Ημέρα μνήμης η 8η Σεπτεμβρίου για την Κρήτη και το Ηράκλειο ειδικότερα.
Έξι Κρητικοί, αγωνιστές της Αντίστασης κατά του Γ’ Ράιχ, τρεις από το Ηράκλειο, δύο από τα Χανιά και ένας από το Ρέθυμνο, εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές στο Χαϊδάρι Αττικής, την 6:30 με 7η πρωινή ώρα, της ημέρας εκείνης.Μαζί τους πέρασαν στο Πάνθεον των Αθανάτων άλλοι 63 έως 65 πατριώτες από την Αθήνα και άλλα μέρη της Ελλάδας, εκτελεσθέντες και αυτοί με την ίδια κατηγορία: Της κατασκοπείας, του σαμποτάζ και των δολιοφθορών κατά των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην περιοχή της πρωτεύουσας.
Την ίδια ώρα και στον ίδιο τόπο εκτελέστηκε από τους Γερμανούς και ένας Έλληνας συνεργάτης τους, που οι κατακτητές ανακάλυψαν ότι το «έπαιζε» σε «διπλό ταμπλό».Από το σύνολο πάντως των 70 έως 72 εκτελεσθέντων το φοβερό πρωινό της 8ης Σεπτεμβρίου 1944 έγινε δυνατή η ταυτοποίηση 59 πτωμάτων μόνο. Μεταξύ αυτών και το πτώμα της ηρωίδας της Αντίστασης Λέλας Καραγιάννη, παραμορφωμένο όχι μόνο από τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος, αλλά και από τα βασανιστήρια στα οποία η εθνομάρτυρας αυτή είχε υποβληθεί επί μήνες πριν.Παραμορφωμένα από τις σφαίρες και τα βασανιστήρια ήταν επίσης όλα τα πτώματα των μαχητών της Αντίστασης που έπεσαν εκείνο το πρωινό στον συνήθη τόπο εκτελέσεων, έξω από την Αθήνα.
Οι γενναίοι Ηρακλειώτε
Οι τρεις Ηρακλειώτες που πέρασαν στην αθανασία είναι:
•Ο Εμμανουήλ Παρλαμάς, του Αποστόλου. Είχε γεννηθεί στο Ηράκλειο το 1896 και κατά συνέπεια το 1944 ήταν 48 ετών.
Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και τέως πρόεδρος της Ακαδημίας Κων. Σβολόπουλος στο βιβλίο του για την εκτέλεση στο Χαϊδάρι την 8η Σεπτεμβρίου 1944 (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ) αναφέρει για τον Εμμ. Παρλαμά ότι ανήκε στη σπουδαία για το έργο της αντιστασιακή οργάνωση «Απόλλων» και ότι είχε «κομβικό ρόλο».Ο Ηρακλειώτης αντιστασιακός που χαρακτηρίζεται ως «θαρραλέος και δραστήριος πατριώτης» ήταν ιδιοκτήτης εστιατορίου στην ακτή απέναντι από το στόμιο του λιμένος Πειραιώς.
«Από την επίκαιρη αυτή θέση ο Παρλαμάς εκτελούσε αποστολή παρατηρητή και συλλέκτη πληροφοριών, ως «πρώτο μάτι» της οργάνωσης, αλλά και παραλήπτη και διαμηνυτή πληροφοριών» αναφέρει ο Σβολόπουλος.
Ο Παρλαμάς συνελήφθη τις πρώτες πρωινές ώρες της 27ης Μαρτίου 1944 και έκτοτε, μέχρι και την εκτέλεσή του, την 8η Σεπτεμβρίου, υπεβάλλετο σε φρικτά βασανιστήρια, χωρίς όμως να προβεί σε καμιά αποκάλυψη συνεργάτη του.
Ο Ηρακλειώτης αντιστασιακός κατέγραφε τις κινήσεις (είσοδο, έξοδο, επισκευές και φορτοεκφορτώσεις) των γερμανικών πλοίων στον Πειραιά και προωθούσε τις παρατηρήσεις του στον σύνδεσμο της οργάνωσης, ο οποίος κατόπιν τις μεταβίβαζε στο Συμμαχικό Στρατηγείο στο Κάιρο.
Πολλά από τα πλοία αυτά βυθίζονταν κατόπιν από τους Άγγλους.
• Άλλος Ηρακλειώτης, μέλος της οργάνωσης «Απόλλων», που εκτελέστηκε την 8η Σεπτεμβρίου 1944, ήταν ο Κωνσταντίνος Φιλιππάκης του Ιωάννη, ηλικίας μόλις 21 ετών, μηχανικός του Εμπορικού Ναυτικού.
Ο Φιλιππάκης, που είχε γεννηθεί στο Λιμένα Χερσονήσου του Ηρακλείου, το 1923 διέμενε στον Πειραιά λόγω επαγγέλματος και ήταν ανιψιός του Παρλαμά – γιος της αδελφής του.
Ο νεαρός Χερσονησιώτης είχε μυηθεί στην Αντίσταση από τον θείο του και ήταν στενός και έμπιστος συνεργάτης του.Ο Φιλιππάκης συνελήφθη την 4η Απριλίου 1944 και από τότε μέχρι την εκτέλεσή του υπεβάλλετο καθημερινά σε φοβερά μαρτύρια, χωρίς όμως ν’ ανοίξει το στόμα του στους βασανιστές του.
·Τρίτος Ηρακλειώτης, εκτελεσθείς στο Χαϊδάρι, ήταν ο Ιωάννης Θειακάκης του Βασιλείου, ηλικίας 35 ετών (γεννήθηκε το 1909 στο Ηράκλειο). Η ευρύτερη οικογένεια Θειακάκη είχε και άλλο μέλος της που έπεσε στο βωμό της πατρίδας από εκτελεστικό απόσπασμα των Γερμανών κατακτητών.
Ο Ιωάννης Θειακάκης ήταν δικηγόρος του Πειραιά και ανήκε στην ίδια οργάνωση με τους Παρλαμά και Φιλιππάκη, χωρίς βέβαια αυτό να είναι γνωστό μεταξύ των τριών εθνομαρτύρων, λόγω της «στεγανότητας» που έπρεπε να υπάρχει στο εσωτερικό του «Απόλλωνα».
Τον Θειακάκη, που συγκέντρωνε πληροφορίες από όλο τον Πειραιά και κυρίως από το λιμάνι του, είχε μυήσει στην οργάνωση ο εκ Λασιθίου πολιτικός και αντιστασιακός Εμμανουήλ Κοθρής, ο οποίος συνδεόταν φιλικά μαζί του.
Η σύλληψη του Θειακάκη πραγματοποιήθηκε την 27 Μαρτίου 1944, όπως και του Παρλαμά, και παρά τα βασανιστήρια στα οποία υπεβλήθη επί 6μηνο σχεδόν δεν είπε λέξη για όσα γνώριζε.
Οι άλλοι τρεις Κρήτες εθνομάρτυρες
Με τους Ηρακλειώτες αγωνιστές της Αντίστασης εκτελέστηκαν στο Χαϊδάρι και άλλοι τρεις Κρητικοί:
· Ο Δημήτριος Παπαδάκης του Ευσταθίου. Είχε γεννηθεί το 1909 στα Χανιά. Άρα το 1944 ήταν 35 ετών. Ο Παπαδάκης διέμενε στον Πειραιά και ασκούσε το επάγγελμα του παντοπώλη. Τα επιτεύγματά του όμως στον τομέα των παρακολουθήσεων και των πληροφοριών θα τα ζήλευαν και οι σημαντικότεροι πράκτορες ξένων μυστικών υπηρεσιών.Στον Παπαδάκη, ο οποίος συνεργαζόταν με τις αντιστασιακές οργανώσεις «Μπουμπουλίνα» (της Λέλας Καραγιάννη), «Απόλλων» και «Ανάσταση του Γένους», αποδίδεται «η αποκάλυψη των ακριβών σχεδιαγραμμάτων όλων των υποβρυχίων φραγμάτων στο Αιγαίο».
Ο Παπαδάκης συνελήφθη την 26η Μαρτίου 1944 και βασανιζόταν σκληρά, μέχρι την ημέρα της εκτέλεσής του, χωρίς να αποκαλύψει το παραμικρό.
• Στέλιος Μπουντουράκης του Γεωργίου. Είχε γεννηθεί στο Βαφέ Αποκορώνου (Χανιά) το 1913. Όταν δηλαδή εκτελέστηκε ήταν 31 ετών.
Ο Μπουντουράκης διατηρούσε ανθοπωλείο στην πλατεία Ομονοίας των Αθηνών.
Απ’ αυτό περνούσαν διάφοροι αντιστασιακοί, του άφηναν σημειώματα και πληροφορίες, που ο ίδιος προωθούσε κατόπιν στο ανώτερο κλιμάκιό του, το οποίο ενημέρωνε επίσης και για τις κινήσεις των Γερμανών στο κεντρικό αυτό σημείο της Αθήνας, όπου είχε το κατάστημά του.
• Άλλος Κρητικός εθνομάρτυρας που εκτελέστηκε στο Χαϊδάρι ήταν ο Εμμανουήλ Λίτινας του Ευαγγέλου, από το Ρέθυμνο, ηλικίας 28 ετών. Ο Λίτινας είχε υπηρετήσει ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στην Αλβανία, όπου και επέδειξε ηρωική δράση.Μετά την κατάρρευση του μετώπου και τη συνθηκολόγηση εργαζόταν στην Αθήνα ως δημοσιογράφος και δικηγόρος. Εξέδιδε την παράνομη εφημερίδα «Δημοκρατική Σημαία». Ήταν αρχηγός της νεολαίας του ΕΔΕΣ στα πανεπιστήμια και ηγετικό στέλεχος της ίδιας οργάνωσης στην πρωτεύουσα.
«Το ήθος του Λίτινα γράφει ο Σβολόπουλος, « φώτισε τους σκοτεινούς ανακριτικούς θαλάμους της οδού Μέρλιν».Ένας από τους συγκρατούμενούς του που επέζησαν θα πει μετά την απελευθέρωση:«Παραμορφωμένος από τα βασανιστήρια, με το πρόσωπο γεμάτο αίματα και τα μάτια πρησμένα και κλεισμένα από τις γροθιές και τις κλωτσιές, είχε το κουράγιο, μετά από κάθε ανάκριση, όταν μπαίναμε στην κλούβα για να γυρίσουμε στο Χαϊδάρι (σ.σ. από την οδό Μέρλιν), να μας χαμογελάει και να δίνει και σε μας κουράγιο με λόγια αγάπης και πατριωτικού μεγαλείου».
Μας τουφεκίζουν σήμερα
Ο Μανώλης Λίτινας είχε την έμπνευση να γνωστοποιήσει στους συγγενείς του την εκτέλεση του ίδιου και των συναγωνιστών του ως εξής:
Στα δύο μανικετόκουμπα που είχε, τύλιξε ένα σημείωμα σε χαρτί που ανέφερε το ένα: «8.9.44, Σήμερα το πρωί τουφεκιζόμεθα. Πέφτουμε για την πατρίδα με γέλιο στα χείλη, για τη λευτεριά. Λίτινας Μανώλης, Βατατζή 60».Και το άλλο: «8.9.44, Πέφτομε για την λεφτεριά.
Να είσθε υπερήφανοι. Μανώλης Λίτινας, Βατατζή 60».
Ο Λίτινας πέταξε στο δρόμο τα δύο μανικετόκουμπα με τα σημειώματα, ενώ μεταφερόταν με τους άλλους 71, με τρία καμιόνια, προς εκτέλεση στο Χαϊδάρι, κατά τη διαδρομή από το Σύνταγμα στην Ομόνοια των Αθηνών. Σε παρόμοια ενέργεια προέβησαν άλλοι δύο μελλοθάνατοι κατά τη μεταφορά τους από την οδό Μέρλιν στο Χαϊδάρι.
Τα σημειώματα βρέθηκαν το ίδιο πρωί (8 Σεπτ. 1944) από διαβάτες, που με οδύνη και σεβασμό τα μετέφεραν στους οικείους των γενναίων αγωνιστών – εθνομαρτύρων.