως που φτάνει κάποιες στιγμές ως σ’ αυτό το σκοτάδι του (η κοπέλα που τον ερωτεύεται), είναι τεχνητές ανάσες για τη συνέχιση της ζωής του και την ομορφιά του κειμένου. Μάταια περιμένουμε να γίνει κι εδώ ό,τι και στα έργα του Κάφκα, των οποίων τον καταπιεσμένο από την ανελέητη σκληρότητα και τον παραλογισμό του συστήματος, σε πολλά σημεία μας θυμίζει το βιβλίο του Γιάννη Κουτεντάκη. Στη νουβέλα «Ο κύριος 107» ο ήρωας συνεχίζει τον αγώνα και την αγωνία της αναζήτησης της μνήμης και της ύπαρξής του συχνά σε ωραίους χώρους τέχνης και πολιτισμού, όπου σύχναζε πριν, στα χρόνια της υγείας του, ο Λάζαρος. Αλλά και εδώ χωρίς ελπίδα, φως και διέξοδο. Είναι, βλέπετε, το βιβλίο αυτό ένα βιβλίο μοντέρνας λογοτεχνίας, όχι μόνο στη μορφή αλλά και στο περιεχόμενο και απηχεί την εποχή μας, του υπαρξιακού άγχους, του εσωτερικού κενού, της πολύπλευρης αλλοτρίωσης.
Ο «Λάζαρος» εκπροσωπεί το βασανισμένο σημερινό άνθρωπο;
Άραγε ποιες αγωνίες του συγγραφέα έδωσαν σάρκα και οστά στον ήρωα του βιβλίου «Ο κύριος 107»;
Μήπως η βαθιά κρίση που περνούμε, εμείς και η κοινωνία μας, κατά το συγγραφέα είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστεί με τους αποχαυνωμένους «πολίτες» του καναπέ;
Μήπως η τεράστια δύναμη της τεχνοεπιστήμης, που χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται για την εσωτερική υποδούλωση του ανθρώπου, την αλλοίωση της προσωπικότητάς του, την παθογενή μας απομόνωση και τη διάλυση ακόμη και του ίχνους της συλλογικότητας, δεν αφήνουν ούτε την ελάχιστη ελπίδα;
Ή μήπως η κρίση των θεσμών και των αξιών (παράδοση, οικογένεια κλπ), ισχυρά στηρίγματα του ανθρώπου, του δημιούργησαν το υπαρξιακό κενό και άλλα ανεπανόρθωτα πλήγματα;
Στις 123 σελίδες του βιβλίου, η επαφή του ήρωα με το χώρο, το χρόνο αλλά και τους ανθρώπους, η πρωτοπρόσωπη εξομολογητική του αφήγηση, οι εσωτερικοί μονόλογοι και γενικά η άριστη χρησιμοποίηση όλων των κειμενικών δεικτών, λεπτές αποχρώσεις του υψηλής ποιότητας λόγου του συγγραφέα, μας βοηθούν στην προσωπική μας ανάγνωση και ερμηνεία, που σίγουρα έχει να κάνει με την εποχή μας, γέννημα της οποίας είναι το βιβλίο του Γιάννη Κουτεντάκη, όπως και κάθε έργο τέχνης.
Βέβαια, οι αναγνώσεις των έργων τέχνης είναι προσωπικές και πάμπολλες, τόσες όσοι είναι και άνθρωποι – δέκτες. Ο καθένας μας «το διαβάζει» διαφορετικά. Αυτή είναι η μεγάλη αξία και η μοναδική και μαγευτική ομορφιά της τέχνης.
Κοινή όμως, πιστεύω, είναι, σε όσους μπορούν να αγαπήσουν και να εκτιμήσουν το σωστό και άρτιο, τον ποιοτικό λόγο και την υψηλής ποιότητας γλώσσα (δυσεύρετα στην εποχή μας, του τυποποιημένου και συνθηματικού λόγου), (κοινή είναι νομίζω) η εμπειρία της απόλαυσης που φτάνει στα όρια της αισθητικής συγκίνησης. Αυτό θα νοιώσουν πολλοί από αυτούς που θα «αναγνώσουν» το κείμενο του βιβλίου «Ο κύριος 107».
Κείμενο μοντέρνας γραφής, πεζού λόγου που θυμίζει μοντέρνα ποίηση και εκφράζει τα τραγικά αδιέξοδα του σημερινού ανθρώπου.
Ένα κείμενο μακριά από την κλασική λογοτεχνία, με την οποία χαρήκαμε τις πρώτες αισθητικές συγκινήσεις αυτής της μεγάλης τέχνης.
Κείμενο ωραίας γραφής ενός δημιουργού, που γνωρίζει τα μυστικά του σωστού λόγου και τοποθετεί το κάθε τι, στη σωστή του θέση, δίνοντας τελείως φυσική πνοή στο λόγο, που κρατιέται και κρατεί την ένταση σε κάθε σημείο των 123 σελίδων του: Με τον ασθμαίνοντα τόνο, όπου πρέπει, που δίνουν τα ασύνδετα, ο λιτός και κοφτός ή ο υποταγμένος λόγος και η έλλειψη της στίξης. Με τα εκφραστικά μέσα, την ωραία περιγραφή που τρυπώνει μέσα στην αφήγηση αξεχώριστα, τις τεχνικές της συνοχής και συνεκτικότητας, τους χρόνους, τις εγκλίσεις και τα ρηματικά πρόσωπα, την τέλεια σύνταξη, δομή και πλοκή και το πλούσιο λεξιλόγιο της σπάνιας ακριβολογίας, των ειδικών λέξεων και όρων, που δείχνουν πόσο έχει εντρυφήσει ο συγγραφέας σε κείμενα φιλοσοφίας, ψυχολογίας, τέχνης και βέβαια στις θετικές «δικές του» επιστήμες.
Και όλα αυτά ταιριάζουν απόλυτα στον πανέξυπνο και καλλιεργημένο πρωταγωνιστή της νουβέλας «Ο κύριος 107» και την προσωπική ζωή του νεκραναστημένου Λάζαρου, που επίμονα, ασταμάτητα, απεγνωσμένα ψάχνει να βρει την χαμένη του ταυτότητα.