H γενιά του Καπετάν Μητροφάνη Καλογεράκη, κατά τις παραδόσεις της οικογένειάς του, καταγόταν από τους Καλογεράκηδες – Καλογερήδες της Σαμαριάς Σφακίων και ήλθαν στον Άι-Γιαννη κυνηγημένοι από τους Τούρκους, γιατί σκότωσαν το Γενίτσαρο Βέργερη.
Κατά τις διηγήσεις των συγγενών του στον Άι-Γιάννη Αμαρίου, όπως του Καλογερογιάννη και της γυναίκας του που γεννήθηκαν το 1833, του γιων τους Καλογερομιχάλη (Καράκαλος) γεννημένου το 1880 και Καλογεροσταύρου γεννημένου το 1885 και του εγγονού τους Καλογεροστελιανού (Κατσαντωνιά) γεννηθέντος το 1907, συμφωνούν με μικρές παραλλαγές με τις καταγραφές του Ανδρεαδάκη και τις συμπληρώνουν, αποτελώντας αυθεντικές ιστορικές πηγές, επειδή είναι πολύ κοντά στα γεγονότα. Ο
γιατρός Γεώργιος Εμμ. Ανδρεδάκης, που γεννήθηκε στον Φουρφουρά Αμαρίου το έτος 1860,στο βιβλίο του, Ιστορικά Σημειώματα Ρέθυμνο 1926, σελ.16-19, γράφει για τον Καπετάν Μητροφάνη: «Μεταξύ των λησμονηθέντων ή αγνοηθέντων είναι και ο ηρωϊκώτατος αρματωλός και αρχηγός Μητροφάνης καταγόμενος εκ του χωρίου Άγιος Ιωάννης Αμαρίου. Ούτος προ του 1821 είχε διαπράξει πολλά κατά των γιαννιτσάρων και κατατρομάξει αυτούς ως αρματωλός. Οι Γιαννιτσάροι μανιωδώς επεδίωκον την καταστροφήν του, νομίσας δε ότι θα ηδύνατο να προφυλαχθή ασφαλέστερον από τας κατ’ αυτού ενέδρας των εγένετο μοναχός εν τη Μονή των Ασωμάτων χωρίς και πάλιν να εγκαταλίπη το όπλον του.
Κατά δε την Επανάστασιν του 1821 πολλά εξετέλεσεν ανδραγαθήματα εν Κρήτη διατηρών ίδιον σώμα πολεμιστών. Ότε δε ο Ιβραήμ Πασσάς παρελάμβανεν εκ Κρήτης Τούρκους εθελοντάς (καλοντζίδες) διά την Πελοπόννησον, ο Μητροφάνης με τους επιλέκτους άνδρας του μετέβη εις Πελοπόννησον λαβών μέρος εις πολλάς μάχας κατά των Τούρκων μέχρι του 1827 διαμένων εις Πελοπόννησον.
Μετά την λήξιν δε του αγώνος εκεί επανήλθεν εις Κρήτην. Μόλις δε είχε φθάσει εις Μονήν Ασωμάτων πληροφορηθέντες οι εν Ηρακλείω Αμπαδαίοι την άφιξίν του τα μέγιστα εθορυβήθησαν. Αμέσως δε εις διαβούλια απεφάσισαν την εξαφάνισίν του. Δι’ ό ανέθεσαν εις Αμπαδιώτας να μεταβώσιν εις την επαρχίαν Αμαρίου ότε η Επανάστασις ευρίσκετο εν υφέσει ως μυστική Ζουρίδα και να κατορθώσωσι να φονεύσωσι τον Μητροφάνην υποσχόμενοι μεγάλας αμοιβάς εάν φέρωσι την κεφαλήν του εις Ηράκλειον.
Φθάσαντες οι εξ Ηρακλείου με την εντολήν αυτήν Αμπαδαίοι πλησίον της Μονής εκρύβησαν εις κατάλληλον θέσιν αναμένοντες καθ’ άς είχον πληροφορίας την εμφάνισιν του Μητροφάνη όστις χωρίς να γνωρίζει τι ενέπεσεν ανύποπτος εν τω μέσω της ενέδρας. Ότε τον πυροβολούσιν εκ του όπισθεν δι’ ομοβροντίας μόλις δε επρόφθασε και έπεσε εις τους βάτους του παρακειμένου ρύακος και εξέπνευσεν.
Αλλά το όπλον το οποίον έφερε επαρουσιάζετο υπεράνω ως να εσκόπευε, δι’ ό επί πολλήν ώραν εδίσταζον να τον πλησιάσωσι φοβούμενοι μήπως ήτο ζωντανός. Αφού δε επείσθησαν ότι είχε πεθάνει πηγαίνουν και κόπτουν την κεφαλήν του, την οποίαν έθηκαν εντός σάκκου. Τρέχοντες δε εν σπουδή φθάνουν εις το χωρίον Άγ. Ιωάννην της καταγωγής του, όπου ιδόντες γυναίκας συνηθροισμένας ανέσυρον εκ του σάκκου την κεφαλήν και επιδεικνύοντες έλεγον: «Γνωρίζετε κυράδες αυτήν την κεφαλήν;».
Η δυστυχής μήτηρ του Μητροφάνους παρατυχούσα εκεί απήντησε κραυγάζουσα: «Ποιος σκύλοι δεν γνωρίζει την κεφαλήν του παιδιού του; Μα τι θαρρείτε; Πως εσκοτώσετε τον Μητροφάνη θα χαθή η Χριστιανότης; Όχι δεν χάνεται!». Σπεύσαντες δε έφερον το τρόπαιόν των εις Ηράκλειον όπου οι Τούρκοι επανηγύρισαν διά το γεγονός. Τοιούτον μαρτυρικόν θάνατον έλαβε και ο πεφημισμένος αυτός και ένδοξος αρματωλός και Αρχηγός. Ο Μητροφάνης καίτοι δεν αναφέρεται υπό των ιστορικών αφήκεν μνήμην αθάνατον».
Από τότε και μέχρι σήμερα, πολλούς εκ των απογόνων του, τους φωνάζουν και Καλόγερε, τη δε γειτονιά-ρούγα των Καλογερήδων, παλαιοί γέροι του χωριού την ονόμαζαν και Μητροφανέικα. Aποτελεί δε ιδιαίτερη τιμή στον ήρωα αυτό ότι η οικογένειά του τελευταία, μετά από 190 χρόνια, σε νεώτερο απόγονό του, στον πέμπτο γιο του παπά-Στελιανού Ν. Καλογεράκη έχει δώσει το όνομα Μητροφάνης.
*O Eυτύχιος Σ. Καλογεράκης είναι διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών