“Η καλοπέραση είναι το μέγιστο αμάρτημα. Η άσκηση κι η απόλυτη αφιέρωση σε δημιουργικό έργο είναι χρέος και σωτηρία μαζί για κάθε άνθρωπο” (Ν. Καζαντζάκης)
Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας έχει καθιερώσει περιόδους νηστείας σε ανάμνηση και προετοιμασία εορτασμού, κοσμοϊστορικών γεγονότων που άλλαξαν την ιστορία του κόσμου. Μια τέτοια περίοδος είναι της Μεγάλης Σαρακοστής (τεσσαρακοστή: 40ήμερη νηστεία) που διανύουμε σήμερα, σε ανάμνηση των 40 ημερών προσευχής και νηστείας του Χριστού στην έρημο, προτού αρχίσει το κοσμοσωτήριο έργο Του.
Τη Μ. Σαρακοστή ακολουθεί η Μ. Εβδομάδα που οδηγεί στο Γολγοθά, το Σταυρό και την Ανάσταση. Στη Λαμπρή των Χριστιανών. Η Εκκλησία μας καλεί ν’ αυτοσυγκεντρωθούμε κι εμείς στη δική μας έρημο με προσευχή, νηστεία και μετάνοια να εξαλείψομε τα πάθη μας. Να νικήσομε τον κακό εαυτό μας και να φτάσομε ελεύθεροι στο Άγιο Πάσχα όπου θα συναντήσομε τον αγαπημένο Χριστό και θα ζήσομε κοντά Του τη δική μας Ανάσταση.
Με το σώμα του ο άνθρωπος συγγενεύει με τον υλικό κόσμο κι υπακούει στους φυσικούς νόμους. Με την ψυχή του συγγενεύει με το Δημιουργό, που είναι εικόνα Του. Γι’ αυτό μπορεί να γίνει Άγιος όταν δεν παραβιάζει τους νόμους της φύσης και του Δημιουργού του και να κάνει θαύματα. Μπορεί όμως να γίνει διεφθαρμένος, απατεώνας κι εγκληματίας να σκοτώνει ανθρώπους όταν ζει παρά φύση. Σε όποιο κατάντημα κι αν φτάσει με τη μετάνοια ξαναγίνεται Άγιος. Αυτό είναι το μεγάλο θεϊκό δώρο στον άνθρωπο. Αυτός είναι ο θρίαμβος του αναστημένου Χριστού.
Όλη η Ορθοδοξία είναι δρόμος άσκησης. Είναι αγιασμός και γεύση των μυστηρίων του Χριστού. Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε πως η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Ομορφιά είναι η αλήθεια που είναι άσκηση και Σταυρός. Βασικά όργανα της άσκησης είναι: Η νηστεία, αγρυπνία, υπακοή και δάκρυα. Η νηστεία είναι μορφή σωματικής άσκησης. Είναι η συνειδητή αποχή από υλικές και σαρκικές απολαύσεις. Είναι ελευθερία από την εξάρτηση της τροφής. Είναι άσκηση ταπείνωσης, αγάπης και κοινωνίας με τους άλλους. Είναι ελευθερία από επώδυνες εξαρτήσεις. Είναι επιστροφή στο κατά φύση από το παρα φύση. Είναι διακονία κι ευθύνη. Χωρίς όλα αυτά δεν είναι ζωή. Χωρίς τους άλλους δεν είναι ζωή.
Οι καρδιολόγοι βεβαιώνουν πως αυτοί που δεν αγαπούν και δεν κοινωνούν και ζουν παρα φύση, ζουν πολύ λιγότερο απ’ αυτούς που ζουν κατα φύση. Ποτέ δεν μπορεί η εκμετάλλευση, ανομία, αδικία, απάτη και υποκρισία ν’ αφήσουν τον άνθρωπο ν’ αναπνεύσει και να ζήσει τις αιώνιες αναζητήσεις της ψυχής. Η νηστεία είναι ανασχετικός φραγμός στις κακές σκέψεις και πράξεις του ανθρώπου. “Οι αισχροί λογισμοί των αμαρτιών δεν έρχονται εις κοιλίαν ήτις πεινά και ταπεινώνεται” λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας. Η σάρκα δαμάζεται με τη νηστεία. Μ’ αυτό κάθε άνθρωπος νικά το δικό του θέλημα που συνήθως είναι καταστροφικό και κάνει το θέλημα του Θεού που είναι η σωτηρία και χαρά του.
Η ικανοποίηση των σαρκικών επιθυμιών γεννά εθισμό που εξουδετερώνει κάθε αντίσταση κι οδηγεί στο θάνατο. Ο άνθρωπος αυτοκαταστρέφεται όταν κάνει όλα όσα επιθυμεί η σάρκα. Η Εκκλησία μας αντιστέκεται στον εθισμό με την άσκηση της νηστείας. Οι μεγαλύτερες επιθυμίες του ανθρώπου είναι αυτές του σώματος για τροφή. Αυτές είναι φυσιολογικές για τις ανάγκες της αυτοσυντήρησης. Οι υπερβολές καταγγέλλονται κι απορρίπτονται. Όποιος μπορεί ν’ αντιστέκεται στη λαιμαργία μπορεί ν’ αντιστέκεται και στα πάθη που πληγώνουν και θανατώνουν συνανθρώπους. Τίποτε δεν υπάρχει στον κόσμο που να μη περιφρονείται με τη συνεχή απόλαυσή του.
Η πραγματική κι αληθινή νηστεία δεν είναι μόνο η αποφυγή ορισμένων τροφών (κρέας, ψάρια, γαλακτοκομικά κ.ά.) αλλά η αποφυγή των παθών που παραμορφώνουν και κάνουν αγνώριστο κι επικίνδυνο τον άνθρωπο. Να μην τρώμε τις σάρκες των άλλων και να νηστεύομε το κρέας, λένε οι Πατέρες. Συνεχίζουν να μας λένε, πως αυτοί που τρέφουν το σώμα τους χωρίς μέτρο δημιουργούν τις προϋποθέσεις για όλα τα πάθη. Η λαιμαργία εξουδετερώνει κάθε αντίσταση του ανθρώπου. Υπάρχουν δυστυχώς και λαοί που δεν νηστεύουν αλλά πεινούν. Είναι ο τρίτος κόσμος με το πολύ χρυσάφι και τη μεγάλη πείνα. Οι εγκληματίες εκμεταλλευτές τα κλέβουν όλα.
Είναι ντροπή στο ανθρώπινο γένος να πεθαίνουν κάθε χρόνο μικρά παιδιά, εκατομμύρια από πείνα. Οι Πατέρες συνιστούν τα περισσεύματα των νηστειών να δίδονται στους φτωχούς και πεινασμένους. Ο πλούσιος της παραβολής καταδικάστηκε για τη συνεχή απόλαυση των υλικών αγαθών και την περιφρόνηση του φτωχού Λαζάρου. Τα σημερινά παιδιά, οι αυριανοί πολίτες και ηγέτες, η μεγάλη μας ελπίδα, μεγαλώνουν συνήθως με την ικανοποίηση των επιθυμιών τους. Αυτά έχουν ανάγκη το χαλινάρι της σωματικής και πνευματικής νηστείας. Ο Φίλιππος, ο πατέρας του Μ. Αλεξάνδρου, είχε διατάξεις τους δασκάλους του γιου του να τον παίρνουν λίαν πρωί, νηστικό και να τον εκπαιδεύουν με ασκήσεις και πεζοπορία πολλές ώρες. Κουραζότανε, πεινούσε και διψούσε αλλά αυτή ήταν η εντολή.
Στην εκστρατεία στην Ανατολή αυτή η άσκηση και νηστεία τον βοηθούσε στις πορείες στις ερήμους και τα βουνά να υποφέρει με τα στρατεύματά του και να δίδει το παράδειγμα. Τα μεγαλύτερα όπλα του ανθρώπου στην πορεία της ζωής του είναι η σωματική και πνευματική νηστεία κι η προσευχή. Η προσευχή δεν είναι αίτημα για παροχές. Ο Θεός δεν είναι υπηρέτης να τρέξει και να ικανοποιήσει τα αιτήματά μας. Με την πραγματική προσευχή ζητούμε τον ίδιο το Θεό, τη βασιλεία του Θεού και τη δικαιοσύνη Αυτού. Ό,τι έχομε ανάγκη θα μας το δώσει ο Θεός. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια.
Χρειάζεται το “αδιαλείπτως προσεύχεσθαι” (Α. Θεσ. 5.17). Για την προσευχή δεν χρειάζεται ορισμένος τόπος, τρόπος και στάση.
Όπου κι αν είμαστε μπορούμε να προσευχόμαστε. Το σώμα μας με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος γίνεται ιερός ναός.
Χωρίς τον έλεγχο της σωματικής και καρδιακής νηστείας είμαστε έρμαια των παθών. Είμαστε πολύ επικίνδυνοι. Δεν πίνομε κρασί αλλά εξευτελίζομε και καταφρονούμε τους συνανθρώπους μας σαν να είμαστε πολύ μεθυσμένοι. Ο παθιασμένος άνθρωπος συνέχεια είναι θυμωμένος και οργισμένος. Δεν σκέφτεται, δεν βλέπει, δεν ακούει ούτε ξέρει τι λέει. Αλίμονο σ’ αυτούς που μεθούν χωρίς κρασί, έλεγεο ο Μ. Βασίλειιος.
Η νηστεία χαλιναγωγεί τις ορμές του σώματος κι ημερεύει την ψυχή. Είναι τα φτερά της προσευχής για τους ουρανούς, ο παιδαγωγός της νεολαίας και το στολίδι των γηρατειών. Όλες οι εντολές του Θεού συνοψίξονται σε μια εντολή, στην εντολή της αγάπης (Ρωμ. 3.10). Η αγάπη έχει δύο όρους: Αγάπη στο Θεό περισσότερο από τον εαυτό μας κι αγάπη στους συνανθρώπους όπως στον εαυτό μας. Εμείς οι άνθρωποι παραβιάζομε το νόμο της αγάπης γιατί είμαστε φίλαυτοι. Λατρεύουμε την κοιλιά μας κι εκπληρώνομε τις επιθυμίες της. Έχομε γήινα φρονήματα. “Ων ο Θεός η κοιλία-οι τα επίγεια φρονούντες”. (Φιλιπ. 3.19). Παραβιάζομε το νόμο της αγάπης γιατί η διάνοιά μας “έγκειται επιμελώς επί τα πονηρά εκ νεότητος ημών” (Γεν. 8.21). Αυτά συμβαίνουν όταν γονείς και δάσκαλοι ενεργούν ανεύθυνα.