Η πολυχρόνια προσπάθειά μας έ-νταξης της ΚΝΩΣΟΥ στο καλεντάρι της ΟΥΝΕΣΚΟ, πέραν των άλλων ωφελημάτων, αποσκοπεί και στο ότι η επιτυχία του στόχου αυτού, θα αποτελέσει «τυπικό προσόν» για το Ηράκλειο να ανακηρυχθεί, στο εγγύς μέλλον, ως πολιτιστική πρωτεύουσα της ΕΥΡΩΠΗΣ με όλα τα πολλά θετικά επακόλουθα… Πώς γίνεται όμως η ανακήρυξη μιας πόλης ως Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας. Τo 1985 το Συμβούλιο Υπουργών Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης ίδρυσε το θεσμό της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης, που τότε καθιερώθηκε με τον τίτλο πολιτιστική πόλη της Ευρώπης
Ο θεσμός αποσκοπούσε στην ανάδειξη του πλουραλισμού και της ποικιλομορφίας του ευρωπαϊκού πολιτισμού, τονίζοντας παράλληλα τα κοινά χαρακτηριστικά του, ώστε να έρθουν πιο κοντά τα κράτη μέλη της ΕΕ . Η πρώτη πόλη που ανέλαβε την υλοποίηση του θεσμού εκείνη την χρονιά ήταν η Αθήνα (2009). Σε πρώτη φάση, και μέχρι το 1996, ο θεσμός ήταν κάτω από τον έλεγχο του Συμβουλίου των Υπουργών και η επιλογή της κάθε πόλης αποφασίζονταν μετά από διαβουλεύσεις διακυβερνητικού χαρακτήρα.
Το 1990 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με ένα νέο ψήφισμα έκανε τον θεσμό ανοιχτό και σε κράτη που δεν ανήκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό επέφερε και την τροποποίηση της διαδικασίας ορισμού. Αντί για την «διαγωνισμού κυκλική» μορφή επιλογής, η διαδικασία έλαβε ένα χαρακτήρα μεταξύ των πόλεων που ήταν υποψήφιες για την ανάληψη του θεσμού. Κάθε δύο χρόνια το Συμβούλιο θα επέλεγε δύο πόλεις που θα φιλοξενούσαν τον θεσμό της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης έχοντας στη διάθεσή τους μια προκαταρκτική περίοδο προετοιμασίας της τάξης των 5 με 6 χρόνων.
Από το 2010 η διαδικασία εκλογής των πόλεων άλλαξε και πάλι και έγινε πιο απαιτητική και ανταγωνιστική, θέτοντας τον πήχη πιο ψηλά για τις πόλεις που θα αναλάμβαναν τον θεσμό από το 2013 και έπειτα. Μέχρι τότε, τα κράτη-μέλη συνήθιζαν να προτείνουν μέχρι μία πόλη, γεγονός που θεωρήθηκε ότι αποδυναμώνει –αν δεν παραγκωνίζει εντελώς- την ευρωπαϊκή διάσταση του θεσμού. Έτσι, η διάσταση αυτή, σε συνδυασμό με την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών και την εν δυνάμει παρουσία μακροπρόθεσμων θετικών συνεπειών, αποτέλεσαν βασικά προαπαιτούμενα για την εκάστοτε πόλη, η οποία θα αναλάμβανε να παίξει το ρόλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης.
Από το 2010, επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να χορηγεί σε κάθε πολιτιστική πρωτεύουσα που επιλεγόταν ένα βραβείο, το οποίο δίνεται περίπου τρεις μήνες πριν την έναρξη των εκδηλώσεων, είναι ύψους 1,5 εκατ. ευρώ και κατά κάποιο τρόπο αντικαθιστά την επιχορήγηση που δινόταν μέχρι τότε. Το βραβείο αυτό ονομάστηκε «Βραβείο Μελίνα Μερκούρη» προς τιμήν της διακεκριμένης Ελληνίδας ηθοποιού και υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού, αφού υπήρξε η εμπνεύστρια του θεσμού της πολιτιστικής πρωτεύουσας.
Η επιτροπή επιλογής περιλαμβάνει δώδεκα μέλη, ενώ τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα καθορίζουν δέκα μέλη-το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθώς επίσης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορίζουν από τρία μέλη το καθένα και η Επιτροπή των Περιφερειών επιλέγει ένα μέλος για την επιτροπή. Το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας ορίζει δύο μέλη, σύμφωνα με τις οικείες διαδικασίες της Διαχειριστικής Αρχής και σε συνεννόηση με την κάτοχο του τίτλου όσον αφορά στην αξιολόγηση των αιτήσεων χωρίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Τα κριτήρια για την απονομή διακρίνονται σε έξι διαφορετικές κατηγορίες, οι οποίες έχουν την ίδια σημασία:
- Συμβολή στη μακροπρόθεσμη στρατηγική.
- Ευρωπαϊκή διάσταση.
- Καλλιτεχνικό και πολιτιστικό περιεχόμενο.
- Ικανότητα πραγματοποίησης
- Προβολή.
- Διαχείριση (Προκήρυξη για υποβολή αιτήσεων).
Το Ηράκλειο η πόλη του πρώτου Ευρωπαϊκού Πολιτισμού της Κνωσού του Φραγκίσκου Λεονταρίτη του Θεοτοκόπουλου, του Καζαντζάκη του Κορνάρου κ.λπ. μπορεί. Εμπρός λοιπόν…
*Ο Δημήτριος Κ. Σαρρής είναι πρ. γγα, υφυπουργός και νομάρχης Ηρακλείου