Πριν από 80 χρόνια, αν και ήταν περίοδος κατοχής, ο μαύρος Σεπτέμβρης του 1943 υπήρξε για τους Δήμους Βιάννου και την Ιεράπετρας ο χειρότερος στη μακραίωνη ιστορία τους. Ο τότε γερμανικός ναζιστικός στρατός προέβη σε απίστευτης αγριότητας θηριωδίες, ως αντίποινα επίθεσης, που εξαπέλυσαν αντιστασιακές ομάδες εναντίον τους. Πρόκειται για μία από τις πλέον απάνθρωπες πολεμικές πράξεις, που σκόρπισαν τον όλεθρο και άφησαν ανεξίτηλα σημάδια μιας πολύπλευρης καταστροφής. Μια ευρύτερη περιοχή των σημερινών Τοπικών Κοινοτήτων μαυροφορέθηκε, εκατο-
ντάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά εκτελέστηκαν, οικισμοί πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς. Η πείνα, η θλίψη, η ανέχεια και η φτώχεια συνόδευσαν επί μακρόν όσους απέμειναν.
Η Ιστορία τελικά δεν είναι υπόθεση των λίγων, των ειδικών ή αυτών που αγαπούν την ανάγνωση ιστορικών βιβλίων. Είναι υπόθεση όλων. Είναι ανάγκη η κοινωνία να κατανοήσει το παρόν, συνδέοντάς το με το παρελθόν, μέσα από την αλληλουχία και την αλληλεπίδραση των γεγονότων. Η κατανόηση του παρόντος με γνώμονα την ιστορία, δεν είναι απαραίτητη μόνο για να προχωρήσομε στο μέλλον. Είναι απαραίτητη και για να κατανοήσομε τον εαυτό μας.
Για να δομήσομε τη συλλογική μας αυτογνωσία. Για να επουλώσομε πληγές, που δεν μάς αφήνουν να προχωρήσομε μπροστά. Και κυρίως να θωρακίσομε τη συλλογική μας μνήμη, όσο δύσκολο και αν φαίνεται αυτό.
Εάν το παρόν αντικατοπτρίζει το παρελθόν, ξαναβλέποντας το σήμερα, βλέπομε το δεύτερο να εισβάλλει στο παρόν μέσα από νοοτροπίες, φόβους, παραλείψεις και σφάλματα. Και για να λέμε την αλήθεια, δεν είναι εύκολη υπόθεση να εξηγήσομε πώς μπορεί ένας λαός να αποδεχθεί και να συμφιλιωθεί με το παρελθόν του, αποσιωπώντας ή διαγράφοντάς το.
Σε κάθε περίπτωση, ήταν μια ναζιστική θηριωδία, μια τραγωδία, που ακόμη και σήμερα δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός των θυμάτων, οι υπόλοιπες καταστροφές και κυρίως τα αίτια, που την προκάλεσαν. Ήταν η απερισκεψία του Εμμανουήλ Μπαντουβά ή ήταν απόφαση άλλων να συμβούν όσα συνέβησαν;
Υπήρξε ή όχι εντολή Άγγλων; Συνέβαλε ή όχι η πρόθεση των Ιταλών να παραδοθούν; Κάποια από αυτά τα ερωτήματα, που απαντούνται πολλές φορές με συναισθηματικά και βιωματικά κριτήρια και κυρίως με το πώς ο καθένας βλέπει την ιστορική πραγματικότητα, χρειάζονται περισσότερη και σοβαρότερη εντρύφηση, με όσο γίνεται μεγαλύτερη ακρίβεια, αποτίνοντας έτσι φόρο τιμής και δόξα σε αυτούς, που άδικα έχασαν τη ζωή τους στους συγγενείς, φίλους και συγχωριανούς μας, αλλά και σε εκείνους που επέζησαν.
Οι ημέρες από τις 12 έως τις 17 Σεπτεμβρίου 1943, που 401 καταγεγραμμένοι εκτελέστηκαν στις ομαδικές εκτελέσεις στους Δήμους Βιάννου και Ιεράπετρας και ιδιαίτερα η 14η Σεπτεμβρίου, σημάδεψαν ανεξίτηλα την ζωή μου.
Λίγο πριν το μεσημέρι αυτής της μαύρης ημέρας, παιδάκι διαχωρίστηκα από τον Παππού και Δάσκαλο μου Εμμανουήλ Δ. Αγγελάκη, και άλλους ενήλικες συγγενείς και συντοπίτες, που οδηγήθηκαν στον τόπο της εκτέλεσης. Αντίκρισα και έζησα δραματικές στιγμές, που ενθυμούμαι πάντοτε. Από τον Παππού μου και φυσικά τους αλησμόνητους γονείς μου διδάχθηκα πολλά. Τα πρώτα γράμματα, ευγένεια, ήθος, αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη, πραότητα, σωφροσύνη και μάθηση. Δεν τους ξεχνώ ποτέ. Είναι πάντα δίπλα μου.
Σημαδιακή και αξέχαστη ήταν η επίσκεψη της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη, με επικεφαλής τον Νίκο Καζαντζάκη και συνοδοιπόρους τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Καλιτσουνάκη και Ιωάννη Κακριδή και το φωτογράφο Κώστα Κουτουλάκη, στις μαρτυρικές κοινότητες της Βιάννου και της Ιεράπετρας και φυσικά του Βαχού.
Αυτή η επίσκεψη έγινε από το τέλος Ιουνίου έως τις αρχές Ιουλίου του 1945, με σκοπό την καταγραφή των ναζιστικών εγκλημάτων, που δεν έχουν προηγούμενο, αφού πολλοί εκτελεσθέντες ποδοπατήθηκαν ή πυρπολήθηκαν ή έμεναν άταφοι για αρκετές ημέρες ή πετάχτηκαν σε απόκρημνα μέρη και δεν ξαναβρέθηκαν.
Οι πεσόντες – ήρωες, που τιμούμε αυτές τις ημέρες, μας δίδαξαν μεταξύ άλλων την έννοια και την σημασία της ελευθερίας.
‘’Θα ήμασταν αχάριστοι και επιλήσμονες αν δεν αναλαμβάναμε την ευθύνη της ανάδειξης της θυσίας τους με εκδηλώσεις και επιτάφιους λόγους, που μπορεί, βέβαια, να υπολείπονται σε σχέση με τις πράξεις τους, είναι, όμως, συμπλήρωμα τους στην μακραίωνη Ελληνική παράδοσή μας, ενώ καθιερώθηκαν με την επίγνωση ότι ο χρόνος είναι σκληρός με τη μνήμη και ότι όσοι ζούμε και αγαπάμε τον τόπο μας έχουμε χρέος να υπενθυμίζουμε την ιστορία του στα παιδιά μας προβάλλοντας το ανεξίτηλο πρότυπο θυσίας των προγόνων μας’’.
Στο Σελί, ολόκληρος ο περιβάλλοντας χώρος του Διαδημοτικού Μνημείου και Μουσείου θα πρέπει να αναβαθμισθεί με ιδιαίτερη επιμέλεια και φροντίδα και να συντηρείται συστηματικά, ώστε να αποτελεί υπόδειγμα μνήμης, έμπνευσης, σεβασμού, μάθησης και φυσικά τιμής στους ήρωές μας. Τμήμα του λόφου φαίνεται στην Εικόνα 1.
Σχετικά με την ετήσια επετειακή εκδήλωση για το Ολοκαύτωμα Βιάννου- Ιεράπετρας, ίσως θα πρέπει να περιορίζεται σε μια λιτή εκδήλωση, χωρίς άλλες εκδηλώσεις και ακρότητες, ώστε πράγματι να αποδίδεται το οφειλόμενο χρέος και σεβασμός σε αυτούς, που πρέπει να θυμόμαστε και να τιμούμε. Η οργάνωση συνεδρίου, όπου σχεδόν οι ίδιοι κάθε χρόνο ομιλητές επαναλαμβάνοται, δεν περιποιούν τιμή στο τεράστιας σημασίας γεγονός του Ολοκαυτώματος.
Ίσως, σε συνεργασία με τα υπόλοιπα Ολοκαυτώματα του 2ου Παγκοσμίου πολέμου, όπως των Καλαβρύτων, του Διστόμου, του Κομμένου Άρτας, των Κερδυλλιών Σερρών, της Κανδάνου Χανίων, του Μετσόβου, του Δομένικου Ελασσόνας, της Καισαριανής, του Χαϊδαρίου, του Χορτιάτη Θεσσαλονίκης, της Κλεισούρας και άλλων, πρέπει να συνδιοργανώνεται ένα σοβαρό Συνέδριο κάθε 2-3 χρόνια, εκ περιτροπής σε μια από τις παραπάνω περιοχές.
*O Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και Διακεκριμένο Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Υδατικών Πόρων