Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη είναι μια έννοια πρόσφατη. Συζητείται όλο και περισσότερο από τον επιστημονικό κόσμο και από τους απλούς ανθρώπους.
Όταν οι υπολογιστές έγιναν καθημερινό εργαλείο όλων, αλλά και τα κινητά τηλέφωνα πολλαπλασίασαν τις δυνατότητες επικοινωνίας, οι λέξεις αυτές δεν τρόμαζαν.
Αν όμως τρομάζει σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη, είναι επειδή μας παραπέμπει σε μια δυνατότητα μοναδική της ανθρώπινης σκέψης, του νου, που θεωρούμε οντολο- γική ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η νόηση είναι εκείνη η μεταλλαγή που διαφοροποίησε τον homo sapiens από τα άλλα είδη.
Υπάρχει κατ’ αρχήν ένα ερώτημα. Ποια είναι η σχέση επιστήμης και τεχνολογίας; Η επιστήμη προηγείται ή η τεχνολογία; Είναι παρόμοιο με εκείνο που προσπαθεί να απαντήσει στο αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα.
Το βέβαιο είναι ότι αν θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό που να εκφράζει την οντολογική ουσία του ανθρώπου, θα λέγαμε ότι είναι το ον εκείνο που δημιουργεί τεχνολογία. Εκείνη διευρύνει τις ανθρώπινες δυνατότητες.
Με το τηλεσκόπιο γνωρίζουμε το σύμπαν και με το μικροσκόπιο παρακολουθούμε όσα το ανθρώπινο μάτι αδυνατεί να δει. Αν παρατηρήσουμε την ανθρώπινη πορεία, υπήρξαν πάρα πολλές στιγμές που μια νέα τεχνολογία άλλαξε την οικονομική, την κοινωνική ζωή και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Στα μέσα του 5ου αι π.Χ. γράφει ο Σοφοκλής την τραγωδία «Αντιγόνη». Εκεί στο πρώτο στάσιμο εκφράζει τον θαυμασμό του για τις κατακτήσεις του ανθρώπου. «Πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει» γράφει.
Είναι πολλά τα αξιοθαύμαστα, τα φοβερά, εκείνα που μας προκαλούν δέος και φόβο, αλλά τίποτε δεν είναι τόσο εφευρετικό όσο ο άνθρωπος. Εκείνος κατέκτησε τη θάλασσα με τα πλοία και τη γη με το αλέτρι. Νίκησε τα πουλιά και τα άγρια θηρία.
Εφηύρε τη γλώσσα, έφτιαξε πόλεις. Αντέχει στο ψύχος και τη ζέστη. Είναι «παντοπόρος», δηλαδή ικανός να βρει λύσεις σε όλα. Μόνο τον θάνατο δεν θα μπορέσει να νικήσει. Βρήκε γιατρειά σε πολλές αρρώστιες. Όμως πότε γυρίζει στο καλό και πότε στο κακό και ο Σοφοκλής καταλήγει ότι ο άνθρωπος οφείλει να σέβεται και να τιμά τους νόμους της πόλης και των θεών.
Εκείνον που δεν τους τιμά δε θα ήθελε ποτέ να τον έχει φίλο. Λυπούμαι που στην απόδοσή μου αυτή καταστρέφω τον υπέροχο ποιητικό λόγο του Σοφοκλή. Εδώ ακριβώς τίθεται και το δίλημμα που έχουμε θέσει, αν η δυνατότητα της τεχνολογίας αποτελεί ευλογία ή κατάρα.
Φαντάζομαι τι θα έλεγε σήμερα ο ποιητής που έχουμε κατακτήσει τον ατμό, τον ηλεκτρισμό, την ατομική ενέργεια. Που ταξιδεύουμε στον αιθέρα και στο διάστημα, αλλά και που ο κόσμος αλλάζει κάθε πέντε χρόνια και ο ρυθμός αλλαγών συνεχώς επιταχύνεται, ενώ παλιά άλλαζε κάθε εκατό ή χίλια χρόνια.
Η ιατρική, η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία κάνουν θαύματα. Το συμπέρασμα του Σοφοκλή όμως για την ανάγκη σεβασμού των νόμων παραμένει και σήμερα επίκαιρο. Η τεχνολογία δεν έχει ηθική ευθύνη. Την πλήρη ευθύνη την έχει ο άνθρωπος που την χρησιμοποιεί.
Αν η γνώση είναι δύναμη, σήμερα που διαθέτουμε τόσο τεράστιες δυνατότητες δεν μπορούμε να αδιαφορούμε. Οφείλουμε να δημιουργήσουμε θεσμούς ισχυρούς που να μας επιτρέψουν να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις δυνάμεις για το καλό της ανθρωπότητας και αυτό δεν μπορεί να το κάνει η επιστήμη, αλλά η φιλοσοφία και η πολιτική.
Ο Αϊνστάιν που πρότεινε στον αμερικανό πρόεδρο τη δημιουργία της ατομικής βόμβας όταν είδε την καταστροφή στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, με αγωνία πρότεινε τη δημιουργία μιας παγκόσμιας επιτροπής που να ελέγχει τη χρήση της.
Μια αντίστοιχη παγκόσμια επιτροπή είναι ανάγκη να δημιουργηθεί και σήμερα. Σχετικά άρθρα και βιβλία έχουν γραφεί πολλά. Ένα εξαιρετικό βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ. Τίτλος του «Φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης, ένα ταξίδι στο μέλλον».
Συγγραφέας του είναι ο καθηγητής φιλοσοφίας Γιώργος Χατζηβασιλείου. Εκθέτει με αναλυτικό τρόπο την πορεία της εξέλιξης, τις δυνατότητες και τους κινδύνους που υπάρχουν και διαφωτίζει με στοχαστικό τρόπο όλες μας τις απορίες. Αξίζει να διαβαστεί, γιατί με τον καθαρό του λόγο δείχνει ότι ίσως οι φόβοι που διατυπώνονται έχουν κάποια βάση.
Ο Γιώργος Σεφέρης στο υπέροχο ποίημά του «Ο Τελευταίος Σταθμός» γράφει: «Στα σκοτεινά βαδίζουμε», «Στα σκοτεινά προχωρούμε», «οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά». Αν πράγματι είναι έτσι, και το πιστεύω, οφείλουμε ως ανθρωπότητα να ανάψουμε ένα φως που θα μας οδηγεί, ώστε να προλάβουμε και να διορθώσουμε την πορεία μας.
Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι υπαρξιακή υπόσταση του ανθρώπου και δε θα σταματήσουν να διευρύνουν τις γνώσεις και τις τεχνολογικές εφαρμογές. Ο ηθικός εμπλουτισμός μας είναι αναγκαίος. Γι’ αυτό και απαιτείται να ανανεώσουμε τις ανθρωπιστικές σπουδές, ιδιαίτερα στη χώρα μας όπου άνθισαν για πρώτη φορά.
Σημ: Την Τετάρτη 13 Νοεμβρίου και ώρα 7:30 μ.μ. οργανώνεται από το Σύλλογο Φίλων του ΙΤΕ στο Επιμελητήριο Ηρακλείου εκδήλωση με θέμα «Τεχνητή νοημοσύνη, ευτυχία ή κατάρα;». Aξίζει να την παρακολουθήσετε.