«Η ομορφιά θα μας σώσει»
Η παρουσίαση των βιβλίων και η υπογραφή τους από τον συγγραφέα είναι ένας καθιερωμένος πια θεσμός. Ένας θεσμός θετικός. Μας δίδει την δυνατότητα να γνωρίσουμε τους συγγραφείς και να απολαμβάνουμε το έργο τους κερδίζοντας πολλά. Ιδιαίτερα κερδίζοντας τον χρόνο και διευρύνοντας τον ορίζοντά μας.
Ο χρόνος είναι ότι πολύτιμο μας έχει χαριστεί. Σε άλλους λίγος, σε άλλους περισσότερος. Όσο κι αν πληρώσουμε δεν μπορούμε να αγοράσουμε ένα δευτερόλεπτο χρόνου. Έχει μεγάλη αξία και γι’ αυτό, δεν έχει τιμή.
«Στα τέσσερα κουαρτέτα», το ποίημα της ωριμότητάς του, ο Τ.Σ. Έλιοτ γράφει:
«Ο χρόνος ο παρών κι ο παρελθών ο χρόνος μαζί βρίσκονται στο μέλλοντα χρόνο. Αν ο χρόνος είναι ένα αιώνιο παρόν, ο χρόνος είναι ανεξαγόραστος».
Δεν ξέρω αν εμείς περνούμε ή ο χρόνος. Λυπούμαι όμως όταν ακούω πολλούς που συνευρίσκονται για να σκοτώσουν τον χρόνο τους!
Η λογοτεχνία κάνει ακριβώς το αντίθετο. Πολλαπλασιάζει τον χρόνο μας. Και κάτι άλλο ακόμα. Μας επιτρέπει να ζήσουμε πολλές ζωές και να αποκτήσουμε βιώματα πολλαπλά. Την δική μας ζωή την ζούμε αναγκαστικά σταδιακά. Ώσπου να χαρούμε το παρόν έχει γίνει παρελθόν. Ήδη έχω κλέψει κάποια λεπτά από τον χρόνο σας.
Η απόλαυση της ανάγνωσης, ειδικά στις τέχνες του χρόνου, όπως είναι η λογοτεχνία – πεζογραφία – ποίηση μας επιτρέπει να παρακολουθήσουμε τις κύριες στιγμές της ζωής πολλών ηρώων. Τον τρόπο που συνδέονται. Λειτουργούν μέσα στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Αναπτύσσουν τα συναισθήματά τους και αναλαμβάνουν πολυποίκιλους κοινωνικούς ρόλους.
Συχνά τα λογοτεχνικά πρόσωπα μας εμπνέουν, μας παρηγορούν και γίνονται τα ιδανικά μας. Παράλληλα, φυσικά, μας αποκαλύπτουν την κρυμμένη ομορφιά της ζωής. Γι’ αυτό μπορούμε να πούμε ότι οι ποιητές σωστά ονομάζονται δημιουργοί «ορατών τε και αοράτων» όπως ο Θεός που «είπε και εγένετο φως».
Τα πρόσωπα της λογοτεχνίας είναι συχνά πιο πραγματικά από τα ιστορικά. Αν αύριο βρεθούν κάποια χειρόγραφα είναι δυνατόν να αλλάξουν την εικόνα που έχουμε για τον Μέγα Αλέξανδρο ή τον Πλάτωνα. Ο Δον Κιχώτης όμως, η Μαντάμ Μποβαρύ και ο Ρασκόλνικωφ δεν πρόκειται να αλλάξουν. Μεταβάλλεται μόνο η αίσθηση του αναγνώστη. Τα μεγάλα έργα δεν εξαντλούνται ποτέ. Κάθε φορά που επιστρέφουμε σ’ αυτά, όσο ωριμάζουμε, ανακαλύπτουμε διαφορετικές ομορφιές στους λογοτεχνικούς ήρωες.
«Η αληθινή ζωή, η ζωή που την έχουμε ανακαλύψει και φωτίσει, η μόνη ζωή επομένως που έχουμε ζήσει ολοκληρωτικά, είναι η λογοτεχνία. Όμως οι άνθρωποι δεν την αντιλαμβάνονται. Έτσι στο παρελθόν τους συσσωρεύονται αναρίθμητα φωτογραφικά αρνητικά, εφόσον η νοημοσύνη δεν έχει κατορθώσει να τα εμφανίσει. Η ζωή μας καθώς και το ύφος για τον συγγραφέα δεν είναι ζήτημα τεχνικής, αλλά θέασης». Γράφει ο Μαρσέλ Προυστ.
Και κάποιος άλλος θεωρεί ότι τελικά «ο κόσμος δημιουργήθηκε για να μπει σ’ ένα βιβλίο». Ιδιαίτερα το μυθιστόρημα απαιτεί από τον συγγραφέα και έμπνευση και κόπο και χρόνο. Θα παρομοίαζα την τέχνη του με τις κεντήστρες και με εκείνες που σχεδιάζουν στον αργαλειό υπέροχα έργα τέχνης.
Η διαδικασία της αφήγησης προϋποθέτει τον συγγραφέα, το κείμενο και τον αναγνώστη. Κατά καιρούς θεωρείται κυρίαρχο ένα από τα τρία. Μακάρι να είχαμε πάντα την χαρά να έχουμε μαζί μας τον συγγραφέα να μας ερμηνεύει το έργο του.
Ο Γκυστάβ Φλωμπέρ πάντως, όταν ρωτήθηκε απάντησε ότι «η Μαντάμ Μποβαρύ είμαι εγώ». Πιθανόν και η συγγραφέας μας, αν ερωτηθεί, να μας απαντήσει ότι είναι παντού, σε όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος και πουθενά συγχρόνως. Και κάθε αναγνώστης δικαιούται να ταυτιστεί ή να θαυμάσει άλλα πρόσωπα του έργου ή να ερωτευθεί μια από τις ηρωίδες.
Υπάρχει μια γνωστή λαϊκή παροιμία «Τα ράσα δεν κάνουν τον παπά».
Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω.
Το ράσο κάνει τον παπά και φυσικά το ρούχο κάνει τον άνθρωπο. Ο τρόπος που ντύνεται ο άνδρας ή η γυναίκα είναι μια ομιλούσα γλώσσα. Τα χρώματα ή τα κοσμήματα δεν έχουν αξία μόνο αν είναι πολύτιμα. Περισσότερη αξία έχουν αν αναδεικνύουν την ομορφιά. Αν είναι κατάλληλα για την περίσταση. Αν εκείνος που τα φορεί διαθέτει καλαισθησία.
Το πρώτο ένδυμα του ανθρώπου ήταν το φύλλο συκής. Μετά το αμάρτημα ο Αδάμ και η Εύα έπαψαν να είναι γυμνοί. Αισθάνθηκαν «αιδώ». ‘Εκτοτε το ένδυμα υπηρετεί και την ανάγκη της αιδούς, την προστασία από τις καιρικές συνθήκες και φυσικά την ομορφιά του σώματος. Γι αυτό η μόδα έχει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Και καλώς. Αρκεί να μην γίνεται κατάχρηση.
Σήμερα ζούμε στην εποχή του μπλουτζίν. Όσο όμως και αν άλλαξε η μόδα το μετάξι αποτελεί την λατρεία όσων ασχολούνται με την υψηλή ραπτική και εκείνων που θέλουν να αποδείξουν την χάρη και την ομορφιά του γυναικείου ιδιαίτερα σώματος.
Ο μύθος θέλει να φέρνουν το μετάξι στο Βυζάντιο δυο καλόγεροι μέσα στα τρύπια μπαστούνια τους και η πορφύρα αποτέλεσε το ένδυμα των αυτοκρατόρων και των αρχόντων. Το λινάρι, το μαλλί και το βαμβάκι δεν εκτοπίστηκαν. Δεν διαθέτουν όμως την γοητεία του μεταξιού.
Το μυθιστόρημά μας θα μας ταξιδέψει ακριβώς σ’ αυτόν τον μαγικό κόσμο.
Αρχίζει στο ξενοδοχείο ΣΕΣΙΛ της Αλεξάνδρειας, το 1955 και τελειώνει εκεί. Ο Αρσέν ή Αρσένιος, όπως βαπτίστηκε, ανάπηρος, ξυπνά για να πάρει το πρωινό του. Συναντά ένα όμορφο ζευγάρι και όταν μένει μόνος αναπολεί το παρελθόν του με νοσταλγία και πολλή πίκρα. Αρχίζει να μας αφηγείται την ζωή του.
Γεννήθηκε στην Κίο της Μικράς Ασίας 19 Μαΐου 1880. Γοητεύθηκε από τον ονειροπόλο παππού του. Αγάπησε το μετάξι. Συνδέθηκε με έναν παιδικό φίλο τον Σαράντη που «όσο ξύλο κι αν έφαγε μυαλό δεν έβαλε». Πήγε στην Προύσα τον Σεπτέμβριο του 1896. Γνώρισε τον πρώτο του έρωτα. Ήρθε στην Λυών, όπου διακρίθηκε ως εξαιρετικός καλλιτέχνης υψηλής ραπτικής και κέρδισε χρήματα. Κάποιες συγκυρίες τον φέρνουν στην μαγευτική πόλη του ελληνισμού την Αλεξάνδρεια, όπου κερδίζει δόξα και χρήματα αλλά και τον μεγάλο έρωτα. Και όχι μόνο. Και μια αγαπημένη φίλη την Ζεϊνέπ με σπουδές που τον μυεί στα μυστικά της υπέροχης πόλης.
Τον διακρίνουν δυο σπουδαίες αρετές. Το μεράκι για την τέχνη του, η αγωνιστικότητά του και – γιατί όχι ; – η σταθερή πίστη στις αξίες της Ανατολής που ποτέ δεν ξεχνά.
Σας συνιστώ όταν τελειώσετε την ανάγνωση να ξανακοιτάξετε πώς κατορθώνει η συγγραφέας να οργανώσει τον μύθο της. Να πλέξει την αφήγησή της αντιπαραθέτοντας διαφορετικές μορφές, ανθρώπους από ποικίλες κοινωνικές τάξεις και να μας δώσει μυθιστορηματικούς ήρωες με διαλεκτική αντιπαράθεση.
Τον Αρσένιο με τον Σαράντη
Την Ρωξάνη με την Μυρτώ
Τον παππού και την Ζεϊνέπ
Την λατρεία της λαγγεμένης Ανατολής
Την Λυών και την κοσμοπολίτικη κοινωνία της Αλεξάνδρειας.
Κι άλλους πολλούς που κυκλοφορούν άνετα και δημιουργούν αυτό το πλούσιο έργο.
Ακόμα τον έρωτα με την φιλία, την πατρίδα που χάνεται και την ξενιτειά που πληγώνει συνεχώς.
Πριν κλείσω θα ήθελα να παραθέσω δυο τρεις προτάσεις όπου μονολογεί ο μυθιστορηματικός ήρωας Αρσέν.
«Στην Λυών ένας ζωγράφος μού είχε πει «η τέχνη γεννιέται από πόνο. Πάρε την πληγωμένη σου καρδιά και κάνε την πόνο».
Επίσης
«Σακάτη δεν με έκαναν τα παράλυτα πόδια μου. Η ψυχή μου με έκανε. Στερούσα από τον εαυτό μου τα όνειρα γιατί την ήθελα μέσα σ’ αυτά».
Το ΜΕΤΑΞΙ είναι ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Τα ιστορικά γεγονότα ακούονται ως θλιβερός απόηχος μιας πατρίδας που σε κρίσιμες στιγμές με τις επιλογές των αρχόντων της κατάφερε να ενταφιάσει την Μεγάλη Ιδέα με την Μικρασιατική Καταστροφή.
Σας συνιστώ ανεπιφύλακτα να διαβάσετε το μυθιστόρημα που στο οπισθόφυλλό του καταλήγει: «Η ομορφιά θα μας σώσει».
* Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος