Ημέρα μνήμης και νιώθω ιδιαίτερη τιμή και βαθιά συγκίνηση, που βρίσκομαι από τη θέση αυτή εδώ μπροστά σας, στον μαρτυρικό αυτό τόπο, που από παιδάκι ένιωθα δέος, σεβασμό και υπερηφάνεια, για να αποτίσουμε από κοινού έναν ελάχιστο φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης στους ήρωες που είναι εδώ θαμμένοι.
Έχουμε το χρέος να διαφυλάξουμε την ιστορική μας μνήμη, γιατί όπως είναι γνωστό, λαός χωρίς ιστορική μνήμη, είναι σαν το δέντρο που δεν έχει ρίζες και εύκολα το παρασύρει ο άνεμος.
Έχει και η Δαμάστα τη δική της σελίδα στην ιστορία, την ιστορία του ολοκαυτώματος, δείγμα της φρίκης και της αθλιότητας που επισύρει ο πόλεμος!
74 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από κείνη τη ζοφερή μέρα που οι Γερμανοί εκτέλεσαν εδώ στο Κερατίδι τους 30 άξιους άνδρες του χωριού μας.
Ήταν 8 Αυγούστου του 1944, ξημερώματα, 1300μ δυτικά της Δαμάστας, στο 29ο χλμ. της κεντρικής αρτηρίας Ηρακλείου-Χανίων.
Ο Άγγλος λοχαγός Stanley Moss, με την αντάρτικη ομάδα Ανωγείων «ο Ψηλορείτης» και μερικούς Ρώσους, ναρκοθετούν το μικρό γεφυράκι του δρόμου, στη θέση «Δαμαστός».
Στόχος τους το γερμανικό ταχυδρομείο με το θωρακισμένο όχημα που το συνοδεύει.
Ατυχώς όμως, προπορεύονται δύο φορτηγά που έρχονταν τακτικά και έκοβαν ξύλα από τη Δαμάστα για τις ανάγκες του γερμανικού στρατού κατοχής. Αποτέλεσμα, ανατινάζεται το πρώτο καμιόνι, σκοτώνονται δύο Έλληνες εργάτες και το θωρακισμένο όχημα με το ταχυδρομείο σταματά 500 μ. δυτικότερα.
Η μάχη που ακολουθεί έχει ως αποτέλεσμα το θάνατο του Ρώσου Βάνια, τον τραυματισμό δύο ανταρτών και το θάνατο του Δαμαστιανού Τριγώνη Ιωάννη, που πήγαινε να συναντήσει τους αντάρτες, κρατώντας το πιστόλι του. Οι απώλειες των Γερμανών ασαφείς. Την ίδια μέρα δολοφονείται η Λιαδάκη Αικατερίνη γιατί δεν σταμάτησε στο γερμανικό έλεγχο.
21η Αυγούστου ξημερώματα. Οι Γερμανοί έχουν κυκλώσει το χωριό. Το ανατριχιαστικό χτύπημα της μπότας στην πόρτα, προκαλεί τρόμο όπως και η δυσοίωνη ανακοίνωση: «Πάρτε τροφή για 3 μέρες και φύγετε».
Πυροβολισμοί, κραυγές, ουρλιαχτά, οδύνη και αγωνία, συνθέτουν το σκηνικό της μαύρης εκείνης μέρας.
Τα γυναικόπαιδα συγκεντρώνονται σε ξεχωριστό χώρο. Εκεί παίρνουν εντολή να φύγουν για τα γειτονικά χωριά δυτικά προς το Μυλοπόταμο.
Οι άντρες συγκεντρώνονται σε έναν περιφραγμένο χώρο.
Εκεί γίνεται η επιλογή. Διαλέγονται 30 παλικάρια και με 2 φορτηγά οδηγούνται δυτικά, προς το Ηράκλειο και ύστερα από μονοπάτι ανηφορικής πορείας ενός χιλιομέτρου, φτάνουν στη θέση Κερατίδι.
Εκεί τους περιμένουν άλλοι Γερμανοί με πολυβόλα και τους εκτελούν ομαδικά. Το σχέδιο που είχε προγραμματιστεί και οργανωθεί άριστα, εκτελέστηκε ψυχρά και με ακρίβεια ολοκληρώνοντας το ειδεχθές και αποτρόπαιο έγκλημα.
4 μέρες είχαν περάσει χωρίς κανείς να γνωρίζει τι είχαν απογίνει τα 30 παλικάρια. Μια ομάδα χωριανών ψάχνοντας έφτασε στο Κερατίδι αντικρίζοντας το φρικτό θέαμα των σκοτωμένων. Η αναγνώριση από τις χαροκαμένες μανάδες και γυναίκες τους γίνεται από τα ρούχα και τα παπούτσια που φορούσαν. Βουβός ο πόνος, ανείπωτη η θλίψη για τις ηρωίδες της σύγχρονης, φρικιαστικής τραγωδίας. Θάβουν τους νεκρούς ακριβώς όπως τους βρήκαν πεσμένους, από το βόλι του εχθρού όπως μαρτυρούν και οι τάφοι που βρίσκονται διάσπαρτοι στον ιερό αυτό χώρο.
Στη συνέχεια η λεηλασία του χωριού, οι δυναμίτες και η φωτιά έβαλαν την τελευταία πινελιά. Ήταν η ολοκλήρωση του σχεδίου. Η Δαμάστα ανατινάχτηκε και κάηκε. Μόνο λίγα σπίτια γύρω από τον αμαξωτό δρόμο έμειναν όρθια, για τις ανάγκες των κατακτητών, για να θυμίζουν ότι κάποτε εδώ ήταν η Δαμάστα! Το ολοκαύτωμά της είχε συντελεστεί.
Οι Δαμαστιανοί που σαν πρόσφυγες είχαν καταφύγει στα διπλανά χωριά αρχίζουν να επιστρέφουν κατά τον Οκτώβριο και βρίσκουν το χωριό τους ένα σωρό από ερείπια. Οι ακάματοι και εργατικοί Δαμαστιανοί, άνδρες, γυναίκες, χήρες και παιδιά σφίγγουν την καρδιά, ανασκουμπώνονται και αρχίζουν να ξαναχτίζουν και να δίνουν ζωντάνια στο ερειπωμένο χωριό. Η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η ομαδικότητα που τους χαρακτηρίζει, τους δίνει τη δύναμη να σταθούν ξανά στα πόδια τους, να προκόψουν, να δημιουργήσουν.
Η Δαμάστα απορφανίστηκε και ισοπεδώθηκε, είτε επειδή οι κάτοικοί της ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ είτε για να να εκκαθαριστεί ο δρόμος για την ασφαλή διέλευση των ηττημένων Γερμανών προς τα Χανιά είτε επειδή από κει πέρασε ο Κράιπε και οι απαγωγείς του, ανεβαίνοντας προς τον Ψηλορείτη, είτε για να πάρει ο Moss παράσημο, όπως ο Lee Fermor για την απαγωγή του Κράιπε και οργάνωσε το σαμποτάζ, είτε για πολλούς άλλους λόγους. Το γεγονός όμως παραμένει. Και αυτό που μας ενδιαφέρει σήμερα είναι ότι αυτό το φρικτό έγκλημα, αυτό το ολοκαύτωμα, 74 χρόνια μετά μένει ατιμώρητο και αδικαίωτο, όπως και τόσα άλλα ολοκαυτώματα σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας.
Για τη δικαίωσή τους, πρέπει να παλέψουμε για το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων και η Γερμανία να αναλάβει επιτέλους τις ευθύνες που της αναλογούν και σε αυτόν τον τόπο. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη οι εθνικές μας κυβερνήσεις να εντάξουν στην ατζέντα τους, σαν μείζον εθνικό θέμα, το τρίπτυχο των διεκδικήσεων, αποζημιώσεις, κατοχικό δάνειο, πολιτιστικοί θησαυροί, αφού η διεκδίκησή τους είναι υπόθεση φύσει και θέσει εθνική.
Κι από αυτόν εδώ τον αιματοβαμμένο τόπο, διατρανώνουμε το ανάστημά μας και κάνουμε γνωστό ότι δεν ξεχνούμε το έγκλημα αυτό, όπως και τα τόσα άλλα που διαπράχθηκαν από τους Ναζί σε όλο τον ελλαδικό χώρο, ταυτόχρονα όμως στέλνουμε το μήνυμα της ειρήνης, το μήνυμα της καταδίκης του πολέμου, του φασισμού και κάθε μορφής ολοκληρωτισμού, σε όλη την Ελλάδα, σε όλη την Ευρώπη, σε όλο τον κόσμο.
Ειδικά σήμερα δεν πρέπει να εφησυχάζουμε πως δήθεν ο κίνδυνος των νοσταλγών του ναζισμού ανήκει στο παρελθόν, αφού εκλογικές αναμετρήσεις σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποδεικνύουν το αντίθετο.
Η πολιτική των κρατών ειδικά της Ενωμένης Ευρώπης πρέπει να στηρίζεται στον ανθρωπισμό και στην καταπολέμηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων που οδηγούν στην περιθωριοποίηση, το ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και να υπερασπίζεται τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη, τις πανανθρώπινες αξίες, τη δημοκρατία, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, να καλλιεργεί την αλληλεγγύη και την καταπολέμηση φαινομένων, όπως η άνοδος της ακροδεξιάς, του εθνικισμού και του φασισμού.
Σε μια εποχή όπως η δική μας που τη χαρακτηρίζει ο ατομικισμός, που υπάρχει κρίση οικονομική, ηθική, πολιτιστική, ιδανικών, αξιών και προτύπων, καλούμαστε να κρατήσουμε ψηλά τις αξίες και τα ιδανικά που μας άφησαν παρακαταθήκη οι πρόγονοί μας.
Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι στη σκέψη όλων μας πρέπει να κυριαρχούν δύο λέξεις: «ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ» μην ζήσει η ανθρωπότητα τέτοιες μέρες.
Σκύβοντας το κεφάλι με περισυλλογή και σεβασμό στη θυσία και τον ηρωισμό των προγόνων μας, ας ευχηθούμε να είναι αιωνία η μνήμη τους.
Ας αποτελούν για μας τους νεώτερους φωτεινό παράδειγμα μίμησης και υποσχόμαστε η γενιά μας να γίνει ο θεματοφύλακας όλων των ιδανικών και αξιών που μας κληροδότησαν.
Αιωνία η μνήμη σας!
* Η Ελένη Κουντούρη είναι φοιτήτρια ΑΠΘ, πολιτικός μηχανικός
Πρόκειται για την ομιλία τηςστο μνημόσυνο της Δαμάστας.