Η Υπαπαντή του Χριστού, δηλαδή η υποδοχή του μικρού Χριστού στο ναό, εορτάζεται στις 2 Φεβρουαρίου. (Στη Μαρωνιά Σητείας εορταστής ήταν η γιαγιά μου, Μαρία Γεωργίου Δερμιτζάκη, το γένος Σακκαδάκη – κληρονομιά από τους γονέους της.)
Η δεσποτική αυτή γιορτή έχει πάρει στη λαϊκή παράδοση θέση θεομητορικής, αφού η Παναγία «σαραντίζει», ύστερα από τη λοχεία της. Και η υμνογραφία της ημέρας έχει ατμόσφαιρα «Θεομητορική»:
Χαίρε κεχαριτωμένη Θεοτόκε παρθένε…
και:
Θεοτόκε, η ελπίς πάντων των Χριστιανών…
Η γιορτή έχει πολλές λαικές ονομασίες: Παπαντή, Αποπαντή και Παπαντούλα, Μυλιαργούς, Φλεβαριανή˙ και στην Καππαδοκία «Αγκάλη Συμεών», από τα σχετικά τροπάρια.
Το ιστορικό της αφηγείται ο Ευαγγελιστής Λουκάς (2, 22-28): ο πρεσβύτης Συμεών «εδέξατο αυτόν εις τας αγκάλας αυτού και ευλόγησε τον Θεόν και είπε˙ νυν απολύοις τον δούλον σου δέσποτα…». Επροφήτευσε και για τη θεϊκή του αποστολή και προείπε στη Μητέρα του, το σταυρικό δράμα της.
Η σκηνή της Υπαπαντής του Χριστού ζωγραφίζεται πάντα στο Δωδεκάορτο του τέμπλου με λεπτομέρεια και με περιστέρια που πρόσφεραν οι γονείς στον Ναό, «καθώς γέγραπται εν νόμω Κυρίοιυ ότι παν άρρεν διανοίγον μήτραν…δούναι θυσίαν, ζεύγος τρυγόνων ή δύο νεοσσούς περιστερών…».
Ως γεωργική γιορτή οι παλαιότεροι την είχαν περί πολλού. Την εσέβοντο και την τιμούσαν με γενική και αυστηρή αργία.
Και οι μύλοι αργούν
και οι δούλοι αργούν
και οι γαϊδάροι σκόλην έχουν.
Για αυτό και η Παναγία της ημέρας λέγεται και «Μυλιαργούσα».
Οι αγρότες φοβούνται το χαλάζι, γι’ αυτό και την προσέχουν και τη σέβονται. Ακόμη γίνονται προβλέψεις για τον καιρό την ημέρα αυτή, που έχουν διατυπωθεί σε παροιμίες, γράφει ο αείμνηστος καθηγητής Δημ. Λουκάτος στα «Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Ανοιξης» (εκδ. Φιλιππότη): «Καλοκαιριά της Παπαντής, Μαρτιάτικος χειμώνας». «Ότι μέρα κάνει της Παπαντής, θα κάνει σαράντα μέρες»˙ και η παροιμιώδης φράση « της Παπαντής εχιόνισε κατά παντού εφάνη, κατά παντού εχάθηκε», καθότι «ο Φλεβάρης κι αν φλεβίζει του καλοκαιριού μυρίζει».
Ναοί της Υπαπαντής υπάρχουν σε πολλά μέρη και νησιά. Στην Καλαμάτα είναι πολιούχος. Μεγάλη σκόλη. Οι γυναίκες δεν έπλεναν, δεν έραβαν, δεν έκλωθαν, δεν ύφαιναν. Ζώα και άνθρωποι του μόχθου και οι μύλοι που άλεθαν τα σταροκρίθαρα για το ψωμί της ημέρας ακινητούσαν.
Αλλά, εις μνημόσυνον, είκοσι χρόνια από τον θάνατό του (11 Φεβρουαρίου 2005), μεταφέρω σε συνέχεια όσα σχετικά έχει γράψει ο διαχρονικός Κωστής Φραγκούλης, και με τη συνταγή πως να γίνετε …πλούσιος, για να πληρώσετε φόρους και χαράτσια, αν είστε τυχερός. Απολαύστε τη συνέχεια:
ΣΗΜΕΡΑ βέβαια που οι ανάγκες σκλάβωσαν περισσότερο από κάθε άλλο δυνάστη τον άνθρωπο και του επέβαλαν νέα δεσμά σκληρότερα και πολυ πιο απάνθρωπα και οι μύλοι – τα εργοστάσια – και οι δούλοι – εργάτες και υπάλληλοι – και τα υποζύγια τροχοφόρα τώρα και όχι τετράποδα δουλεύουν ασταμάτητα για να προλάβουν τις ανάγκες οι οποίες πάντοτε είναι ωκυποδέστερες και δεν τις προφταίνουν οι άνθρωποι.
ΣΤΟΝ ΑΣΘΜΑΤΙΚΟ αυτό αγώνα δρόμου δεν έχουμε καιρό να θυμηθούμε ούτε και διάθεση να τιμήσωμε το παραδοσιακό μας εορτολόγιο όχι τόσο γιατί απομακρυνθήκαμε από την παράδοση τη Χριστιανική και τη λαϊκή, όσο γιατί εάν πλήθος άλλες αργίες που υπηρετούν αλλότριες σκοπιμότητες έχουν κατακλύσει το εορτολόγιό μας. Τώρα ο κόσμος τιμά τους χαμοθεούς από τους οποίους περιμέμει θέσεις, αξιώματα, διακρίσεις. Προσδοκά τον επιούσιον άρτον όχι σκέτο όπως στο «Πάτερ ημών» αλλά με πλήθος άλλα εδέσματα και καρυκεύματα της καταναλωτικής κοινωνίας. Οι χαμοθεοί επιτρέπουν τα πάντα. Δεν απαγορεύουν τίποτε. Κι αυτό ταιριάζει στην αχαλίνωτη βουλιμία μας.
ΖΩΝΤΑΝΕΥΕΙ όμως και τη λαϊκή δοξασία για τον Αράπη και το θησαυρό του η σημερινή εορτή. Ο λαός πιστεύει – αόριστο έπρεπε να χρησιμοποιήσω το ρήμα γιατί σήμερα κανείς δεν πιστεύει – ότι αν είναι λιακάδα σήμeρα ο Αράπης ή το Αρκούδι, θα βγάλει από την υγρή σπηλιά όπου κρύβει τον θησαυρό του, αμέτρητα φλουριά να τον απλώσει στον ήλιο για να στεγνώσει.
Θα τον κάμει μεγάλο σωρό καθώς που σωροσταίνουν οι γεωργοί τα σταροκρίθαρα στ’ αλώνια και με μια παλάμη θα τον αναγυρίζει για να λιαστεί στο χειμωνιάτικο ήλιο.
ΑΝ ΒΓEIΤΕ στην εξοχή σας συνιστώ να πάρετε μαζί σας ένα σακκί, γιατί μπορεί να συναντήσετε τον Αράπη την ώρα που θα παλαμίζει τον θησαυρό του. Και τότε αυτός, καρφώνοντας την παλάμη στο χρυσάφι θα πει:
– Θες μια;
-Θέλω μια! να του απαντήσετε. Και αμέσως θα την αδειάσει στο σακκί σας. Θα καρφώσει και δεύτερη φορά την παλάμη και θα ξαναπεί:
-Θες δυό;
-Θέλω δυό! να πείτε. Κι αμέσως θα την φκαιρέσει στο σακκί σας. Καρφώνοντας, ύστερα για τρίτη φορά την παλάμη θα ξαναρωτήσει:
-Θέλεις τρείς;
Πρόσεξετε, μην παρασυρθείτε από τον δαίμονα της πλεονεξίας και του πείτε
-Θέλω τρείς! Γιατί τότε θα σας πει:
-Τρείξεις και να ξεραθείς! Και σηκώνοντας αδειανή την παλάμη θα την καταφέρει με την κόγχη της στο κεφάλι και θα χάσετε και τις λίρες που σας έδωσε και τη ζωή σας…
ΑΥΤΗ ΠΑΝΩ-ΚΑΤΩ είναι η συνταγή να γίνετε πλούσιος, καθώς αρκετοί συμπολίτες που κοιμούνται το βράδυ φτωχοί και ξυπνούν το πρωί πάμπλουτοι σαν να συνάντησαν τον Αράπη με το χρυσό «λογάρι» του. Υπάρχει βέβαια και το ενδεχόμενο να σας δώσει και την τρίτη παλάμη αν πείτε πως τη θέλετε για την Εφορεία που τώρα είναι στο μήνα της.
Θα’ χετε πάρει φαντάζομαι τη δήλωση σας. Και τότε δύο πράγματα θα συμβούν: Ή μόλις ακούσει για την Εφορεία θα μαζέψει στα γρήγορα το θησαυρό του να τον καταχωνιάσει όπως κάνουν οι δικοί μας φοροφυγάδες, ή αν έχει μάθει τι φόρους, τι ρεύμα, τι τηλέφωνα, τι εισφορές σε Ταμεία πληρώνομε και τι ακρίβεια έχομε ίσως σας λυπηθεί και σας δώσει έξτρα κι άλλη παλαμιά.
Γιατί σίγουρα η μια δεν φτάνει. Και τότε, φοβούμαι ότι θα την πάθετε από τον ..Έφορο. καλή τύχη λοιπόν κι ο Θεός βοηθός…