Μπορεί να είναι σήμερα ερειπωμένος αυτός ο χώρος, αυτό το οικοδόμημα το γεμάτο πόνους και αγωνία, όμως παραμένει ένα ζωντανό σημείο αναφοράς για πολλούς συνανθρώπους μας που πιθανότατα να πέρασαν οι ίδιοι ή να είχαν νοσηλευόμενους σ’ αυτόν τον χώρο δικούς τους ανθρώπους.
Η φυματίωση ήταν μια χρόνια πνευμονική νόσος και πολύ συχνή στην Κρήτη, κυρίως από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η συνηθισμένη ονομασία της από τον λαό ήταν χτικιό ή βερέμι και ο πάσχων/ουσα, χτικιάρης, χτικιάρα, βερεμιασμένος, βεραμιασμένη. Από το αρχείο της Δημογεροντίας Ηρακλείου το οποίο φυλάσσεται στη Βικελαία Βιβλιοθήκη, ο γραμματέας της Ορφανικής Τράπεζας του Ηρακλείου Γεώργιος Γεωργιάδης υποβάλλει αίτηση προς τον Διευθυντή Γεώργιο Αγγελίδη. Αυτά γίνονται στα 1873 και η αίτηση αναφέρει τα εξής
«Λαμβάνω την τιμήν να παρακαλέσω υμάς, όπως ευαρεστηθήτε να μου χορηγήσετε δεκαπενθήμερον άδειαν απουσίας εκ των καθηκόντων μου, όπως μεταβώ κατά παραγγελίαν ιατρικήν εις την εξοχήν προς βελτίωσιν της υγείας μου». Υποσημειούμαι ευσεβάστως, Γ. Αρ. Γεωργιάδης.
Ένας τέτοιος χώρος στην εξοχή ήταν και αυτός του προαναφερομένου σανατορίου, του οποίου διευθυντής υπήρξε ο αείμνηστος γιατρός, φυματιολόγος Μανώλης Μανδαλενάκης με καταγωγή από τις Κορφές Μαλεβιζίου, γεννημένος το 1903, γιος του Νίκου και της Αικατερίνης Μανδαλενάκη, το γένος Πατραμάνη.
Ερχόμενος στο Ηράκλειο άνοιξε ιατρείο στην οδό Χάνδακος και στα 1934 αποφασίζει να ιδρύσει το σανατόριο με την ονομασία «Αγία Ειρήνη» στα Σπήλια, κοντά στις αρχαιότητες της Κνωσού.
Η κλινική βρισκόταν μέσα στην καρδιά της φύσης, σ’ ένα καταπράσινο περιβάλλον με τεράστιους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους, υπήρξε πραγματικά ένα πρότυπο κέντρο ίασης και ιατρικής φροντίδας για την εποχή της με εξειδικευμένες θεραπείες όπως: πνευμονοθώρακα, φρενικοεξαίρεση, χρυσοθεραπεία και άλλα.
Κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, η κλινική δυστυχώς επιτάσσεται από τους Γερμανούς και την μετατρέπουν σε επιτελικά γραφεία της αεροπορίας. Ο ιατρός Μανδαλενάκης πήρε μέρος στην αντίσταση κατά των Γερμανών, κυνηγήθηκε, διώχθηκε καταφεύγοντας στη Μέση Ανατολή.
Μετά την απελευθέρωση ξαναγύρισε στο σανατόριό του το 1945, και στα 1952 ανακαλύφθηκε η στρεπτομυκίνη, συνέχισε δε να προσφέρει τα μέγιστα, μέχρι το 1962 που το σανατόριο έπαψε να λειτουργεί οριστικά. Είχα την τύχη να μιλήσω με τον γιο του ιατρού Μανδαλενάκη, τον επίσης γιατρό Αντώνη Μανδαλενάκη ο οποίος μου είπε χαρακτηριστικά:
«Αρχές της δεκαετίας του σαράντα είχε αρχίσει ο πατέρας μου να κτίζει την κλινική, 1931-1933 περίπου. Οι περίοικοι αντιδρούσαν, επειδή οι ασθενείς ενδεχομένως, λόγω της φυματίωσης, να συνέβαλαν στην μόλυνση του περιβάλλοντος. Έτσι λοιπόν πλην των εργαζομένων που την κατασκεύαζαν, είχαν επιστρατευτεί και ενοπλοι εργάτες.
Τα πρώτα χρόνια που εγκαταστάθηκε ο πατέρας μου δούλευε νύχτα, για να μην στοχοποιούνται οι ασθενείς πελάτες του. Κατά την περίοδο της κατοχής θυμάμαι τα πλέγματα, τα δίχτυα παραλλαγής.
Ολόκληρο το μετόχι της Αγίας Ειρήνης επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι μας έδιωξαν από τα σπίτια μας. Ο πατέρας μου έστησε ένα πρόχειρο ιατρείο στη Γέφυρα της Αγίας Ειρήνης στην είσοδό της, εκεί όπου είναι το κέντρο «φεγγάρι» παλιότερα ήταν οι σταύλοι του παππού μου, του Χατζηδάκη – Νίβα όπου υπήρχαν τα ζώα, βόδια για το όργωμα της ιδιόκτητης περιουσίας και άλλα.
Για το ιατρείο αυτό κατηγορήθηκε ότι δεν φρόντιζε Γερμανούς ασθενείς, με αποτέλεσμα να τον συλλάβουν. Όμως οι σχέσεις του εξομαλύνθηκαν και άρχισε να πηγαίνει στο κυνήγι μ’ αυτούς, αποσπώντας τους διάφορες πληροφορίες. Κατά την σύλληψή του από τους Γερμανούς, διασώθηκε από τη μητέρα μου.
Η κλινική στηρίζονταν στα προϊόντα της ιδιοκτησίας της, αφού η γύρω περιοχή του μετοχίου της Αγίας Ειρήνης ήταν ιδιόκτητη και ανήκε, όπως προαναφέραμε, στον Χατζηδάκη Νίβα. Είχε ζώα όπως διακόσια περίπου πρόβατα, κοτόπουλα, αιγοπρόβατα, αλλά και πολλά οπωροφόρα δέντρα, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να διατρέφονται κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο και κυρίως με αγνά προϊόντα».
Ένας νοσηλευόμενος στο φύλλο της 24ης Οκτωβρίου 1952, της εφημερίδας «ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ» επιβεβαιώνει τα παραπάνω κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο: «Το Σανατόριον στεγάζει σήμερα 26 ασθενείς. Η δίαιτά τους είναι εξαιρετική. Κάθε δεκαήμερο οι ασθενείς τρώγουν 8 μέρες κρέας και 2 μέρες άλλες τροφές.
Πλουσιότερο διαιτολόγιο δεν έχει κανένα άλλο ίδρυμα. Το γραφείο του ιατρού είναι το πρώτο αριστερά παρά την είσοδον, διαθέτοντας αξιόλογη επιστημονική βιβλιοθήκη. Ο ιατρός κ. Ε. Μανδαλενάκης, γόνος ιστορικής σοβαράς εντίμου και μεγαλοφυούς ράτσας εσπούδασε μετά ζήλον την επιστήμη του Ασκληπιού.
Μετεκπαιδεύθηκε στην Ευρώπη και θεωρείται ένας από τους καλύτερους Έλληνες ιατρούς. Ως επιστήμων και ως άνθρωπος είναι από τους σπανίους. Μειλίχιος, σοβαρός, ταπεινόφρων, λογικότατος, διορατικός και γενικώς εξέχουσα προσωπικότητα που σαγηνεύει τους πάντες. Το προσωπικό του σανατορίου είναι άριστον, άρτιον και εξυπηρετικό.
Σε καμία άλλη κλινική δεν το συναντάς. Όμως εκείνο που προκαλεί κατάπληξη και ιδιαίτερο θαυμασμό στους ασθενείς είναι ότι το Σανατόριο διαθέτει δικό του γάλα ανόθευτο και ολόπαχο προβάτων, αυγά, δικά του και άφθονα ροζακιά σταφύλια, αλλά και πλήθος άλλων φρούτων.
Έτσι οι ασθενείς τρέφονται με αγνά, φρέσκα, καθαρά, υγιεινά και φυσικά προϊόντα. Αυτός είναι και ο λόγος που όλοι οι ασθενείς του σανατορίου θεραπεύονται, γι’ αυτό φέρει επάξια την ονομασία της Αγίας Ειρήνης». Και καταλήγει αυτό το κείμενο με την υπογραφή «Ένας νοσηλευόμενος».
Σανατόριο η Αγία Ειρήνη ή η κλινική του γιατρού Μανδαλένιου στα Σπήλια…
Ένας τόπος ιερός, στοργικός.
Ένας τόπος που η Κρήτη και το Ηράκλειο εύρισκαν την σωτηρίαν των ασθενών τους.
Ένας τόπος ιδιαίτερης φροντίδας και προσφοράς!