Ο τρόπος με τον οποίο ο απελθών Αμερικανός Πρόεδρος χειραγωγούσε το πλήθος ήταν κυρίως η παραπλάνηση μέσω μηνυμάτων, ιδίως fake news, στα κοινωνικά δίκτυα και δη στο αγαπημένο του twitter. Τοιουτοτρόπως, προεκλογικά, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της κυβερνητικής του θητείας μπορούσε να εξουσιάζει ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού λαού, ωθώντας τον ακόμα και σε πράξεις βίας, όπως η εισβολή και οι καταστροφές στο Καπιτώλιο.
Η τεχνική αυτή ως τρόπος διακυβέρνησης, παραπέμπει στην “Κυβερνητική”, όπως τη γνωρίσαμε ορισμένοι, πρωτοποριακά, στην αρχή της δεκαετίας του 1970, στην “Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων” (Ε.ΚΙ.Ν.), στην οδό Ηλία Ραγκαβή στην Αθήνα.
Στο νου μου ως έννοια ήρθε εκ νέου η Ε.ΚΙ.Ν και η “Κυβερνητική”, εξαιτίας της συζήτησης- συνέντευξης με τον αξέχαστο Δημήτρη Ξυριτάκη, που δημοσιεύθηκε στο κοινό βιβλίο μας “Αντιδικτατορική Οργάνωση Κρήτης”, εκδόσεις “Ταξιδευτής”, 2020, στο οποίο μας αφηγείται ο Ξυριτάκης:
“Στην ΕΚΙΝ, στην Ευρωπαϊκή Κίνηση Νέων, που είχε σαφή αντιδικτατορικό χαρακτήρα, έγιναν εκδηλώσεις γενικότερου προβληματισμού, που πάντα, όμως, άμεσα ή έμμεσα, είχαν στόχο τους τη Δικτατορία” (Σανουδάκης-Ξυριτάκης, σ. 157).
Εν συνεχεία, μνημονεύει ο Ξυριτάκης ομιλίες, όπως “του Κώστα Κουλουφάκου για τη λογοτεχνία, μια ομιλία του Μάριου Χάκκα για το έργο του. Ο Θωμάς Γκόρπας, που μίλησε για την ποίησή του, ο Γιάννης Δάλλας, ο οποίος μίλησε για τους Αρχαίους Σοφιστές” (ό.π., 157). Στο σημείο αυτό, έγινε εκ μέρους μου αναφορά ότι: “…θυμάμαι μια εκδήλωση για την “Κυβερνητική”.
Πριν αναφερθούμε, όμως, στην “Κυβερνητική”, να συμπληρώσουμε, για την Ιστορία, ότι η Ε.ΚΙ.Ν. είχε ιδρυθεί τον Αύγουστο του 1970 και έκλεισε από τη Δικτατορία το 1972. Ψυχή της Κίνησης ήταν ο Γιώργος Βερνίκος, με ιδρυτικά μέλη τον Νικήτα Κανακάρη, τον Μάκη Παρασκευόπουλο, τον Παναγιώτη Κανελλάκη και τον Νίκο Μπίστη. Πλαισιωνόταν από καθηγητές και νεολαίους, όσοι κυρίως ήμασταν προσκείμενοι στην κεντροαριστερά του Ανδρέα Παπανδρέου.
Το σκεπτικό της απαγόρευσής της από τη Χούντα ήταν ότι διοργάνωναν εκδηλώσεις “οι κομμουνισταί και οι κεντροαριστεροί διανοούμενοι, θέσαντες ως κύριον στόχον των την διάβρωσιν της νεολαίας”.
Ο λόγος της ενημέρωσής μας για την “Κυβερνητική”, τότε, ήταν το ότι το καθεστώς προσπαθούσε να ασκήσει στο λαό πλήρη έλεγχο με τα Μ.Μ.Ε., εφημερίδες και έντυπα, καθώς και με το ραδιόφωνο της εποχής και το μόνο υπάρχον τότε μέσο της κρατικής τηλεόρασης. Ο όρος ‘’Κυβερνητική’’, από το τέλος της δεκαετίας του ’40, ερχόταν σε μας, στην Ελλάδα του ’70, καθυστερημένα, πρωτοποριακά, όμως, για την αντιδικτατορική Ε.ΚΙ.Ν.
O όρος “κυβερνητική’’ (cyberneties) επινοήθηκε το 1948 από τον Αμερικανό μαθηματικό και φιλόσοφο Norbert Wiener, που είναι περισσότερο γνωστός ως ιδρυτής της Κυβερνητικής, στο βιβλίο του: “Κυβερνητική ή έλεγχος και επικοινωνία στα ζώα και στις μηχανές”. Ο όρος Κυβερνητική προέρχεται από την ελληνική λέξη “κυβερνήτης’’ και περιέχει την έννοια της σταθερότητας, της αδιάκοπης και σωστής λειτουργίας. Η αρρώστια, λόγου χάριν, είναι εντροπική, ακανόνιστη, ένα λάθος στο σύστημα των ζώντων οργανισμών, ενώ η θεραπεία είναι κυβερνητική, γιατί επαναφέρει το σώμα στην αρχική του κατάσταση, διορθώνοντας το λάθος. Η φυσική επιλογή είναι επίσης κυβερνητική, γιατί απορρίπτει τις γενετικές μεταλλάξεις που αποκλίνουν από τον κανόνα με ανεπιθύμητους τρόπους.
Η Κυβερνητική καθιερώθηκε ως η επιστήμη που μελετά τα συστήματα ελέγχου και επικοινωνίας, τη διεύθυνση ή αυτορρύθμισή τους, δηλαδή, τον αυτόματο ή προσαρμοστικό έλεγχο και την επικοινωνία συστημάτων, τόσο ζώντων οργανισμών (φυσιολογία), όσο και των μηχανών. Πρόκειται για μια εξαιρετικά πλατιά επιστήμη που περιλαμβάνει τη θεωρία των πληροφοριών, ένα διεπιστημονικό χώρο έρευνας και τεχνολογικών εφαρμογών. Σ’ αυτό συμβάλλουν τα μαθηματικά, η φυσιολογία, η ιατρική και η μελέτη του νευρικού συστήματος, η θεωρία της ανθρώπινης νόησης και η εφαρμογή της στις αυτόματες μηχανές. Είναι μια παγκόσμια αρχή ελέγχου που μπορεί να εφαρμοστεί στις επικοινωνίες όλων των ειδών, ανεξάρτητα αν το σύστημα είναι ηλεκτρικό, χημικό, μηχανικό, βιολογικό ή οικονομικό.
Ο Wiener έβλεπε την κοινωνία των ανθρώπων σαν ένα αυτορρυθμιζόμενο σύστημα, που διατηρείται στην τάξη με τον κυβερνητικό μηχανισμό των νόμων της. Η Κυβερνητική ως η επιστήμη της διατήρησης της τάξης μέσα σ’ ένα σύστημα, φυσικό ή τεχνητό, ενισχύει τη συνέπεια, επιτρέπει μεταβολές οι οποίες όμως πρέπει να είναι τακτικές και να υπακούουν στους κανόνες. Αφού όλα τα πράγματα στον κόσμο έχουν την τάση να γίνονται εντροπικά, ακατάστατα, οι άτακτες αποκλίσεις τους από την τάξη πρέπει να διορθώνονται συνέχεια. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρησιμοποίηση πληροφοριών σχετικά με τη συμπεριφορά του συστήματος, έτσι ώστε να του επιβάλλεται μια διαφορετική τακτικότερη συμπεριφορά.
Παραπλήσια έννοια, ο “Κυβερνοχώρος” είναι ένα νέο σύμπαν από σύνολο υπολογιστών, στον οποίο η παγκόσμια διακίνηση γνώσης, μυστικών, μετρήσεων, δεικτών, ψυχαγωγίας και εξωγήινων επιδράσεων παίρνει τη μορφή εικόνας και ήχου που δεν υπάρχουν στη γη.
Και εδώ, όμως, ισχύει το “ουδέν καλόν αμιγές κακού”. Ο άνθρωπος από καιρό έχει αρχίσει να αντικαθιστά όλα τα παραδοσιακά εργαλεία του με τη μηχανή. Στην εποχή μας, όμως, η μηχανή τείνει να αντικαταστήσει εντελώς τον άνθρωπο με τα ανθρωποειδή ρομπότ. Τώρα πια, η φύση δεν προσδιορίζει τον άνθρωπο ή όπως εξελικτικά ο άνθρωπος προσδιόριζε τον άνθρωπο. Φτάσαμε στο σημείο η μηχανή να προσδιορίζει όχι μόνο τη ζωή του ανθρώπου, αλλά κατ’ επέκταση τον ίδιο τον άνθρωπο.
Αυτή η υποταγή του ανθρώπου και της ζωής του στη μηχανή επεκτάθηκε και στην τεχνική της πολιτικής εξουσίας, όπως γίνεται και από τους τεχνοκράτες, που έχουν ως στόχο το κέρδος και όχι τη συνειδητοποίηση των ίδιων των προβλημάτων που πηγάζουν από τον ίδιο τον “τεχνοκρατισμό”. Ο τελευταίος κυριαρχεί στις μεθόδους όλων των μορφών εξουσίας, ιδίως όμως στην πολιτική και την οικονομική. Με τον τρόπο αυτό, οι ενέργειες, που παλιά ονομάζονταν “λειτουργίες”, τώρα από την εξουσία, αλλά και από τους ίδιους τους εργαζόμενους, αποκαλούνται πλέον αυστηρώς “επαγγέλματα”. Ο σκοπός είναι το σύστημα να αποδώσει περισσότερο, όπως διαπιστώνεται από τις στατιστικές μελέτες και την “Κυβερνητική”.
Συγκεκριμένα, ο σύγχρονος άνθρωπος προγραμματίζεται και αποφασίζει με τα μηνύματα που λαμβάνει “ασύνειδα”, βομβαρδίζεται από αυτά, με τα κλασικά Μ.Μ.Ε. και τα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς να έχει, εν πολλοίς, συνειδητή πληροφόρηση, γνώση και αυτοσυνείδηση, ώστε να μπορεί να ελέγξει την αλήθεια ή το ψεύδος.
Καθίσταται, δηλαδή, “ιδιώτης”, υποχείριος του λαϊκισμού των εξουσιαστών και των ψευδεπίγραφων fake news, ενώ ο σκοπός είναι ο άνθρωπος να γίνει “πολίτης”. Δηλαδή, ευαίσθητος, στοχαστικός, ενσυνείδητος, ώστε να μπορεί να αυτοπραγματωθεί. Στην εποχή μας, ειδικότερα, η “Κυβερνητική” στην πολιτική στηρίζεται περισσότερο στη χρήση “μηνυμάτων” και μάλιστα των fake news.
Με τη χρήση τους, αναπτύσσεται μια γλώσσα και τεχνική, διά της οποίας ελέγχονται οι άνθρωποι, μέσω της επικοινωνίας και της πληροφορίας που διακινείται. Μια τεχνική που κυριάρχησε αλλά εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα όχι μόνο στην Αγγλία και τις Η.Π.Α., αλλά και στη χώρα μας.
Όμως, η εκλογή στις κυβερνήσεις των χωρών ανθρώπων που χαρακτηρίζονται από την έλλογη σκέψη, όπως αυτή πρόσφατα του Προέδρου Μπάιντεν στις Η.Π.Α., σε αντίθεση με τον λαϊκισμό και τον τραμπισμό, αφήνει σημάδια ότι ίσως αρχίσει να λειτουργεί εκ νέου ο στοχαστικός λόγος, η έλλογη συμπεριφορά και η αυτοπραγμάτωση του “πολίτη”.
Όσο χρήσιμα κι αν είναι τα αυτορρυθμιζόμενα συστήματα και οι μηχανές, καθώς οι τεχνολογίες που σχετίζονται με την Τεχνητή Νοημοσύνη διεισδύουν όλο και περισσότερο στην καθημερινή ζωή των πολιτών, ευελπιστούμε στη λειτουργία των συστημάτων αυτών εντός ενός δεοντολογικού πλαισίου που θα ορίζεται με βάση τους κανόνες δικαίου, αλληλοσεβασμού, το συναίσθημα και τον ανθρωπισμό, που αποτελούν και την ειδοποιό διαφορά στη ζωή.
* O Αντώνης Σανουδάκης-Σανούδος είναι επίτ. καθηγητής Ιστορίας- συγγραφέας