Σε προηγούμενο σημείωμά μας σε τούτη την εφημερίδα (‘Σκέψεις για τη σύγχρονη ακαδημαϊκή ελευθερία’. 1η Ιουνίου 2024), αναφερθήκαμε αδρά σε κάποιες πινελιές της ιστορίας της ακαδημαϊκής ελευθερίας μέχρι τις μέρες μας, όπου μετά τις πρόσφατες εξεγέρσεις διαφαίνεται κάποιος κίνδυνος να μειωθεί σε κάποιες επί μέρους διαδικασίες.
Τι είδους, όμως, είναι το δικαίωμα στην ακαδημαϊκή ελευθερία, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε σήμερα; Νομικό δικαίωμα ή ηθικό; Αυτή η ερώτηση, που αποτέλεσε και αποτελεί επί μακρόν θέμα επιστημονικής διαμάχης, αντιμετωπίζεται σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής σε ικανό αριθμό νέων βιβλίων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία.
Το γενικό συναίσθημα σε όλα αυτά, είναι ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία βρίσκεται σε πορεία υφέρποντος κινδύνου και ότι σχετικά εύκολα θα μπορούσαν να την απωλέσουν τα πανεπιστήμια. Και ότι οι ιθύνοντες εκεί δεν βλέπουν κανένα λόγο οι πολιτικοί να βρίσκουν βήμα και να υπαγορεύουν τι μπορεί και τι δεν μπορεί να μελετηθεί και να διδαχθεί, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν σαν να έθεταν το αναλυτικό πρόγραμμα της κάθε σχολής κάθε χρόνο σε λαϊκή ψηφοφορία.
Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι ο λόγος τους προστατεύεται από την Πρώτη Τροποποίηση του Αμερικανικού Συντάγματος. Ο νόμος για την ατομική ελευθερία του 2022 της Φλόριντα, ευρέως γνωστός ως νόμος Stop woke, ο οποίος απαγόρευε τη διδασκαλία σε δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα ιδεών που ορισμένοι νομοθέτες ορίζουν ως διχαστικές, καταργήθηκε. Εν μέρει όμως!
Ο νόμος αυτός, για την ιστορία, ήταν μία από τις εκατό σαράντα εκπαιδευτικές παραγγελίες φίμωσης της ακαδημαϊκής ελευθερίας που εγκρίθηκαν από τα νομοθετικά σώματα της εν λόγω Πολιτείας, το έτος 2022. Πολλοί, μάλιστα, τον παρομοιάζουν με τον Μακαρθισμό. Όμως ο Μακαρθισμός κυνηγούσε άτομα για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, ενώ σήμερα, οι απώτεροι στόχοι είναι το πρόγραμμα σπουδών και η τάξη, δηλαδή η ίδια η ραχοκοκαλιά και η βάση του εκπαιδευτικού συστήματος.
Οι εκδότες των παραπάνω βιβλίων, βλέπουν την υπεράσπιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας ως άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ευρύτερο κοινωνικό αγώνα εναντίον των συστημάτων καταπίεσης της φυλής, των φύλων και άλλα παρεμφερή συστήματα που συνεχίζουν, ωστόσο, να παραμορφώνουν την ποιότητα της αμερικανικής ζωής.
Η φοιτητική εκδοχή της ακαδημαϊκής ελευθερίας, όπως προείπαμε, είναι η‘Lehrfreiheit’, δηλαδή η ελευθερία στη μάθηση. Αυτός ο κανόνας, φυσικά, είναι κάπως δύσκολο να εφαρμοστεί. Οι φοιτητές δεν είναι αυτοί που καθορίζουν το πρόγραμμα σπουδών και είναι συνήθως παθητικά υποκείμενα ενός πειθαρχικού καθεστώτος που ονομάζεται βαθμολόγηση.
Αρχικά, και παραδοσιακά, η ‘ελευθερία στη μάθηση’ αναφερόταν απλώς στην ελευθερία επιλογής του μαθήματος. Τελευταία όμως οι εκπαιδευτές τους γίνονται μάρτυρες μερικών περίεργων γεγονότων όπου κάποιοι μαθητές ψέλνουν διάφορους ύμνους, άλλοι φέρουν μαζί τους και αναρτούν πανό και φυσικά ασκούν πολιτική ανυπακοή.
Μερικοί φοιτητές αναφέρουν ότι δεν αισθάνονται ελεύθεροι να εκφράσουν τις απόψεις τους, επειδή αυτό που λένε μπορεί να γίνει δεκτό ως προσβλητικό από άλλους φοιτητές και οι εκπαιδευτές βρίσκονται σε δύσκολη θέση, καθώς οι φοιτητές μπορεί να αρνηθούν να ασχοληθούν με εργασίες που βρίσκουν πολιτικά απαράδεκτες. Οι εκπαιδευτές, με τη σειρά τους, ανησυχούν μήπως καταγγελθούν ανώνυμα και υποβληθούν σε θεσμική εξέταση.
Όμως, αμφότεροι, εκπαιδευτές και φοιτητές, μπορεί να υποστούν σχολιασμό από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης! Αυτές, φυσικά, δεν είναι καθόλου εξαιρετικές συνθήκες εργασίας για την παραγωγή γνώσης, γιατί ο καθένας πρέπει να αισθάνεται ελεύθερος στην τάξη, να πει τη γνώμη του χωρίς να κινδυνεύει, άμεσα ή μελλοντικά, από διάφορες κυρώσεις!