Το σαμποτάζ εναντίον του αεροδρομίου Ηρακλείου, στις 13-6-1942, θεωρείται το σημαντικότερο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Όχι μόνο για τη σπουδαιότητά του, αλλά και για την πολυπλοκότητα της οργάνωσης και τη θεαματικότητά του.
Αυτό καθ’ αυτό το σαμποτάζ μάς απασχόλησε πολύ προ του 1982, πριν αρχίσουμε την πολυήμερη καταγραφή της μαρτυρίας του ήρωα Κωστή Πετράκη, που συμμετείχε στο σαμποτάζ και κυκλοφορήσαμε το βιβλίο το 1989, με τίτλο “Ιππότες του ονείρου”, εκδόσεις “Κνωσός”, του αείμνηστου Στέλιου Χαλκιαδάκη.
Είχαμε επισημάνει τότε ότι “το καλοκαίρι του 1942 ο αγώνας στο Ανατολικό Μέτωπο είναι κρίσιμος και “η αλεπού της ερήμου”, ο Ρόμελ, προελαύνει στο αφρικανικό έδαφος” (Σανουδάκης-Πετράκης, 7).
Ο ρόλος της Κρήτης και ειδικά των αεροδρομίων Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου και από τις αποθήκες καυσίμων Πεζών ο Ρόμελ ενισχυόταν με άνδρες, τρόφιμα και πολεμικό υλικό.
Τοιουτοτρόπως, αποφασίζεται η επιχείρηση για την Κρήτη, με στόχο τα παραπάνω σημεία.
Το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ) στέλνει στο αεροδρόμιο Ηρακλείου επικεφαλής τον Γάλλο Μπερζέ, τους συμπατριώτες του Σιμπάρ, Μο, Πιέρ Λεοστίκ, τον Βρετανό Τζορτζ Τζέλικο και τον Έλληνα Κωστή Πετράκη, με εντολή του Παν. Κανελλόπουλου.
Εκτός από τον Κωστή Πετράκη, η ζωή και η δράση του George Jellicoe, μας έχει απασχολήσει ήδη από το 1986, όταν καταγράφαμε τη μαρτυρία του καπετάν Βασίλη Πατεράκη, Αρχηγού Αντίστασης Σελίνου.
Τότε γνωρίσαμε, εκ του σύνεγγυς, τον Γιάννη Κογχυλάκη, ξάδερφο του καπετάν Πατεράκη, Ελληνο-αμερικανό, που είχε πρόσβαση στο “Imperial war Museum” του Λονδίνου, διαμέσου του Βρετανού Στρατηγού Len Whi Haker. Από την προσέγγισή του αυτή ο Κογχυλάκης μού παραχώρησε αρχειακό υλικό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ειδικότερα για την Κρήτη, μέρος του οποίου χρησιμοποιήθηκε στην ανακοίνωσή μας για το σαμποτάζ στο Δράσι Μεραμβέλλου, κατά το ΙΓ΄Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο της ΕΚΙΜ στον Άγιο Νικόλαο, στις 5-9 Σεπτεμβρίου 2022.
Μέσα στο αρχειακό υλικό του Μουσείου, υπάρχει και για τον George jellicoe, χρήση του οποίου κάναμε, μερικώς, στο ΙΒ΄ Κρητολογικό Συνέδριο της ΕΚΙΜ (21-25.9.2016, στα Χανιά), αλλά και στην εφ. ΠΑΤΡΙΣ, στις 18-9-2019 και αντιστοίχως στις 17-6-2023, με δημοσιεύματά μας.
Στο εγγύς μέλλον θα μας απασχολήσει η ζωή και η δράση του ηρωικού και ευαίσθητου Τζέλικο, του “British Achilles”, όπως τον αποκάλεσαν οι Βρετανοί, “Βρετανό Αχιλλέα”.
Επί του παρόντος, αρκούμεθα στην “Έκθεση Στρατηγείου Μέσης Ανατολής”, από το “Imperial War Museum” του Λονδίνου, μεταφρασμένο από τον Ελληνο-αμερικανό Κογχυλάκη, με την ιδιόρρυθμη λεκτική του διατύπωση. Πολύ σημαντική, όμως, για το ίδιο το σαμποτάζ, την υλοποίησή του και τα ευρύτερα, άμεσα αποτελέσματά του:
“ΕΚΘΕΣΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΥ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ”
“Η επίθεσις εναντίον του αεροδρομίου Ηρακλείου”
(Μετάφραση Γιάννης Κογχυλάκης)
“Η αποστολή της επιχειρήσεως να καταστρέψη αεροπλάνα εις το Αεροδρόμιο.
Η επίθεσις εναντίον του αεροδρομίου έπρεπε να λάβη μέρος 12/13 Ιουνίου 1942 διά να αποροφήση αεροπορικές επιθέσεις εις την νηοπομπήν που κατευθυνότανε προς την Μάλτα από την Αλεξάνδρειαν.
Εάν η επίθεσις δεν θα κατόρθωνε να λάβη χώρα τις 12/13, άλλη απόπειρα έπρεπε να γίνη τις 13/14 Ιουνίου το πιο αργότερα.
Η επίθεσις το βράδυ 12/13 Ιουνίου έπρεπε να συγχρονισθή με επιθέσεις σε όλα τα αεροδρόμια της Κρήτης, Μάλεμε, Καστέλλι και Τυμπάκι, επίσης εις όλα τα αεροδρόμια της Βορείου Λιβύης, όλα-όλα δέκα μαζί. Όλες οι εκρηκτικές συσκευές (βόμβες) εις τα αεροδρόμια θα εκραγόταν 02.00 η ώρα μετά τα μεσάνυχτα.
Διά το αεροδρόμιον του Ηρακλείου δεν υπήρχε μεγάλη προετοιμασία και ισχυρά σχέδια. Η ομάδα θα απεβιβάζετο από το ελληνικόν υποβρύχιον “Τρίτων”, ανατολικά από την παραλία του αεροδρομίου, περίπου εις το σημείον 267368 εις το λιμανάκι του Μοχού το βράδυ 10/11 Ιουνίου 1942.
Ελπίζαμε ότι προσκεδιασμένη αναγνώρισις του αεροδρομίου από μακρυά θα ελάμβανε χώρα τις 11 Ιουνίου και μετά από πιο πλησίον τις 12 Ιουνίου.
Η επίθεσις εναντίον του αεροδρομίου Τυμπάκι δεν έλαβε χώρα, διότι η επιχείρηση επροδόθηκε εις τους Γερμανούς από τον συνοδόν της επιχειρήσεως που ήτανε από το Ηράκλειον, οι Γερμανοί έλαβαν τρομακτερά μέτρα φρουρήσεως που κάθε απόπειρα εισχωρήσεως εις το αεροδρόμιον θα ήτανε καθαρά αυτοκτονία.
Από τα δέκα αεροδρόμια που έπρεπε να καταστραφούν αεροπλάνα, οι ομάδες επιχειρήσεως είχανε επιτυχίαν εις τα εννέα αεροδρόμια που επιτέθηκαν. Με αποτέλεσμα την καταστροφή 143 αεροπλάνων, τριάντα μηχανές αεροπλάνων, 6 υπόστεγα επισκευής αεροπλάνων, φορτηγά αυτοκίνητα, αποθήκες βενζίνης-πετρελαίου-ορυκτέλαιο, πυρομαχικών κ.τ.λ.
Το Στρατηγείον Μέσης Ανατολής επίστευε ότι η επιχείρησις εναντίον των αεροδρομίων έφερε ανακούφιση εις την νηοπομπήν διά να φθάση εις την Μάλταν. Η νηοπομπή αποτελείτο από 17 εμπορικά πλοία που μόνο δύο εκατόρθωσαν να φθάσουν, δέκα πέντε εβυθίσθηκαν από τορπίλλες υποβρυχίων και αεροπορικές επιθέσεις.
Εν τω μεταξύ, αυτά τα δύο πλοία που φθάσανε ήτανε αρκετά διά να τροφοδοτήσουν την Μάλτα διά οκτώ εβδομάδες, μέχρι που μια άλλη νηοπομπή με πέντε πλοία με καλύτερη επιτυχία κατόρθωσε να φθάση εις το νησί διά ανεφοδιασμόν και η Μάλτα κατόρθωσε να ανθέξη τις επιθέσεις των Γερμανοϊταλών μέχρι το τέλος του πολέμου!”.
Σημείωση Α. Σανουδάκη: Το Στρατηγείο για τη σχεδίαση και αποβίβαση κάνει λόγο για συντεταγμένες 267368, σε λιμανάκι του Μοχού. Ο Τζέλικο, στην “Έκθεσή” του αναφέρει προς το Στρατηγείο ότι τελικά προσέγγισαν με το πολεμικό πλοίο “Τρίτων” και τις λαστιχένιες βάρκες “δεκατέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά του αεροδρομίου Ηρακλείου”.
Ο Πετράκης σωστά μου υπέδειξε, επί του πεδίου, ανατολικά των Γουβών, λίγο προ του θανάτου του.
Ο Αντώνης Σανουδάκης-Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας – συγγραφέας