Είναι βέβαιο ότι, όταν ακούμε τη φράση του τίτλου, στο νου μας έρχεται το γνωστό διήγημα του Καρόλου Ντίκενς με πρωταγωνιστή τον φοβερό τσιγκούνη Εμπενέζερ Σκρουτζ.
Η φράση αυτή έχει περάσει στο καθημερινό λεξιλόγιο των ανθρώπων και όλοι μιλάνε για το πνεύμα των Χριστουγέννων, που στο αναφερθέν διήγημα του Ντίκενς είναι ένα φάντασμα που παρουσιάζεται στον Σκρουτζ και τον κάνει τελικά να αλλάξει χαρακτήρα και από τσιγκούνης να γίνει γενναιόδωρος.
Βεβαίως, σε ένα λογοτεχνικό έργο ο συγγραφέας έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα να πλάσει το «μύθο» με όποιον τρόπο θεωρεί ότι θα μεταδώσει καλύτερα το μήνυμά του στον αναγνώστη.
Έτσι ο Ντίκενς επέλεξε να δώσει μορφή φαντάσματος σ’ αυτό που ο ίδιος θεωρούσε ότι εκπροσωπούσε καλύτερα το νόημα που κομίζουν τα Χριστούγεννα, δηλαδή την καλοσύνη και τη γενναιοδωρία απέναντι σε όσους έχουν ανάγκη και ότι η ευτυχία δεν βρίσκεται στη συσσώρευση χρημάτων.
Πολύ ωραίο το μήνυμα του Ντίκενς, το οποίο, πράγματι, έχει περάσει στον κόσμο και μαλακώνει τούτες τις μέρες την καρδιά κάποιων ανθρώπων, που στέκονται αρωγοί στις ανάγκες των συνανθρώπων τους. Πώς καταλαβαίνει, όμως, η μεγάλη μάζα τα Χριστούγεννα; Τι είναι γι’ αυτούς το «πνεύμα των Χριστουγέννων»;
Μια απλή βόλτα στην αγορά είναι αρκετή για να μας πείσει πως όσα πράττουν αυτές τις μέρες οι άνθρωποι απέχουν παρασάγγας όχι από το λεγόμενο «πνεύμα» των Χριστουγέννων αλλά από το ίδιο το νόημα της λ. πνεύμα. Αλήθεια, πόσο πνευματικό είναι όλο αυτό το ανθρωπομάνι που ξεχύνεται στα μαγαζιά και επιδίδεται σε ένα όργιο αγορών;
Πόσο πνευματική είναι η εικόνα των ανθρώπων που φορτωμένοι με ψώνια τρέχουν από το ένα κατάστημα στο άλλο; Πόσο πνευματική είναι η αποκλειστική έγνοια για τις υλικές ανάγκες; Αν προσέξει κάποιος και τα τηλεοπτικά κανάλια, θα συνειδητοποιήσει ότι έχουν κατακλυστεί από τηλεοπτικές διαφημίσεις για προϊόντα χρήσιμα και άχρηστα.
Αυτό που ονομάζουμε «πνεύμα» (μια λέξη της οποίας η σημασία είναι εν πολλοίς άγνωστη ή νεφελώδης για τους περισσότερους) συνθλίβεται μέσα στην πληθώρα των προϊόντων που προβάλλει η διαφήμιση. Ένα αντιπνευματικό σύννεφο σκεπάζει τη ζωή των ανθρώπων. Το «πνεύμα» πέφτει σε λήθαργο, εξαφανίζεται, περνάει στα «αζήτητα». Όλα φαίνεται να εξαντλούνται στην αγορά προϊόντων, στο «ρεβεγιόν», στη διασκέδαση, στα ταξίδια, άντε και στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Μπορεί άραγε αυτή η στάση να θεωρηθεί πνευματική;
Ίσως υπάρξει η ένσταση ότι όλα αυτά είναι σημαντικά, αφενός διότι δίνουν χαρά στους ανθρώπους και, αφετέρου, γιατί τονώνουν την αγορά σε καιρούς χαλεπούς για την οικονομία. Και όντως δεν θα έχουν άδικο όσοι ενίστανται προβάλλοντας αυτά τα επιχειρήματα. Εξάλλου, τα Χριστούγεννα είναι γιορτή χαράς και ελπίδας και ο άνθρωπος χαίρεται απολαμβάνοντας τα υλικά αγαθά.
Ακόμη και σε παλαιότερες εποχές αν ανατρέξουμε, σε εποχές φτώχειας για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, θα δούμε ότι οι άνθρωποι φρόντιζαν την ημέρα της μεγάλης εορτής των Χριστουγέννων να έχουν στρωμένο το τραπέζι τους με τα καλύτερα αγαθά που τους επέτρεπαν οι δυνατότητές τους. Άρα, το ίδιο πράττουν και οι σύγχρονοι άνθρωποι, αναλογικά, βέβαια, με τις σημερινές δυνατότητες και συνθήκες. Ωστόσο, αν το καλοσκεφτούμε, θα βρούμε κάποιες αξιοπρόσεκτες διαφορές.
Οι άνθρωποι των αλλοτινών εποχών είχαν μια άλλη σχέση με τις μεγάλες εορτές της Εκκλησίας και μια άλλη αίσθηση γι’ αυτό που ονομάζουμε «ιερό» , για την έννοια, δηλαδή, της ιερότητας. Αυτό τους έκανε, ζώντας τη ζωή της Εκκλησίας, να νιώθουν βαθύτερα τα Χριστούγεννα, να τα βιώνουν όχι απλώς με τις αισθήσεις αλλά με όλη τους την ύπαρξη, μέσα σε ένα πλαίσιο όπου οι οικογενειακές σχέσεις ήταν στενότερες, τα έθιμα λειτουργούσαν συνεκτικά και τόνωναν το συλλογικό-κοινοτικό πνεύμα και ο ναός αποτελούσε το ορατό κέντρο της κοινότητας.
Σήμερα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει και έχουν αλλάξει σημαντικά, ίσως και ριζικά. Το ίδιο το κοινωνικό περιβάλλον, οι αντιλήψεις, το χαλαρό εκκλησιαστικό βίωμα, οι διάφορες απόψεις που έφερε η παγκοσμιοποίηση, η απομάκρυνση από την παράδοση, το υλοκρατικό πνεύμα κ.ά. συνέβαλαν, ώστε το αληθινό πνεύμα των Χριστουγέννων να αλλοιωθεί και να αλλοτριωθεί. Για να βρούμε αυτό το πνεύμα, πρέπει να ξαναγυρίσουμε στο νόημα της λέξης «Χριστούγεννα», να θυμηθούμε, δηλαδή, ότι γιορτάζουμε ένα γεγονός μοναδικό, ένα γεγονός που χώρισε την ιστορία στα δυο: προ Χριστού και μετά Χριστόν.
Πρόκειται για γεγονός ιστορικό και όχι για παραμύθι, όπως θέλουν να παρουσιάσουν τη μεγάλη αυτή εορτή (ο Χρυσόστομος την αποκαλεί «μητρόπολη των εορτών») κάποιοι, που μπερδεύουν τον ιστορικό Χριστό με τα παραμύθια για τις διάφορες προχριστιανικές θεότητες. Κι όταν το συνειδητοποιήσουμε, τότε να σκεφτούμε ότι μιλάμε για τη γέννηση του Θεού, ένα γεγονός που αποτελεί το μέγα «σκάνδαλο» για όποιον θέλει με τον ορθό λόγο και μόνο να αντιληφθεί το μυστήριο της θείας Ενανθρωπήσεως.
Διότι αυτό το παράδοξο για τη λογική γεγονός δεν προσεγγίζεται με τη λογική αλλά με την πίστη, με την καθαρότητα της καρδιάς και με την ταπείνωση. Αν έτσι δούμε τα Χριστούγεννα, ότι δηλαδή δεν πρόκειται για τη γέννηση ενός οποιουδήποτε ανθρώπου ούτε για ένα ωραίο παραμύθι, τότε εκ των πραγμάτων ο Χριστός θα μπει σε πρώτο πλάνο και τα Χριστούγεννα θα αποκτήσουν το αληθινό τους νόημα.
Διότι δεν μπορούμε να εορτάζουμε Χριστούγεννα και να λείπει ο Χριστός, δηλαδή το εορταζόμενο πρόσωπο. Κι όταν συμβεί αυτό, τότε είναι βέβαιο ότι θα βρούμε το νόημα και το πνεύμα των Χριστουγέννων, που είναι πνεύμα αγάπης, ταπεινότητας, ελπίδας, επανεύρεσης της χαμένης μας παιδικότητας.
Τα αληθινά Χριστούγεννα γεμίζουν την καρδιά, ανοίγουν το δρόμο για τον ουρανό και χαρίζουν στον άνθρωπο μια χαρά που δεν εξαρτάται από καταστάσεις, πράγματα και προϊόντα φθειρόμενα, αλλά που απορρέει από τη σχέση με την αιωνιότητα του Θεού, η οποία αναγεννά και ανανεώνει διαρκώς τον άνθρωπο. Η γέννηση του Χριστού σηματοδοτεί, τελικά, την αναγέννηση του ανθρώπου. Η Εκκλησία καλεί τους ορθοδόξους εμφατικά: «Δεύτε ίδωμεν, πιστοί, πού εγεννήθη ο Χριστός!». Από την απάντησή μας θα εξαρτηθεί και το κατά πόσο έχουμε κατανοήσει ορθά αυτό που ονομάστηκε «πνεύμα των Χριστουγέννων».