Οι Γούβες είναι ένα παλιό χωριό χτισμένο πριν από εκατοντάδες χρόνια με τους άγραφτους νόμους της κρητικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής σε ένα μεγάλο κυκλικό χωματόλοφο. Σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού έχουν ορατότητα προς τη θάλασσα για να έβλεπαν οι παλιοί Γουβιανοί μέσα από το Κρητικό Πέλαγος τους ξένους εχθρούς τους όταν έρχονταν με τα καΐκια με τα πανιά για να λαμβάνουν τα ανάλογα μέτρα.
Οι Γούβες έχουν στη βόρεια μεριά τους έναν μεγάλο κάμπο που ήταν πάντα παραγωγικός. Έβγαζε σιτηρά, λάδι, δημητριακά, περβολικά, σταφίδες, κρασί και άλλα αγνά αγαθά. Επειδή οι ξένοι εχθροί μας, οι Ενετοί, οι Τούρκοι, οι Γερμανοί και άλλοι, έβλεπαν ότι οι Γούβες ήταν παραγωγικό χωριό, λήστευαν-έκλεβαν από τα γουβιανά σπίτια όλα τα τρόφιμα που είχαν αποθηκεύσει με πολύ κόπο οι Γουβιανοί για να συντηρούνται, να επιβιώνουν και να αγωνίζονται για τη λευτεριά.
Πριν από εκατοντάδες χρόνια οι τότε Γουβιανοί με τη διανόηση και την εξυπνάδα τους άνοιγαν γούβες μέσα στα χωμάτινα δάπεδα των σπιτιών τους, που το βάθος τους ήταν πάνω από δύο μέτρα. Ο πόρος της κάθε γούβας ήταν μικρότερος από ένα μέτρο για να σκεπάζεται εύκολα με μια πέτρινη πλάκα.
Όσο βάθαιναν την κάθε γούβα, την φάρδαιναν πιο πολύ για να βάζει μέσα περισσότερα πράγματα. Μέσα σε αυτές τις γούβες οι πρόγονοί μας έβαζαν στον πάτο άχερα για μόνωση και όσο τη γέμιζαν έβαζαν γύρω-γύρω άχερα.
Μέσα στο κέντρο του κάθε δωματίου που ήταν οι γούβες, υπήρχε σχετική ξηρασία γιατί αυτοί οι χώροι δεν βρέχονταν τους χειμώνες. Μέσα σε κάθε γούβα οι τότε Γουβιανοί συνήθιζαν να βάζουν δημητριακά, στάρι, κριθάρι, ταγή, λαθούρι, ρόβι, όσπρια, λάδι σε πιθάρια, χαρούπια, τυριά, μέχρι και πολεμοφόδια.
Οι Γουβιανοί για εκατοντάδες χρόνια έκρυβαν σε γούβες τα τρόφιμά τους, γι’ αυτό τον λόγο το χωριό το ονομάσανε “Γούβες”. Πριν αρχίσουν οι πρόγονοί μας να ανοίγουν γούβες στα σπίτια τους, το χωριό θα είχε οπωσδήποτε κάποια άλλη ονομασία, αλλά μέχρι τώρα δεν τη γνωρίζουμε. Ακόμα και στην εποχή μας διασώζονται σε κάποια παλιά σπίτια του χωριού αυτές οι γούβες, σκεπασμένες με πλάκες.
*Ο Βαγγέλης Μπαριτάκης είναι ιδρυτής του Λαογραφικού Μουσείου Γουβών