Το Κυπριακό είναι ένα από τα λίγα παραδείγματα σε διεθνές επίπεδο που αντανακλά τη δύναμη της αδράνειας και της αναβλητικότητας. Καθώς και την ακαταμάχητη κυριαρχία του φόβου. Πέρα, βέβαια, από τα αντικρουόμενα συμφέροντα και τις ανομολόγητες επιδιώξεις.
Οι εθνικοί εγωισμοί, για να μην πω εθνικισμοί, συντηρούν το τείχος της διαίρεσης. Μαζί τους οι τραυματικές μνήμες, αλλά και οι μονομέρειες και αυταρέσκειες που φωλιάζουν και στις δύο πλευρές, προσθέτουν νέους κρίκους στην αλυσίδα των χαμένων ευκαιριών. Την πολιτική βούληση -ειλικρινή ή όχι- αντιστρατεύεται ένα ισχυρό ψυχολογικό υπόστρωμα, το οποίο λειτουργεί παραλυτικά.
Την καταλυτική επίδραση της αδράνειας ανέδειξε η πρόσφατη δημόσια αντιπαράθεση του Κώστα Σημίτη με τον Κώστα Καραμανλή. Τη μοναδική φορά που η Κύπρος απεξαρτήθηκε απ’ αυτήν πέτυχε το απροσδόκητο: Την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ελληνική και ελληνοκυπριακή κυβέρνηση, το 1999 με τη Συμφωνία του Ελσίνκι, τόλμησαν εκείνο που οι πάντες εντός και εκτός θεωρούσαν ακατόρθωτο.
Αφήνοντας πίσω τους φοβίες, μικροπολιτικές αντιλήψεις και ψηφοθηρικές πρακτικές, ο Γλαύκος Κληρίδης και ο Κώστας Σημίτης άνοιξαν την πόρτα της εισόδου της Κυπριακής Δημοκρατίας στην οικογένεια της Ευρώπης. Παράλληλα, με την οξύνοια και επιδεξιότητα των χειρισμών τους, οδήγησαν το Κυπριακό ένα βήμα πριν από την επίλυσή του. Οι πολιτικές μεταβολές, ωστόσο, στις δύο χώρες την ακύρωσαν.
Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, συνεπής στις εθνικιστικές του απόψεις, έκανε ό,τι μπορούσε για να τη ματαιώσει. Επιστράτευσε ακόμη και τα δάκρυά του για να πείσει τους Ελληνοκυπρίους. Ο Κώστας Καραμανλής συντάχθηκε μαζί του, ενσαρκώνοντας όσο κανείς άλλος την ακινησία και την απραξία. Άλλωστε, υπήρξε θιασώτης της θεωρίας «η μη λύση είναι η καλύτερη λύση». Οι ευθύνες και των δυο τους είναι πράγματι ιστορικές. Δεν διαγράφονται. Ούτε μετακυλούνται στους πολίτες.
Δυστυχώς, δεν είναι η μόνη ευκαιρία που χάθηκε. Τα αδιέξοδα του Κυπριακού επισφράγισε και το ναυάγιο των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά. Η εμμονή σε μαξιμαλιστικούς στόχους κατέστησε ατελέσφορο το προτεινόμενο από τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες Πλαίσιο. Η επιμονή του Νίκου Αναστασιάδη και του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά σε μηδενικές εγγυήσεις και μηδενικά στρατεύματα, αρνούμενοι το οποιοδήποτε χρονοδιάγραμμα, ισοδυναμούσε με μηδενική λύση, όπως σωστά επεσήμανε τότε ο πρώην πρόεδρος της Κύπρου Γιώργος Βασιλείου.
Το χειρότερο μάλιστα είναι ότι και μετά τη ματαίωση της συμφωνίας που ήταν προ των πυλών, ο Νίκος Αναστασιάδης αρνήθηκε μετ’ επιτάσεως να αποδεχθεί τις προτάσεις του ΟΗΕ ως στρατηγικό πλαίσιο για την εξεύρεση λύσης. Την ίδια περίοδο επέτρεψε να κερδίσουν έδαφος οι απόψεις περί χαλαρής ομοσπονδίας. Κάτι που εύλογα παραπέμπει σε συνομοσπονδιακά μοντέλα.
Ο τουρκικός τυχοδιωκτισμός έκανε τα πάντα για να επιτείνει τα αδιέξοδα. Στοχοποίησε τον τολμηρό ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Μουσταφά Ακιντζί. Μεθόδευσε την εκλογή του Ερσίν Τατάρ, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα. Πρόβαλε με τον πιο καθαρό πλέον τρόπο την επιλογή των δύο κρατών.
Το σίγουρο είναι ότι η νέα πρωτοβουλία του Αντόνιο Γκουτέρες εκδηλώνεται σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες. Στην Τουρκία και στην Κύπρο οι απορριπτικές στην επανένωση του νησιού δυνάμεις έχουν ναρκοθετήσει το πεδίο διερεύνησης κοινών προσεγγίσεων. Το χάσμα που προκλήθηκε δύσκολα γεφυρώνεται.
Η προοπτική επίλυσης του Κυπριακού εξασθενεί σημαντικά. Ο πόθος της επανένωσης μοιάζει να υποχωρεί και στις δύο Κοινότητες. Οι γέφυρες επικοινωνίας που χρόνια τώρα είχαν στηθεί δεν υφίστανται πια. Η καχυποψία, ο φόβος ακόμη και η αντιπαλότητα κυριαρχούν.
Παρά το δυσμενές κλίμα, οι αυριανές συνομιλίες στη Γενεύη θα δείξουν αν υπάρχει περιθώριο για την αναζήτηση κοινών τόπων. Το θετικό είναι ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ επιδεικνύει βούληση και αποφασιστικότητα. Οι προτάσεις που κομίζει κινούνται στη σωστή κατεύθυνση.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης φαίνεται να αντιλαμβάνεται τη σημασία της βιώσιμης λύσης του Κυπριακού υποστηρίζοντας χωρίς αστερίσκους και υποσημειώσεις τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία. Εξάλλου, γνωρίζει πολύ καλά ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν πρόκειται να μπουν σε τροχιά βελτίωσης και αναβάθμισης με την πληγή της Κύπρου να παραμένει ανοιχτή.
Έτσι για άλλη μια φορά το κρίσιμο θέμα είναι να μην σταθούν εμπόδιο οι δυνάμεις της αδράνειας, ακυρώνοντας την προοπτική επίλυσης. Γεγονός που θα σήμαινε και την οριστική αποτελμάτωση του Κυπριακού.
Ο αείμνηστος Γιάννος Κρανιδιώτης, εμπνευστής της ένταξης του νησιού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είχε πολύ απλά πει: «Οι στρατηγικοί στόχοι δεν προωθούνται με πατριδοκάπηλη ρητορική, βερμπαλισμούς και αφορισμούς. Ούτε με εσωστρέφεια και αυτάρεσκη περιχαράκωση. Το μόνο που επιφέρουν όλα αυτά είναι ο απομονωτισμός». Τα λόγια του είναι σήμερα περισσότερο από επίκαιρα.
*Ο Γιώργος Πανταγιάς είναι σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της POLITY A.E.