Κάνοντας, πλέον, απολογισμό του κεντρικού εορτασμού των 200 χρόνων της Επανάστασης του 1821 και της Εθνικής Παλιγγενεσίας, συνάγονται τα εξής συμπεράσματα: Εν πρώτοις, σε επίπεδο επιστημονικό, δημοσιεύθηκαν μελέτες, ορισμένες από τις οποίες προσέφεραν, ουσιαστικά, στη σπουδή του εθνικού γεγονότος, οι οποίες αποτελούν πηγές για περαιτέρω έρευνα της περιόδου. Από πλευράς, όμως, του επίσημου εορτασμού δέον να λεχθεί ότι, λόγω και της πανδημίας, οι όποιες εκδηλώσεις δεν ήταν ανάλογες με το μέγεθος του εθνικού γεγονότος.
Ειδικότερα στην Κρήτη, αναβλήθηκαν επετειακά Συνέδρια, όπως της ΙΛΑΕΚ, ή έγινε διαδικτυακό, ενδιαφέρον Συνέδριο (της Εκκλησίας Κρήτης). Έγιναν, επίσης, μικρές αναφορές από συγγραφείς στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Είναι κείμενα, όμως, που όσο κι αν καταβλήθηκε, εκ μέρους μας, προσπάθεια, δεν ήταν ισάξια της σημασίας της Μεγάλης Επανάστασης.
Τελευταία, λήγοντος του εορταστικού έτους, δύο γεγονότα μπορούν να επισημανθούν. Και τα δύο προέρχονται από πρώην εκπαιδευτικούς, συνταξιούχους μεν, αλλά πάντα δραστήριους δασκάλους.
Το ένα εξ αυτών είναι το βιβλίο “Πότες θα κάνει ξεστεριά”, του φίλου, δασκάλου και συγγραφέα Βαγγέλη Κακατσάκη, σε έκδοση της εφ. “Χανιώτικα Νέα” και του “Μουσείου Τυπογραφίας του Γιάννη και της Ελένης Γαρεδάκη”. Μια σειρά ιστορικών διηγημάτων της περιόδου της ελληνικής επανάστασης, για τα οποία αναφερθήκαμε στις εφημερίδες “Πατρίς” του Ηρακλείου (21-12-2021) και στα “Χανιώτικα Νέα” (24-12-2021).
Εκ πρώτης όψεως θα λέγαμε ότι το βιβλίο αποτελεί μια ανθολογία από το πλήθος των ομώνυμων παραδοσιακών, λαϊκών ποιητικών, ανώνυμων συνθέσεων, στο οποίο είδος ο Σταμάτης Αποστολάκης διαχρονικά διαπρέπει. Το είδος του λαϊκού λαογραφικού πολιτισμού της Κρήτης, που, εκτός των άλλων διακρίσεων, έχει δύο φορές βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών.
Και δεν είναι μόνο αυτές οι δύο βραβεύσεις. Έχει θετικά και αξιολογικά βραβευτεί ο φίλος Σταμάτης ως “Άρχων προστάτης των Γραμμάτων” εκ μέρους του Πατριαρχείου. Είναι, επίσης, μέλος της “Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας”, καθώς και της Ι.Λ.Α.Ε. Κρήτης. Δημοσιογραφεί, μάλιστα, αόκνως, από το 1966, στην εφ. “Χανιώτικα Νέα”.
Ως προς τα λοιπά βιβλία του, θα είναι μάταιος κόπος μια πλήρης απαρίθμηση των εκδοθέντων μελετών και βιβλίων του. Δειγματοληπτικά αναφέρονται τα “Λαογραφικά μελετήματα στον Ελ. Βενιζέλο”, “Η Μάχη της Κρήτης στη νεοελληνική ποίηση”, “Οι Μακεδονομάχοι μας στη δημοτική ποίηση” και άλλα “ων ουκ έστιν αριθμός”.
Σταθμός, όμως, στον λαϊκό ποιητικό λόγο αποτελεί η εμπεριστατωμένη συλλογή του “Τα ριζίτικα”. Μια ογκώδης εργασία, ένας συλλεκτικός θησαυρός, που αποτελεί, ως ιστορική έκδοσή του, έργο ζωής για τον ίδιο. Το τελευταίο του επετειακό βιβλίο, “Το Ιστορικό Δημοτικό τραγούδι της Κρήτης”, σχετικό με την Επανάσταση του 1821, μπορεί να θεωρηθεί, κατ’ αρχήν, ότι είναι μια νέα προσπάθεια, στα πλαίσια των αναφερθέντων εκδοτικών προσπαθειών του. Και, όντως, ειδικά το δεύτερο μέρος “Ριζίτικα” (συνολικά 33), αποτελούν ένα ανθολόγιο από το ομώνυμο έργο του, όπως και ο ίδιος το αναφέρει (σ. 111). Το πρώτο μέρος “Ιστορική ρίμα” (συνολικά 35) διαθέτει αξιόλογη βιβλιογραφία, παλαιά και σύγχρονη. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται του Παύλου Φαφουτάκη “Συλλογή Ηρωϊκών Κρητικών Ασμάτων”, Αθήναι 1889, του Αντωνίου Γιάνναρη “Άσματα Κρητικά”, (Λειψία 1876), της Ακαδημίας Αθηνών, του Γεωργίου Μέγα, Αλέξη Πολίτη, Δημήτρη Πετρόπουλου, Γεωργίου Χατζηδάκη κ.ά. Ως προς το περιεχόμενο του βιβλίου, θερμό είναι το προλόγισμα του εκδότη Γιάννη Γαρεδάκη, όχι μόνο στο πρόσωπο του Αποστολάκη, αλλά και στην αξία του περιεχομένου: “Δημιουργικός”, “ακούραστος” χαρακτηρίζεται και, επίσης, “πνευματικές” είναι οι εργασίες του στην εφημερίδα.
Για το βιβλίο, θεωρεί ο Γαρεδάκης ότι είναι “θησαυρός” και “ερέθισμα για την τοπική κοινωνία να γνωρίσει μια άγνωστη πτυχή ιστορικών γεγονότων”.
Με τη σειρά μας, δέον να ειπωθεί ότι, εκτός των παραπάνω, το βιβλίο είναι ένα χρηστικό πόνημα, αποτελεί πηγή, γιατί βοηθά τον ερευνητή, αλλά και τον απλό αναγνώστη, από το πλήθος των έμμετρων, λαϊκών ποιημάτων, να έχει διαθέσιμα όσα αναφέρονται στην Επανάσταση του Γένους και ειδικά στην Κρήτη.
Παραλλήλως, τα ίδια τα λαϊκά λογοτεχνικά κείμενα, με τους τόπους των αγώνων, τους πρωταγωνιστές και τις προσωπογραφίες τους, τους τόπους των μαχών και των αγώνων, αποτελούν πηγές της Ιστορίας, έστω κι αν δεν είναι πάντοτε ιστορικά ακριβείς.
Από λαϊκής λογοτεχνικής πλευράς, ειδικά τα ριζίτικα, με το σύντομο μέγεθός τους, αποτελούν λαϊκό λογοτεχνικό κόσμημα του δεκαπεντασύλλαβου. Γιατί, εκτός των άλλων, από το σύνολο των ανώνυμων λαϊκών ποιημάτων, ο αναγνώστης γνωρίζει τους αγώνες του κρητικού λαού και τις θυσίες του, στο πλαίσιο της εθνικής λευτεριάς.
Ο ίδιος ο Σταμάτης Αποστολάκης, σε συνέντευξή του το 2012, έχει πει ότι η προσπάθειά του έγκειται στο “να σώσουμε το ήθος και τις παρακαταθήκες των γονιών μας, το ριζίτικο τραγούδι των, τον πολιτισμό και την ανθρωπιά τους και το μεγαλείο της ψυχής τους”.
Θα προσθέταμε ότι, ειδικά στους καιρούς μας, ο “μοντερνισμός” έχει φέρει στο περιθώριο τον λαϊκό πολιτισμό και ο νέος, κοσμοπολίτικος, οικουμενικός νέος τρόπος ζωής, τον μετατρέπει σε τουριστικό φολκλόρ.
Οι προσπάθειες, όμως, του συγγραφέα Αποστολάκη βοηθούν την ουσιαστική προβολή του παραδοσιακού πολιτισμού, τον βοηθούν να επιζήσει δημιουργικά.
Σε χρόνους, επίσης, όπως τους δικούς μας, κατά τους οποίους ο “δικαιωματισμός”, η πτώση, αμφισβήτηση και συκοφάντηση του πατριωτικού φρονήματος, οι αμφισβητήσεις των εθνικών αγώνων από τις μετανεωτερικές ιστορικές ερμηνείες που πληθύνονται, το τελευταίο βιβλίο του Σταμάτη Αποστολάκη είναι πολύτιμο για εθνική αυτοσυνειδησία.
Γιατί, επιπροσθέτως, αποδεικνύεται, μαζί με τις άλλες ιστορικές πηγές, ότι η Κρήτη στον εθνικό αγώνα όχι μόνο δεν υστέρησε, αλλά, επιπροσθέτως, πρωταγωνιστικά συνέβαλε και στους επόμενους απελευθερωτικούς αγώνες του λαού μας για την εθνική ολοκλήρωση.
Να σημειωθεί, τέλος, ότι στο βιβλίο υπάρχουν, μαζί με αρκετά πορτρέτα αγωνιστών, και ερμηνευτικά κείμενα του συγγραφέα, η κατατοπιστική εισαγωγή του, καθώς και ο Πρόλογος του Γιάννη Γαρεδάκη, ενώ η διακόσμηση του εξωφύλλου έγινε από την Δέσποινα Βάλλα.
Η ευχή του εκδότη Γιάννη Γαρεδάκη για το βιβλίο “να αποτελεί έμπνευση και παρότρυνση για τις επόμενες γενιές” είναι και δική μας ευχή.
Έρρωσο, λοιπόν, φίλε Σταμάτη Αποστολάκη.
*Ο Αντώνης Σανουδάκης – Σανούδος είναι επίτιμος καθηγητής Ιστορίας της ΠΑΕΑΚ, συγγραφέας