Μου προκάλεσε εντύπωση ένα άρθρο στην “ΠΑΤΡΙΔΑ”, ενός καθηγητή μαθηματικών. Οι δάσκαλοι θέλει να εξετάζονται και στα μαθηματικά όχι μόνο στα ελληνικά. Έχει δίκιο, αυτό δεν είναι μόνο άποψη δική του αλλά ολόκληρης της κοινωνίας και του Κράτους μας.
Η παγιωμένη αυτή αντίληψη άφησε την εκπαίδευσή μας πολλά χρόνια πίσω. Πιστεύομε όλοι ότι η αθμια στοιχειώδης υποχρεωτική Εκπαίδευση είναι σχολείο γνώσεων. (Το κοπέλι πάει στο σχολείο για να μάθει γράμματα). Διορίσαμε επιστήμονες, καλλιτέχνες, πρωταθλητές. Ολυμπιονίκες. Είμαστε υπερήφανοι γιατί γεμίσαμε το σχολείο γνώση ακαδημαική. Όμως χωρίς να το καταλάβομε διώξαμε τα παιδιά από το σχολείο.
Τα παιδιά μίσησαν το σχολείο τα βιβλία, τη μάθηση, εμάς. Μας φωνάζουν δικαιολογημένα. Όλα στα μέτρα σας τα τακτοποιείτε και τα οργανώνετε χωρίς να μας ρωτάτε και μετά λέτε ότι το σχολείο είναι δικό μας. Από την πρώτη μέρα μας προετοιμάζετε για τις Πανελλήνιες εξετάσεις. Δεν είμαστε ελλιπή άτομα που πρέπει να προσθέσετε ικανότητες δικές σας. Δεν είμαστε άδεια δοχεία που πρέπει να γεμίσετε σοφία άχρηστη.
Είμαστε αρκετά για μας όσο και σεις για τον εαυτόν σας. Έχομε τα δικά μας χαρακτηριστικά και τους δικούς μας τρόπους μάθησης, σκέψης και συμπεριφοράς. Έχομε την απαίτηση να μας συμπεριφέρεστε ανάλογα και όχι να μας επιβάλλετε τα δικά σας. Η μάθηση για μας είναι μια ευχάριστη διαδικασία συνδεδεμένη με την βιολογική μας υπόσταση. Εσείς την κάνατε δύσκολη.
Δεν ζητούμε γνώση αλλά γνωστική στρατηγική για δια βίου μάθηση. Ασφαλώς θα ξέρετε ότι καμία δύναμη δεν μπορεί να αλλάξει το φυσικό νόμο χωρίς συνέπειες. Ζητά κανείς φαγητό όταν πεινάει. Εάν τον πιέσετε χωρίς να έχει ανάγκη θα το πάρει αλλά σε λίγο θα το αποβάλλει με εμετό. Ο ειδικός επιστήμονας για να ικανοποιήσει τη δική του ανάγκη μας (μπουχτίζει) γνώση. Μόλις πάρομε το βαθμό όλα, γνώσεις, βιβλία, τα πετάμε.
Ο Παπανούτσος που μας γνώριζε όσο λίγοι, ονομάζει τη λήθη εμετό του εγκεφάλου από διανοητική δυσπεψία. Ο παιδαγωγός σπουδάζει 4 χρόνια για να μπορεί να προσαρμόσει τη διαδικασία στον τρόπο που μαθαίνομε παιδιά όχι μεγάλοι. Και το παράξενο είναι ότι ενώ σπουδάζει παιδαγωγικά γίνεται δάσκαλος να διδάσκει δηλαδή να μεταδίδει γνώση.
Η πρώτη θεσμοθετημένη κοινωνική ομάδα που αντιμετώπιζε το παιδί ήταν η οικογένεια την οποία διαλύσαμε. Έτσι μένει το σχολείο. Μέσα στην λειτουργία της ομάδας των συνομηλίκων το παιδί εντάσσεται άλλος εύκολα άλλος δύσκολα. Εδώ πάλι ο παιδαγωγός δάσκαλος επεμβαίνει ανάλογα και αθόρυβα.
Αναλαμβάνει ρόλους και εκδιπλώνει τις δυνατότητές του. Αποκτά αίσθηση του νόμου και του κανόνα. Μαθαίνει να ζει με άλλους να δημιουργεί σχέσεις που θα το ακολουθούν σε όλη του τη ζωή. Επικοινωνεί και συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του, αυτοπροσδιορίζεται. Αναλαμβάνει ρόλους και αποκτά ταυτότητα ατομική και ομαδική.
Γνωρίζει στοιχειώδεις ηθικές αξίες. Στην οργανωμένη ομάδα γενικά ικανοποιεί όχι πια τις κατώτερες βιολογικές ανάγκες αλλά τις ανώτερες τις καθαρά ανθρώπινες.
Όλα αυτά χωρίς να χάνει την ατομικότητά του. Αυτή την ουσιαστική και μόνιμη εκπαίδευση που συντελείται λάθρα πίσω από το επίσημο πρόγραμμα των γνώσεων ο ειδικός επιστήμονας την αγνοεί. Ο παιδαγωγός δεν την αφήνει στον αυτόματο πιλότο, την προσέχει ιδιαίτερα οργανώνοντας την τάξη κατάλληλα.
Ας ξεκινήσομε από την αρχή να δούμε τι σημαίνει Αγωγή. Είναι η μοναδική λέξη που δεν συναντούμε πουθενά στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, έχει εκτοπιστεί από τη γνώση.
Ο άνθρωπος δεν έρχεται στον κόσμο άγραφος χάρτης (tabula rasa). Φέρει κληρονομικά από τη φύση δυνατότητες και προδιαθέσεις οι οποίες όμως για να γίνουν ικανότητες χρειάζονται τις εξωτερικές κατάλληλες επιδράσεις του περιβάλλοντος, φυσικού και κοινωνικού.
Στο σημείο αυτό έρχεται η αγωγή, η οποία την τυχαία και υποχρεωτική συνεχή αλληλοεπίδραση στην οποία βρίσκεται το άτομο με το περιβάλλον του την μεταβάλλει σε σκόπιμη και προγραμματισμένη επίδραση, ώστε ό,τι δυνατότητα υπάρχει σε λανθάνουσα κατάσταση στο άτομο κληρονομικά άγεται στο φως και αναπτύσσεται σε φανερή ικανότητα. Αγωγή είναι η ίδια η ζωή.
Στο παιδί δεν αρέσει η απόλυτη ελευθερία που έλεγε ο Ρουσώ. Έχει μέσα του τον ρυθμό και την τάξη. Υποτάσσεται εύκολα σε αρχηγούς, όχι σοφούς αλλά αυτούς που το αγαπούν και ενσαρκώνουν την τελειότητα που αναζητά.
Ο γνήσιος παιδαγωγός χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα μετατρέπει τους σκοπούς της αγωγής σε εσωτερικές ανάγκες του παιδιού. Το πρώτο από τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι η δυναμική της οργανωμένης ομάδας, το παιγνίδι, το παράδειγμα, η δημιουργική εργασία, το βίωμα και τέλος η γνώση ως μέσον και όχι ως αυτοσκοπός.
Μέσα στην οργανωμένη ομάδα αναπτύσσονται δυνάμεις που αναγκάζουν το άτομο να καταβάλλει το μέγιστο των προσπαθειών του χωρίς η πίεση της ομάδας να βιώνεται ως εξαναγκασμός αλλά ως αύξηση και επέκταση του Εγώ.
Η ομάδα έχει σημασία να είναι οργανωμένη σε σύνολο διαρθρωμένο, μια στρατιωτική μονάδα σε παρέλαση και όχι άθροισμα ατόμων που διαδηλώνει στις πλατείες. Η σχολική τάξη δεν είναι ομάδα επιλογής, την ορίζει νόμος και είναι δύσκολη η οργάνωσή της, όχι όμως αδύνατη.
Η ουσία της εκπαιδευτικής διαδικασίας βρίσκεται μέσα στην κλειστή σχολική αίθουσα όπου περνά την περισσότερη ώρα το παιδί. Τι κλίμα επικρατεί και τι αέρα αναπνέει. Πώς επικοινωνούν, σε ποιο επίπεδο βρίσκονται οι διαπροσωπικές σχέσεις. Αυθορμητισμός, ειλικρίνεια, γνησιότητα ή τυποποιημένος καθωσπρεπισμός.
Ακόμα τα υλικά στοιχεία. Ποιότητα και διάκοσμος της αίθουσας. Γενικά το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον της τάξης περνά στο υποσυνείδητο σιγά και αθόρυβα για να γίνει στάση ζωής, τρόπος συμπεριφοράς, ουσιαστική Αγωγή. Όσο περισσότερο ικανοποιούνται οι ανάγκες των μελών τόσο περισσότερο ενωμένη και λειτουργική γίνεται η τάξη.
Εάν το περιβάλλον του σχολείου δεν ικανοποιεί τις ανάγκες των παιδιών, θα ζητήσουν ικανοποίηση σε άλλους χώρους και τα φαινόμενα βίας θα πολλαπλασιάζονται. Εάν μπορούσαμε να αναλύσομε τον εαυτό μας, τα 34 είναι ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας και το 14 έμφυτες καταβολές. Το σχολείο πρέπει να υπηρετεί τις ανάγκες του παιδιού, όχι τις δικές μας. Να μην προσπαθούμε να του περάσομε τη δική μας ξεπερασμένη κοινωνία.
Θα ζήσει σε μια άλλη, άγνωστη, που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι θα έχει στόχο όχι τη στατική παραγωγή αλλά τον αέναο ιστορικό ανακαθορισμό της. Θέλουμε ανθρώπους να έχουν μέσα τους την ανανεωτική δύναμη να πρωτοτυπούν και να προσαρμόζονται γρήγορα σ’ ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Να δημιουργούν την κοινωνία και όχι να δημιουργούνται από αυτή. Το υποχρεωτικό σχολείο πρέπει να γίνει σχολείο αγωγής με δικό του σκοπό και ανάλογο διδακτικό προσωπικό.
* Ο κ. Στέλιος Μανουσέλης είναι συνχος εκπαιδευτικός