Πρόσφατα ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά του πρόεδρου του Ολυμπιακού κ. Μαρινάκη, για την γνωστή υπόθεση Noor1 για παραβαση του νόμου περί ναρκωτικών. Με την δημοσιοποίηση της απόφασης διάφοροι πολιτικοί άνδρες προέβησαν σε δηλώσεις υποστηρικτικές της δίωξης τα περισσότερα δε ΜΜΕ ηλεκτρονικά και έντυπα, σε σχεδόν καθημερινή βάση εμφάνιζαν τον πρόεδρο του Ολυμπιακού εν πολλοίς ως «ένοχο». Τελικώς το τεκμήριο αθωότητας ισχύει για τα δημόσια πρόσωπα στη χώρα μας ή το τεκμήριο το επικαλούμαστε μόνον και μόνον για να δείξουμε τη «δημοκρατικότητά μας» και εν τέλει το παραβιάζουμε καθημερινά;
Το ζήτημα άπτεται μιας από τις σημαντικότερες αν όχι της σημαντικότερης αρχής της αθωότητος οποιουδήποτε κατηγορουμένου (και των δημοσίων προσώπων) μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσής του.
Το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου καθιερώθηκε για πρώτη φορά μετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη στο άρθρο 9. Σήμερα κατοχυρώνεται στο άρθρο 6 παρ. 2 της σημαντικότατης Ευρωπαϊκής Συνθήκης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Το τεκμήριο αυτό σημαίνει ότι κάθε άνθρωπος θεωρείται αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου και η Πολιτεία μέσω των οργάνων της οφείλει να αποδείξει την ενοχή του κατηγορουμένου, όχι ο κατηγορούμενος την αθωότητά του. Η αρχή αυτή επιβάλλει στο δικαστήριο εν αμφιβολία να αποφανθεί υπέρ του κατηγορουμένου (in dubio pro reo). Προ ολίγων ετών δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Οδηγία 2016/ 343, σχετικά για την ενίσχυση ορισμένων πτυχών του τεκμηρίου αθωότητας και του δικαιώματος παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη του στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας. Η οδηγία είναι προϊόν συμφωνίας ανάμεσα στην Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ. Σκοπός της οδηγίας είναι να ενισχυθεί το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών, με τη θέσπιση κοινών ελάχιστων κανόνων για ορισμένες πτυχές του τεκμηρίου αθωότητας και της διασφάλισής του. Επίσης στόχος της συμφωνίας είναι να θωρακιστεί το δικαίωμα του κάθε πολίτη να θεωρείται αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου και να ενισχυθεί εν γένει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, αλλά και η εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών αναφορικά με τα συστήματα της ποινικής τους δικαιοσύνης.
Η σχετικά νέα αυτή νομοθεσία εφαρμόζεται σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας, δηλαδή από τη στιγμή που ένα άτομο κρίνεται ύποπτο ή κατηγορείται για την τέλεση αξιόποινης πράξης, μέχρι τον τελικό προσδιορισμό, του κατά πόσον το πρόσωπο έχει διαπράξει το συγκεκριμένο αδίκημα και την οριστικοποίηση της απόφασης. Τα κύρια σημεία της οδηγίας είναι τα εξής:
Απαγόρευση δηλώσεων εκ μέρους δημοσίων αρχών που προδικάζουν την ενοχή ενός κατηγορουμένου. Βάσει της νέας οδηγίας, τα κράτη μέλη θα πρέπει να λαμβάνουν μέτρα για να διασφαλίσουν ότι οι δημόσιες αρχές δεν θα αναφέρονται σε υπόπτους ή κατηγορουμένους ως ενόχους, προτού αποδειχθεί η ενοχή τους σύμφωνα με όσα ορίζονται στο νόμο.
Από τον κανόνα αυτό εξαιρούνται οι πράξεις που τελούνται στα πλαίσια της ποινικής δίωξης με σκοπό να αποδείξουν την ενοχή του υπόπτου ή κατηγορουμένου, όπως π.χ. το κατηγορητήριο, αλλά και οι προκαταρκτικές αποφάσεις διαδικαστικού χαρακτήρα, όπως οι αποφάσεις σχετικά με την προφυλάκιση, υπό την προϋπόθεση ότι δεν αναφέρονται στον ύποπτο ή τον κατηγορούμενο ως ένοχο. Κατά τα άλλα, οι αρχές δεν πρέπει να παρουσιάζουν στο κοινό τους υπόπτους ή τους κατηγορουμένους ως ενόχους, τόσο εντός των δικαστικών αιθουσών όσο και σε άλλους δημόσιους χώρους, μέσω της χρήσης τέτοιων μέσων.
Οι εισαγγελικές αρχές φέρουν το βάρος απόδειξης. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, το βάρος της απόδειξης της ενοχής του υπόπτου ή του κατηγορουμένου το φέρουν οι εισαγγελικές αρχές και κάθε αμφιβολία λειτουργεί υπέρ του κατηγορουμένου (αρχή in dubbio pro reo).
Από τα παραπάνω αποδεικνύεται σαφέστατα ότι ο πρόεδρος του Ολυμπιακού και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά κ. Μαρινάκης, όχι μόνο δικαιούται του τεκμηρίου αθωότητος, αλλά όλοι αυτοί που μετά μανίας και πάθους τον θεωρούν από σήμερα ένοχο, διαπράττουν βαρύτατο παράπτωμα σχετικά με τους κανόνες της δίκαιης δίκης και τελικώς βάλλουν σε βάρος της ίδιας της Δημοκρατίας.
Δεν υπάρχει καμιά λογική στην επιλεκτική και κατά πώς μας βολεύει χρήση του λεγόμενου «ευρωπαϊκού κεκτημένου», όπως κεκτημένο είναι το τεκμήριο αθωότητος. Οι αρχές της ποινικής δικονομίας ισχύουν για όλους είτε είναι δημόσια πρόσωπα ή όχι. Δεν γνωρίζω τη δικογραφία εναντίον του κ. Μαρινάκη, όμως μέχρι να δικασθεί είναι αθώος, όσο και αν αυτό ενοχλεί ορισμένους. Αυτή η ευκολία να στιγματίζουμε ανθρώπους, όποιοι να αν είναι αυτοί, δυστυχώς είναι αντιδημοκρατική στάση. Η παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας και μάλιστα από μεγάλη μερίδα του τύπου και των πολιτικών προβάλλει ως «προκαταβολή ποινής» που δεν μπορεί να συγχωρεθεί σε κανένα δημοκρατικό πολίτευμα.
* Ο Γιώργος Γιαχνάκης είναι δικηγόρος