Σημαντικό σταθμό στην πορεία προς την κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ αποτελεί η εξέγερση των σκλάβων στο ισπανικό δουλεμπορικό «Αμιστάδ» και τα επακόλουθά της (1839-1841). Η διεκδίκηση του «φορτίου» έφτασε στα αμερικανικά δικαστήρια, όπου ο πρόεδρος Μάρτιν Βαν Μπιούρεν, για λόγους που είχαν να κάνουν με την επανεκλογή του, άσκησε πίεση υπέρ της ισπανικής κυβέρνησης αλλά το δικαστήριο αποφάσισε την απελευθέρωση των σκλάβων.
Ενοχλημένος ο Ισπανός πρέσβης επισήμανε στον αμερικανό πρόεδρο: «Αν δεν μπορείς να κουμαντάρεις τα δικαστήρια, δεν μπορείς να κουμαντάρεις τη χώρα».
Τότε ο Βαν Μπιούρεν προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο, όπου έχασε και πάλι και στη συνέχεια έχασε και τις εκλογές, αλλά οι υπέρμαχοι της κατάργησης της δουλείας κέρδισαν μιαν ιστορική απόφαση. Στα απολυταρχικά και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα η Δικαιοσύνη τελεί φυσικά υπό κεντρικό έλεγχο, αλλά στις μέρες μας το φαινόμενο έχει επεκταθεί και στις δημοκρατίες.
Όπως εξηγούν οι Στίβεν Λεβίτσκι & Ντάνιελ Ζίμπλατ στο βιβλίο τους Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες (Νέα Υόρκη 2018), το δημοκρατικό πολίτευμα δεν καταλύεται πια από πραξικοπηματίες αλλά από εκλεγμένους ηγέτες, οι οποίοι θέτουν βαθμιαία υπό τον έλεγχό τους θεσμούς και το σύνταγμα.
Μεταξύ των άλλων οι συγγραφείς κατονομάζουν τη Βενεζουέλα του Τσάβες και του Μαδούρο, την Τουρκία του Ερντογάν, τη Ρωσία του Πούτιν, την Ουγγαρία του Όρμπαν και την Πολωνία του Μοραβιέτσκι. Πρώτος στόχος είναι πάντα η ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Μετά τις «εκκαθαρίσεις» ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν τη χειραγωγεί απολύτως και σήμερα την αξιοποιεί σε βάρος των δύο Ελλήνων στρατιωτικών και της Ελλάδας.
Δυστυχώς όμως, οι πρώτοι διδάξαντες στην καταπάτηση της διάκρισης των εξουσιών υπήρξαμε εμείς: δεν ήταν ο Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος τον Ιούλιο του 2016 υποσχέθηκε — κατά δήλωση του Τούρκου προέδρου που ουδέποτε διαψεύστηκε — «την έκδοση σε 15-20 ημέρες των οκτώ Τούρκων αξιωματικών» που κατέφυγαν στη χώρα μας;
Η Ελλάδα παίρνει σειρά για να προστεθεί στον κατάλογο των Λεβίτσκι & Ζίμπλατ, τουλάχιστον σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, που μας συνέκρινε με την Τουρκία και την Πολωνία.
«Στις μέρες μας η ανατροπή της δημοκρατίας ξεκινάει από την κάλπη» γράφουν οι Λεβίτσκι & Ζίμπλατ. Ας φροντίσουμε λοιπόν να επιλέγουμε με την ψήφο μας πολιτικούς με γνήσιο δημοκρατικό φρόνημα και όχι όσους ενστερνίζονται το δόγμα του Ισπανού πρέσβη «Αν δεν μπορείς να κουμαντάρεις τα δικαστήρια, δεν μπορείς να κουμαντάρεις τη χώρα».
* Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας