Ως λέξη, ενώ φαίνεται ελληνική, την έχουμε δανειστεί στα νεότερα χρόνια από τη γαλλική civilisation. Μας παραπέμπει στην πόλη. Το κενό είναι εμφανές. Πολιτισμό δηλαδή παράγουν «οι πολίτες» στις πόλεις. Και στα χωριά τι γίνεται; Εκείνο που δημιουργείται εκεί είναι κάτι πρωτόγονο; Πολιτισμένος είναι ο κάτοικος της πόλης, ο αστός, αφού άστυ και πόλις είναι το ίδιο; Στα χωριά ζει ο χωριάτης και φυσικά είναι πρωτόγονος, απολίτιστος;
Το ίδιο ανεπαρκής είναι η λέξη κουλτούρα ή στα ελληνικά καλλιέργεια, δηλαδή ΠΑΙΔΕΙΑ. Παρόλα αυτά η λέξη κουλτουριάρης, κατά το ψωριάρης, αλανιάρης, σημαίνει κάτι αρνητικό.
Γιατί συνέβη αυτή η παραπλάνηση με το παιχνίδι των λέξεων, των εννοιών και των σημασιών τους; Θα μας πάει μακριά. Ας μείνουμε στη διαπίστωση ότι οι λέξεις και οι μεταπτώσεις των σημασιών τους είναι διδακτικές. Γι’ αυτό υπάρχουν οι κοινωνιογλωσσολόγοι που ερμηνεύουν το ταξίδι των λέξεων στο χρόνο και μας δείχνουν, γιατί η πύλη έγινε πόρτα, γιατί η εκκλησία έγινε ναός και γιατί ο κουλτουριάρης, δηλαδή ο καλλιεργημένος, απέκτησε σημασία αρνητική.
Θα μείνω σε δύο ορισμούς του πολιτισμού. Ο πρώτος είναι του νυν ευρωβουλευτή κ. Γιώργου Γραμματικάκη: «Πολιτισμός είναι μια πρόταση προς το μέλλον». Κάθε γενιά ενεργεί, δρα, σκέφτεται και κληροδοτεί στη νέα γενιά τις υλικές, πνευματικές, επιστημονικές και καλλιτεχνικές της κατακτήσεις.
Η νέα γενιά προσλαμβάνει δημιουργικά τα γόνιμα στοιχεία που επιλέγει και παράλληλα συνθέτει τη δική της πρόταση ζωής. Φυσικά αυτό γίνεται κατορθωτό επειδή «το υπέροχο δίποδο ζώο» που λέγεται άνθρωπος διαθέτει εγκέφαλο ανεπτυγμένο, έχει μνήμη και ιστορία και το βλέμμα του κοιτά στον ουρανό. Όταν πρωτοσυνέβη, φυσικά, δεν ήξερε ότι και εκείνο ήταν κάπου στον ουρανό. Γι’ αυτό και ο στίχος του Μίλτου Σαχτούρη «ό λ ο ι δ ι ψ ά μ ε γ ι α ο υ ρ α ν ό» μόνο ποιητική αδεία είναι δεκτός, αφού στον ουρανό ταξιδεύουμε και εμείς, με ταχύτητα πολύ μεγάλη,καβάλα σε ένα πανέμορφο διαστημόπλοιο που είναι η γη.
Ο δεύτερος ορισμός είναι μια δική μου προσπάθεια, συμπληρωματική, για να οριστεί η λέξη και να περιλαμβάνει και τους πολίτες και τους χωριάτες. Και τους κουλτουριάρηδες και τους κατοίκους των πόλεων και των κωμοπόλεων. Και τους επιστήμονες και τους καλλιτέχνες και γενικά όσους κατορθώνουν να μετατρέψουν τη ζωή σε βίο. Έχουν μνήμη, βιώματα, δημιουργούν Ιστορία. Αφηγούνται και μεταδίδουν τις γνώσεις και εμπειρίες τους στις νεότερες γενιές. Άλλοτε οι απλοί άνθρωποι, άλλοτε οι μεγάλοι δημιουργοί, οι μεγάλοι ποιητές και επιστήμονες, που με τις ανακαλύψεις τους μας βοηθούν να ξαναδιαβάσουμε την πραγματικότητα και να ερμηνεύσουμε τα φαινόμενα ή να διαβάσουμε με νέο τρόπο τους ποιητές και δραματουργούς.
Πολιτισμός, επομένως, είναι η απάντηση του ανθρώπου στην ανάγκη. Και ανώτερος πολιτισμός είναι εκείνος που του επιτρέπει να ικανοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τις υλικοπνευματικές, ψυχοδιανοητικές και αισθητικές ανάγκες και επιθυμίες του. Να απολαμβάνει το θείο δώρο της ζωής ως άνθρωπος. Και τα γεμιστά με κολοκυθανθούς και ένας πίνακας του Μόραλη και ένα ποίημα του Σεφέρη και μία σονάτα του Μπετόβεν και ο γοητευτικός σκοπός του Σταυρουλάκη από το Χάρακα είναι πολιτισμός. Η νέα γενιά διαλέγει και παίρνει όσα συμβάλλουν στην καλλιέργεια και στην ηθική βελτίωση του ατόμου.
Έτσι, είτε επιλέγει να βρεθεί στον Κουμπέ, για να ακούσει τον Δημήτρη Ζαχαριουδάκη και τον Μιχάλη Σταυρακάκη να ψάλουν τον έρωτα -μία εκδήλωση ενταγμένη στο Φεστιβάλ του Δήμου Ηρακλείου «Τέχνη καθ’ οδόν», είτε πηγαίνει στην Επισκοπή Πεδιάδος, για να μαγευτεί με το 5ο «Aegean Arts Διεθνές Φεστιβάλ 2018» που οργανώνει μια λεπταίσθητη ύπαρξη, η διευθύντρια του καλλιτεχνικού φεστιβάλ Τζούλη Καψετάκη, στοιχεία πολιτισμού απολαμβάνει, χαίρεται και παρηγορείται και παράλληλα αντιλαμβάνεται ότι ηρεμεί, συγκινείται και έχει κερδίσει το χρόνο του. Παράλληλα εξευγενίζεται και συνειδητοποιεί το μεγαλείο της Τέχνης που διαπλάθει τον άνθρωπο και τον οπλίζει, ώστε να συμβάλει να γίνει ο κόσμος πιο απλός, πιο ωραίος, πιο ηθικός. Άξιος να τον χαιρόμαστε.
Μια αναλυτική αναφορά στις επιμέρους εκδηλώσεις που πλούτισαν την ψυχή μας στους δύο κύκλους που οργανώθηκαν με το φεστιβάλ Ηρακλείου «Τέχνη καθ’ οδόν» και το 5ο «Aegean Arts Διεθνές Φεστιβάλ 2018», στην Επισκοπή, θα μας πάει μακριά.Όσοι βρεθήκαμε σ’ αυτές, αισθανθήκαμε αυτό που τελικά μπορεί να κατορθώσουν άνθρωποι με ευαισθησία, γνώση, γούστο και αφοσίωση. Συγχαρητήρια και στους δύο Δημάρχους, Ηρακλείου και Χερσονήσου, που αξιοποίησαν τους εθελοντές. Ιδιαίτερα ο Δήμαρχος Ηρακλείου που έκλεισε το Φεστιβάλ με έναν λόγο ανθρώπινο, ζεστό, χωρίς κορώνες, καλώντας όλους τους εθελοντές στη σκηνή και έδειξε ότι διαθέτει ο ίδιος υψηλό ήθος και παιδεία.
Είχα και μια ακόμα μεγάλη προσωπική ικανοποίηση. Και το Ηράκλειο και η Επισκοπή Πεδιάδος είναι κατά κάποιο τρόπο αγαπημένοι τόποι, όπου οι συγκυρίες της ζωής με έφεραν ως καθηγητή να διδάξω πολλά χρόνια και να κατοικήσω. Παρακολουθώ τις αλλαγές. Παρακολουθώ και αισιοδοξώ, γιατί οι μαθητές και τα παιδιά μας είναι καλύτεροι. Στην πόλη αλληλεπιδρά και γονιμοποιεί ο πολιτισμός των χωριών μας με τις μεγάλες κατακτήσεις των πόλεων της Ευρώπης και του κόσμου. Στην Επισκοπή Πεδιάδος, στο έξοχο θέατρο που δημιουργήθηκε, έγινε κάτι μοναδικό και γοητευτικό. Μια κυρία από την Ανώπολη πέτυχε, με τη συμπαράσταση όλων των νέων της περιοχής, να μεταδώσει τη μαγεία της κλασικής μουσικής.
Όσες βραδιές βρέθηκα στο υπαίθριο θέατρο «Παναγιωτάκη» και έβλεπα τα παιδιά και τα εγγόνια μαθητών και φίλων, ο νους επέστρεφε τότε, στα χρόνια τα παλιά, που νέος καθηγητής, με δέος και φόβο αντίκρυζα τα γεμάτα χαρά και αθωότητα μάτια των σημερινών Επισκοπιανών που ηγούνται σε διάφορες δράσεις και καταξιώνουν την ανθρωπιά.
Αισθάνομαι όμως ότι με την αγαπημένη μου δεύτερη πατρίδα, την Επισκοπή, δεν έχω τελειώσει. Σε επόμενη Δευτέρα, ίσως επανέλθω, ώστε να συνδιαλεχθώ με τον τότε μαθητή και σημερινό φίλο κ. Γιάννη Μανωλακάκη, του οποίου επιστολή δημοσιεύεται στη συνέχεια.*
Το υπόλοιπο πρόγραμμα του Δήμου Ηρακλείου εξελίσσεται. Με τον άξιο Διευθυντή του, κ. Γιώργο Αντωνάκη, που με αφοσίωση υπηρετεί χρόνια το θεσμό θα τα πούμε στην εκπομπή μας, στο ΣΚΑΪ Κρήτης, και θα σημειώσουμε τις παρατηρήσεις μας τότε.
Το καλοκαίρι στην Κρήτη είναι μαγευτικό. Τώρα που το Μουντιάλ τελείωσε, εκτονωθείτε στις όμορφες ακρογιαλιές, στα πανηγύρια που οργανώνονται από τους Δήμους και τους Πολιτιστικούς Συλλόγους και μην ξεχνάτε ότι τα πάντα μπορείτε να αγοράσετε εκτός από το χρόνο. Όσα έχουν τιμή δεν έχουν αξία. Ο χρόνος έχει μεγάλη αξία, αλλά δεν έχει τιμή. Είναι ανεξαγόραστος, όπως γράφει ο Τ. Σ. Έλιοτ στα Τέσσερα κουαρτέτα.
Επισήμανση *
Για την αποσαφήνιση δημοσιεύματος πριν δύο εβδομάδες, σχετικού με την Επισκοπή, επισημαίνεται ότι ΠΡΟΕΔΡΟΣ της κοινότητας και πρωτεργάτης στην ίδρυση του ιδιωτικού γυμνασίου Επισκοπής το 1968 ΗΤΑΝ Ο ΚΩΣΤΗΣ ΜΑΝΩΛΑΚΑΚΗΣ όπως αναφέρει στο δημοσίευμα του στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ στις 3-8/11/1998 και 14-15/10/2008 ο ίδιος ο ιδρυτής και ιδιοκτήτης του ιδιωτικού Γυμνασίου κύριος ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΦΟΥΛΑΚΗΣ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ της κοινότητας και πρωτεργάτης στην μετατροπή του ιδιωτικού γυμνασίου σε δημόσιο ΗΤΑΝ επίσης ο ΚΩΣΤΗΣ ΜΑΝΩΛΑΚΑΚΗΣ το 1974, όταν μετά από συνεννόηση και με την σύμφωνη γνώμη του ίδιου του ιδρυτή του ιδιωτικού γυμνασίου ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ πήγε στο υπουργείο όπου κατάφερε μέσα σε λίγες μέρες να πάρει την έγκριση για την μετατροπή του γυμνασίου σε δημόσιο και σαν τέτοιο συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Ζαχαρίας Καραταράκης, Φιλόλογος