Εντελώς ξαφνικά φέτος το καλοκαίρι ήρθε στην επιφάνεια από πολίτες η έννοια του δημόσιου χώρου, με αφορμή την κατάληψη μεγάλων εκτάσεων ελεύθερων παραλιών από επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνταν σε διάφορα δημοφιλή νησιά της πατρίδας μας. Όπως, όμως γίνεται σχεδόν πάντοτε σε αυτές τις περιπτώσεις, το συγκεκριμένο θέμα συζητήθηκε για μια δύο εβδομάδες σε τηλεοπτικά μέσα και με το πέρας της καλοκαιρινής σαιζόν και του μεγάλου τουριστικού ρεύματος, λησμονήθηκε και έπεσε σε αδράνεια και στο περιθώριο αφού έσβησαν και τα ενισχυμένα φώτα της δημοσιότητας.
Πρόσφατα είχαμε τις εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση, ένας σημαντικότατος θεσμός αφού στην ουσία εκλέγονται οι άρχοντες για τα επόμενα χρόνια και μάλιστα με σημαντικές αρμοδιότητες. Τόσο προεκλογικά, όσο και μετεκλογικά πολλά ερωτηματικά ήρθαν και θα έρχονται ολοένα και συχνότερα στη συζήτηση, όπως ποιο είναι το είδος της πόλης που επιθυμούμε και αν μπορούν ή θέλουν πραγματικά οι δημοτικοί άρχοντες να υλοποιήσουν τις καθ’ όλα νόμιμες δημοτικές ανάγκες.
Κι’ αυτό γιατί και οι δημοτικοί άρχοντες είναι πολίτες αυτών των πόλεων, οι περισσότεροι εξ’ αυτών γεννήθηκαν και μεγάλωσαν εκεί, πολλοί εργάζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αυτά τα μέρη, κι’ έτσι από μια άποψη φαίνεται λογική η όποια απροθυμία τους να εμπλακούν σε αντεγκλήσεις με καθιερωμένα συμφέροντα της περιοχής τους, με γνωστούς και αγνώστους, με συγγενείς, φίλους και γείτονες, με τελικό αποτέλεσμα να τίθεται στο περιθώριο η όποια προσωπική τους επιθυμία ή μεγαλεπήβολη προεκλογική τους εξαγγελία.
Όμως, ο δημόσιος χώρος μιας πόλης είναι στην ουσία η καθημερινότητα του πολίτη, εκεί όπου δραστηριοποιείται για οποιοδήποτε λόγο, εργασία ή αναψυχή, και ταυτόχρονα ο καθρέφτης των ικανοτήτων ενός δημάρχου.
Αποτελεί δημιούργημα των ίδιων των πολιτών, αλλά μέσα από συντεταγμένους νόμους, άμεσες ανάγκες και μακροπρόθεσμα οράματα. Είναι το πεδίο πολλών προβληματισμών, αναζητήσεων, επικοινωνίας και διαλόγου, απέναντι σε κάθε μορφή εγωισμού, ατομικότητας και πολυποίκιλων κοινωνικών αποκλεισμών. Συνυφασμένη με την έννοια του δημόσιου χώρου είναι και η δημόσια τέχνη, όπως αυτή εκφράζεται τελευταία σε πολλές πόλεις με έργα και δημιουργήματα κάποιων καλλιτεχνών, τα οποία και αναβαθμίζουν και σηματοδοτούν σε σημαντικό βαθμό το ευρύτερο αστικό περιβάλλον.
Το είδος ετούτο της τέχνης, βαίνει παράλληλα με τον μετασχηματισμό της ζωής στις πόλεις και αποτελεί τον γεωμετρικό τόπο, εκεί δηλαδή όπου διασταυρώνονται η δημόσια ζωή, η αισθητική, ο κοινωνικός πλουραλισμός και ο πολιτικός ακτιβισμός. Όμως ετούτος ο χώρος δεν είναι κάτι δεδομένο και συνήθως οποιαδήποτε παρέμβαση σε δημόσια πλατεία ή πεζόδρομο θεωρείται εκ προοιμίου ότι πραγματοποιείται στον δημόσιο χώρο.
Ποιος όμως είναι ο ορισμός σήμερα του δημόσιου χώρου μιας ελληνικής πόλης; Ο χώρος αυτός στον οποίο αναφερόμαστε, υφίσταται όλο και μεγαλύτερη ιδιωτικοποίηση και χαρακτηρίζεται δυστυχώς από περιορισμένη προσβασιμότητα.
Τα τετράτροχα ή τα δίκυκλα έχουν προτεραιότητα έναντι των πεζών και ανήμπορων, τα περισσότερα πεζοδρόμια είναι στενά, αφιλόξενα, ενώ κατασκευάζονται με προδιαγραφές για να αντέξουν μια χρονιά και να επισκευασθούν την επόμενη αφού οι πλάκες τους ταλαντεύονται με την παραμικρότερη επαφή. Όσον αφορά τους δρόμους των πόλεων και ειδικότερα της πόλης μας, εδώ η επιπολαιότητα, η άγνοια και ο ερασιτεχνισμός βρίσκουν τον απόλυτο ορισμό.
Δεν είναι πολύς καιρός που μπήκαν κυβόλιθοι σε κάποιους απ’ αυτούς και σε σύντομο χρονικό διάστημα αφαιρέθηκαν για να ξαναμπεί άσφαλτος, αφού εν τω μεταξύ είχαν ταλαιπωρήσει την κίνηση αυτοκινήτων και πεζών! Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πολλά και ενδιαφέροντα εδώ, όπως την συνήθεια πολλών πολιτών να αντιμετωπίζουν τον δημόσιο χώρο με αντίληψη πατρικού οικοπέδου που τους μεταβιβάστηκε με νόμιμη διαθήκη και με αποτέλεσμα να αναιρεί με προκλητικό τρόπο τον κοινόχρηστο χαρακτήρα του, κλασσικό σύμπτωμα απουσίας συλλογικής συνείδησης.
Τώρα που η εκλογική αναμέτρηση τελείωσε, είναι άκρως απαραίτητο η καινούργια δημοτική αρχή να μας ανακοινώσει τι σκοπεύει να πράξει σε αυτό το θέμα και σε τί βάθος χρόνου. Αλλοιώς θα μπει και αυτή στη λίστα όλων των προηγηθέντων που εγκατέλειψαν την πόλη που ζούμε στις ασχημότερες της χώρας, και αυτό να εξηγηθώ ευθέως δεν αποτελεί γνώμη μόνο δική μου!
* Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης είναι δ/ντής Χειρουργικής-συγγραφέας