Τον Ιούνιο του 1942 ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρισκόταν στην πιο κρίσιμη καμπή του. Το μέτωπο ήταν στραμμένο στη Μέση Ανατολή. Εκεί κυριαρχούσε το όνομα του Στρατάρχη Έρβιν Ρόμελ. Η μια του νίκη διαδεχόταν την άλλη και οι συμμαχικές δυνάμεις προσπαθούσαν με λυσσαλέο και ηρωικό τρόπο να τον σταματήσουν.
Αρχές Ιουνίου, αντικειμενικός σκοπός του Ρόμελ ήταν η με κάθε τρόπο και θυσίες κατάληψη του Τομπρούκ. Αυτό θα τον έφερνε μόλις 100 χιλιόμετρα από την πανίσχυρη βρετανική βάση της Αλεξάνδρειας. Οι σύμμαχοι έπρεπε να απαντήσουν στην προέλαση του Ρόμελ.
Και επέλεξαν να χτυπήσουν τα αεροδρόμια του νομού Ηρακλείου (Ηράκλειο-Καστέλλι-Τυμπάκι), από τα οποία γίνονταν ο ανεφοδιασμός του. Ημερομηνία των σαμποτάζ καθορίστηκε η 10η Ιουνίου 1942 και για τα τρία αεροδρόμια. Το σχέδιο εξελίχτηκε για το αεροδρόμιο Καστελλίου όπου οι Βρετανοί σαμποτέρ με τους Έλληνες βοηθούς τους Γιώργο Ψαράκη, Κίμωνα Ζωγραφάκη, Κώστα Μαυραντωνάκη και Γιώργο Δουνδουλάκη έπληξαν το στόχο την καθορισμένη ημερομηνία με επιτυχία.
Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου οι σαμποτέρ μπήκαν με οδηγό τον Μύρωνα Σαμαρείτη, αλλά εκείνη τη νύχτα δεν υπήρχαν αεροπλάνα. Στο αεροδρόμιο Ηρακλείου η επιχείρηση καθυστέρησε λίγες μέρες και έγινε στις 13 προς 14 Ιουνίου 1942. Αυτό οφειλόταν κυρίως στο ότι η μεταφορά των σαμποτέρ έγινε με το παλαιού τύπου Ελληνικό υποβρύχιο «Τρίτων», με κυβερνήτη τον Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, το οποίο έφτασε ανοιχτά του κόλπου των Μαλλίων τα ξημερώματα της 11ης Ιουνίου 1942.
Η επιχείρηση του σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου στις 10 Ιουνίου 1942, καταγράφεται ιστορικά ως το πρώτο σαμποτάζ εναντίον των δυνάμεων του άξονα στην Ευρώπη, από άντρες του συμμαχικού στρατηγείου.
Για το σαμποτάζ και τις επιπτώσεις του στο αεροδρόμιο Καστελλίου, έγγραφο του Διοικητή νοτίου Ελλάδος προς τον Διοικητή νοτιοανατολικής Ελλάδος με ημερομηνία 11 Ιουνίου 1942 αναφέρει:
«Στις 10.06 και ώρα 21:30 πραγματοποιήθηκε επίθεση με περίπου 15 εχθρικά αεροσκάφη από νοτιοδυτική προέλευση εναντίον του Καστελλίου και Ηρακλείου. Έγινε ρίψη βομβών. Πάνω από το Μάλεμε 1 μεμονωμένο αεροσκάφος χωρίς να προβεί σε βομβαρδισμό στόχων.
Από τις 22:35 έως τις 23:10 εντοπίστηκαν περίπου 8-10 εχθρικά αεροσκάφη πάνω από το Καστέλλι. Ρίψη 100 περίπου βομβών, μεταξύ των οποίων πυρκαγιάς και βόμβες μεγάλης ισχύος.
Προέκυψαν οι εξής ζημιές: 2 αεροσκάφη τύπου Junker 88 από το νυχτερινό σμήνος καταδίωξης και 1 αεροσκάφος τύπου He 111 κάηκαν ολοσχερώς. 2 βυτιοφόρα κατεστράφησαν, κάηκε 1 αποθηκευτικός χώρος καυσίμων με περίπου 10 βαρέλια, ο αγωγός διοχέτευσης τέθηκε εκτός λειτουργίας, 1 άντρας νεκρός, 2 βαριά τραυματίες και 1 ελαφρά.
Από τη Διοίκηση αεροπορίας Καστελλίου διαπιστώθηκε εκ των υστέρων ότι οι αποθήκες καυσίμων κατεστράφησαν από πράξη δολιοφθοράς. Η ομάδα δολιοφθοράς παρενοχλήθηκε ενδεχομένως από την αεροπορική επίθεση, επειδή βρέθηκαν πολλά εκρηκτικά σώματα. Πάρθηκαν αυξημένα μέτρα ασφαλείας».
Ο Γιώργος Ψαράκης από το Αρκαλοχώρι ήταν ένας από τους πατριώτες που συμμετείχε στο σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου. Στη διήγησή του περιγράφοντας το γεγονός, μεταξύ άλλων αφηγείται τα εξής:
«…κάνω τότε την εξής πρόταση, να στείλομε ένα τηλεγράφημα από τον ασύρματο στην Μέση Ανατολή να’ρθουν δύο ή περισσότερα αεροπλάνα να ρίξουν μία δέσμη βομβών στο αεροδρόμιο του Καστελλίου και μετά να συνεχίσουν να υπερίπτανται αλλά πολύ ψηλά να μην τα φτάνουν τα αντιαεροπορικά πυροβόλα των Γερμανών.
Εκείνη την ώρα θα γίνει και η επιχείρηση. Στους Άγγλους έκανε εντύπωση η πρόταση και συμφωνούν αμέσως. Γράφουν το τηλεγράφημα και το δίδει ο Λοχαγός του Γιώργου Βαλαβάνη. Του δίνει και δυο χιλιάρικα κολλαριστά, τα κρατούσαν από κάτω οι Άγγλοι.
Του λέει με τα λεφτά να πάρει το καλύτερο άλογο να πάει στον ασύρματο να δώσει το τηλεγράφημα. Ο Γιώργος φεύγει αμέσως να εκτελέσει την αποστολή. Έπρεπε να πάει στο χωριό Σάτα Αμαρίου που βρισκόταν ο ασύρματος. Ο Γιώργης ο Βαλαβάνης μόλις είχε γυρίσει από κει.
Κι εμείς φεύγουμε από το αμπέλι των Βαλαβάνηδων την ίδια μέρα, στις 5 Ιουνίου το βράδυ. Προορισμός μας ήταν το χωριό Χανδρού. Στη Χανδρού δεν γνωρίζαμε το μέρος καλά αλλά ξέραμε ότι είχε νερά και βλάστηση μεγάλη. Μπαίνουμε σε ένα ρυάκι που είχε νερό και βλέπω ένα μεγάλο βάτο που είχε από πίσω ένα σπηλιάρι.
Παραμερίζω λίγο το βάτο και βλέπω ότι η σπηλιά ήταν μεγάλη. Αποφασίσαμε να μείνουμε εκεί. Μπαίνουμε μέσα. Οι Εγγλέζοι, ο Κίμωνας ο Ζωγραφάκης, ο Φαλκόνης και ο Δουνδουλάκης. Κάθομαι εγώ και κρατώ ένα τόμιγκαν στην είσοδο να παρακολουθώ την κίνηση.
Ήρθανε δυο κοπέλες στο νερό να πλύνουν τα πόδια τους. Οι αχτίνες του ήλιου χτύπησαν στο μέταλλο του όπλου και έγινε αντανάκλαση την οποία πήρε χαμπάρι η μία. Έρχεται κοντά στο βάτο και μας βλέπει. Λέει της άλλης ότι στο βάτο είναι Εγγλέζοι.
Εγώ ακούω. Ξυπνώ τον Κίμωνα το Ζωγραφάκη που ήταν ξανθός και περνούσε για Άγγλος και του λέω έβγα να δεις τις κοπέλες και πες τους ότι είμαστε όλοι Εγγλέζοι. Βγαίνει ο Κίμωνας και τους λέει να μην μιλήσουνε γιατί θα καεί ο τόπος.
Τα κορίτσια λένε καλύτερα να μας κοπεί η γλώσσα, και φεύγουνε. Μετά μισή ώρα γυρίζουνε και κρατάνε ένα κατσαρόλι με γάλα. Ποτίζουμε τους Εγγλέζους με το γάλα και φύγαμε πάλι το βράδυ.
Μετά την κατοχή προσπάθησα να βρω τις κοπέλες αλλά αυτό στάθηκε αδύνατο. Το βράδυ ξεκινήσαμε και πάλι.
Περάσαμε πίσω από το Νιπιδιτό και εκεί είναι μια κόψη του βουνού που έχει τροχάλους. Πάτησα μια πέτρα που δεν ήταν σταθερή. Κρατούσα ένα στρατιωτικό γυλιό με νάρκες βραδείας αναφλέξεως. Όπως πήρε τούμπα η πέτρα παίρνω κι εγώ κάτω μαζί της και ακολουθούσα την πέτρα. Σκεφτόμουν να μη χτυπήσω στο κεφάλι. Η πλάτη μου όμως έγινε ολόμαυρη. Όταν φτάσαμε τα ξημερώματα στο Μικρό Δροζίτη πονούσε πολύ η πλάτη μου αλλά δεν ήξερα το χρώμα της.
Ο Μικρός Δροζίτης είναι ένας λόφος πλησίον του αεροδρομίου. Καθίσαμε εκεί όλη την ημέρα. Ήταν η 7η Ιουνίου 1942. Στο Μεγάλο Δροζίτη ήταν πολυβόλα γερμανικά. Το δειλινό ο Άγγλος Λοχαγός βγάζει κάτι φελλούς που είχε, τους άναψε με ένα τσακμάκι και μας έβαψε τα πρόσωπα να χαλάσουν τα χαρακτηριστικά μας. Περιμένομε σιγά σιγά να νυχτώσει. Κατά τις δέκα και μισή με έντεκα ακούμε το βόμβο των αεροπλάνων.
Μας λέει ο Λοχαγός να σηκωθούμε, να προχωρήσουμε σιγά σιγά αλλά να μην πλησιάσουμε ακόμη το αεροδρόμιο πολύ κοντά. Τα συμμαχικά αεροπλάνα έρχονται και αρχίζουν τον βομβαρδισμό. Κατά τύχη πετυχαίνουν μια υπαίθριο συγκέντρωση βομβών των Γερμανών και γίνεται μεγάλη ταραχή στο αεροδρόμιο. Πλησιάζουμε. Κατεβάζουμε τις σακούλες με τις νάρκες. Τρυπούσες την σακούλα, έβαζες μέσα ένα καλώδιο που στην άκρη είχε μια αμπούλα.
Δάγκωνες την αμπούλα που είχε ένα οξύ και σιγά σιγά το οξύ προχωρούσε προς το εκρηκτικό υλικό το οποίο ήθελε μια ώρα και ένα τέταρτο για να σκάσει. Αυτό προστάτευε εκείνους που έκαναν την επιχείρηση. Εμείς όλη αυτή την διαδικασία την είδαμε στην πρώτη τοποθέτηση της νάρκης που την έκανε ο Λοχαγός στην είσοδο του αεροδρομίου.
Έμεινα εγώ πενήντα μέτρα πίσω από τα σύρματα. Ο Κίμωνας με το Φαλκόνη πήγαν μέχρι τα σύρματα και ο Λοχαγός με τους δυο δεκανείς και το Δουνδουλάκη μπήκανε μέσα. Πέσαμε χάμω. Εγώ κρατούσα ένα αυτόματο. Ο Κίμωνας με το Φαλκόνη πιστόλια και ένα τόμιγκαν. Ο Κίμωνας και ο Φαλκόνης κρατούσαν και ένα μικρό φακό που έβγαζε πράσινο και κόκκινο φως ανάλογα με ποιο κουμπί πατούσες.
Η δουλειά τους ήταν να δίνουνε φωτεινά σήματα. Αν ερχόταν καμιά περίπολος κόκκινο, αν όλα ήταν ήσυχα πράσινο. Και μετά την επιχείρηση με τα φωτεινά σήματα να συγκέντρωναν τους σαμποτέρ στο σημείο αυτό για να φεύγαμε. Μπαίνουν μέσα στο αεροδρόμιο του Καστελλίου λοιπόν ο Δουνδουλάκης με τους Άγγλους που ήταν ειδικευμένοι γι’αυτές τις επιχειρήσεις. Πριν αρχίσει η τοποθέτηση των ναρκών ο Λοχαγός, όπως είπα πριν, έβαλε μια νάρκη στην είσοδο, από κει που θα έμπαιναν μέσα. Κανόνισε να εκραγεί νωρίτερα από τις άλλες στα αεροπλάνα.
Μόλις ακούγανε την πρώτη έκρηξη οι κομάντος, η επιχείρηση θα σταματούσε και θα επέστρεφαν πίσω να αποχωρήσομε. Οι σαμποτέρ θα μείνανε περίπου μια ώρα μέσα στο αεροδρόμιο. Σκάει η νάρκη στην είσοδο και ο Κίμωνας με το Φαλκόνη ανάβουν το φακό πατώντας το κουμπί με το πράσινο χρώμα. Έρχονται οι Άγγλοι με τον Δουνδουλάκη, παίρνουν το Φαλκόνη και τον Κίμωνα και πλησιάζουν σε μένα.
Παίρνουμε γρήγορα το δρόμο προς τα «Κουτσουνάρια» για τη Μαθιά. Ευτυχώς δεν είχαμε καμιά κακή συνάντηση με Γερμανούς. Προχωρούμε και φτάνουμε στη Μαθιά. Δεν μπαίνουμε στο χωριό αλλά προχωρούμε πιο πάνω στο βουνό. Όταν ξημέρωσε αλλά και κατά την νύχτα παρακολουθούσαμε τις φωτιές που άναβαν. Όλη την μέρα έβγαιναν μαύροι καπνοί από το αεροδρόμιο.
Την ημέρα που μείναμε στη Μαθιά από πάνω στείλαμε τον Κίμωνα στην Κασταμονίτσα που έμεναν οι δικοί του να μάθει για τις απώλειες των Γερμανών.
…πήγε πράγματι ο Κίμωνας στην Κασταμονίτσα και έφερε τις απώλειες των Γερμανών, εμένα μου φάνηκαν όμως υπερβολικές. Δεκατρία αεροπλάνα (13) και δεκαπέντε (15) μηχανές αεροπλάνων καταστράφηκαν.
Το βραδάκι κατεβήκαμε μέσα στη Μαθιά και φάγαμε σε ένα σπίτι, του Κοζυράκη μου είπε αργότερα ο Κίμωνας ότι ήταν το σπίτι. Μόλις φάγαμε ξεκινήσαμε πάλι για τη Χαντρού. Στο δρόμο συναντήσαμε ένα καβαλάρη.
Ο Φαλκόνης παρά το ότι ήταν νύχτα τον γνώρισε. Πως τον γνώρισε δεν ξέρω. Από το σουλούπι του θα τον έβγαλε. Του φώναξε αλλά αυτός παράτησε το μουλάρι και έφυγε. Θα μας πέρασε για Γερμανούς.
Στη Χαντρού συναντήσαμε κι ένα βοσκό. Εμείς κρατούσαμε τα όπλα μας. Του είπα να πάρει τους Εγγλέζους να τους περιποιηθεί κι αυτός αρχίνησε και φώναζε, βλαστημούσε, χαλούσε τον κόσμο. Εκείνη τη στιγμή μου’ρθε να γυρίσω το όπλο και να τον θερίσω. Φύγαμε γρήγορα, βρήκαμε το ίδιο σημείο με τον βάτο και τη σπηλιά και μπήκαμε μέσα. Εγώ δεν έμεινα εκεί. Έφυγα και ήρθα στο Αρκαλοχώρι.
Οι Γερμανοί είχαν απαγορεύσει την κυκλοφορία μέσα στο Αρκαλοχώρι από το βράδυ μέχρι τις εφτά η ώρα το πρωί. Φτάνω στο σπίτι πριν τις εφτά και χτυπώ ένα παραθυράκι που βρισκόταν στην ανατολική μεριά. Οι δικοί μου πίστευαν ότι βρισκόμουν στην Αλεξάνδρεια.
Δεν τους είχα πει που θα πήγαινα. Με βλέπουν, ανοίγουν την πόρτα και μπαίνω μέσα. Ήμουνα πολύ κουρασμένος. Λέω στις αδερφές μου να φέρουνε ρακή ή οινόπνευμα να μου κάνουν μια εντριβή στην πλάτη. Ανεβαίνω σε ένα σοφαδάκι και ξαπλώνω. Όταν σηκώσανε τα ρούχα μου και είδανε την πλάτη μου λένε σε δείρανε ή γκρεμίστηκες;
Σηκώνομαι το μεσημέρι και μου είχαν ετοιμάσει κάτι και έφαγα. Μετά έκανα βόλτες πάνω κάτω στο Αρκαλοχώρι επίτηδες για να με βλέπουν οι Γερμανοί και οι δικοί μας ρουφιάνοι. Είχαμε ένα δυο τέτοιους. Ήθελα να με βλέπουνε για να μην μπορούνε να με συνδέσουνε με το σαμποτάζ.
Το ηλιοβασίλεμα πήγα στο ραφείο του Κανιαδάκη και βρισκόταν εκεί και ο Λευτέρης ο Λυδατάκης. Τους ρώτησα αν παρακολούθησαν το χθεσινό βράδυ το αεροδρόμιο του Καστελλίου. Μου απάντησαν ναι. Αυτοί ήταν μέλη της ομάδος του Ραφτόπουλου. Μου είπαν ότι χαιρόμαστε να το βλέπουμε να καίγεται. Παίρνω από του Κανιαδάκη μια τραγιάσκα την βάνω στο κεφάλι μου. Σηκώνομαι και φεύγω και πηγαίνω πάλι στη Χαντρού.
Από την Χαντρού φύγαμε. Φτάσαμε στο Αποϊνι. Πάλι στου Βαλαβάνη το αμπέλι. Από το Αποϊνι οδηγηθήκαμε στην Τρυπητή. Σε λίγες μέρες μετά από μας ήρθανε στην Τρυπητή ο Κωστής Πετράκης με τον Τζέλικο. Αυτοί είχαν πάει στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου. Εγώ τους υποδέχτηκα. Θυμούμαι τον Πετράκη που ήταν αμίλητος και πολύ στενοχωρημένος. Μας είπε ότι έγινε συμπλοκή και πιάστηκαν αιχμάλωτοι οι άλλοι σαμποτέρ. Ένας νεαρός ο Λεοστίκ σκοτώθηκε στη μάχη…
…στην Τρυπητή είχαμε μαζευτεί πολλοί. Ο Πετρακογιώργης, δυο κόρες του, η αδερφή και ο αδερφός του Κωστή Πετράκη, ο Μπαντουβομανόλης, ο γιος του, του Σαμαρείτη η γυναίκα, ο Σατανάς, εμείς που πήραμε μέρος στην επιχείρηση στο Καστέλλι, οι Άγγλοι που είχαν έρθει για το αεροδρόμιο του Τυμπακίου και πολλοί άλλοι. Όλοι αυτοί περιμέναμε να φύγουμε. Δεν ήρθε όμως τορπιλάκατος αλλά ένα πολύ μικρό σκάφος. Αυτό μπορούσε να πάρει μόνο 28 άτομα. Πήραμε τον Γιώργη, τον γιο του Μπαντουβά, και κάποιους άλλους γίναμε 28 και το καραβάκι ίσα που μας χωρούσε. Και φτάσαμε την άλλη μέρα στη Μάσα Ματρούχ. Λίγο πριν πέσει στα χέρια των Γερμανών.
Βρισκόταν τριάντα χιλιόμετρα απ’έξω. Προλάβαμε και φύγαμε και φτάσαμε στην Αλεξάνδρεια. Ο Καπετάν Σατανάς κρατούσε ένα πιστόλι στην μέση του. Του λένε να φυλάξεις καπετάνιε το πιστόλι, να μην φαίνεται γιατί κυκλοφορούνε πράκτορες του εχθρού και δεν πρέπει να βλέπουνε οπλισμένους Έλληνες. Μου είχαν πει ότι στο καράβι στην Αλεξάνδρεια που θα μας φιλοξενήσουν προσωρινά θα είναι ο Φάκαρος να φωνάξω το όνομά του για να του δώσω το γράμμα του Καμπάκη.
Οι Γερμανοί δεν έκαναν αντίποινα στο Καστέλλι και στην περιοχή του αμέσως γιατί είχαν μπερδευτεί με τον συμμαχικό βομβαρδισμό. Όταν το ανακάλυψαν σε ένα δυο μέρες, έγινε και το σαμποτάζ του Ηρακλείου και σκότωσαν τους 50 πατριώτες στον Ξηροπόταμο.
Με τους Γερμανούς είχα προηγούμενα. Έξι βόμβες έγραφαν Ψαράκης στις 29 Μαΐου 1941 τότε που βομβάρδισαν το Αρκαλοχώρι. Και χάλασαν το σπίτι μας.
Αυτό δεν μπορούσα να το συγχωρήσω. Με τον Κίμωνα είχαμε να συναντηθούμε τριάντα χρόνια. Και βρεθήκαμε εδώ στο Αρκαλοχώρι το 2002, σε μια εκδήλωση που έκανε ο Δήμος. Ήταν παλικάρι ο Κίμωνας. Και καλό παιδί.
Τώρα αν το σαμποτάζ του Καστελλίου βοήθησε την υπόθεση της Μέσης Ανατολής. Την βραδιά ή του δικού μας σαμποτάζ ή του Ηρακλείου πέρασε τη Μεσόγειο μια νηοπομπή. Ένα μεγάλο καράβι, νομίζω Κουήν Μαίρη το λέγανε, είχε φέρει στην Αίγυπτο εκατοντάδες πυροβόλα και άρματα μικρά και πιο ευέλικτα απ’αυτά των Γερμανών.
Μας λέγανε αργότερα ότι αυτά τα μικρά άρματα βοήθησαν να σταματήσει ο Ρόμελ στο Ελ Αλαμέιν. Αν δεν γινόταν τα σαμποτάζ στην Κρήτη οι Γερμανοί θα είχαν επιτεθεί στην νηοπομπή…».1
1 Μαγνητοφωνημένη συνέντευξη Γεωργίου Ψαράκη στον Γιώργο Καλογεράκη, (απόσπασμα), Αρκαλοχώρι, 13 Ιουνίου 2005.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος