“Πρώτη Ιουλίου 1929, Προς το υπουργείο συγκοινωνίας
Εις απάντησιν του υπ. αριθμ. 34050 ενεστώτος έτους εγγράφου υμών έχω την τιμήν να υποβάλλω τα επόμενα. Οσον αφορά τον καθορισμόν και την καταβολή της αποζημιώσεως του τέως Τεμένους Τεφτδάρ, το τέμενος τούτο απαλλοτριώθη αναγκαστικώς υπέρ του Δήμου Ηρακλείου λόγω κοινής ωφελείας δυνάμει του από 10 Σεπτεμβρίου 1918 διατάγματος, δημοσιευθέντος εις το υπ/ αρ. 200 του 1918 τεύχος Α”, φύλλον της εφημερίδος της κυβερνήσεως, ορισθείσης της καταβλητέας αποζημιώσεως εις τα μουσουλμανικά θρησκευτικά ιδρύματα Ηρακλείου εις δραχμάς 32.504,50 δυνάμει της υπ. αριθμ. 686/119 της 1ης Απριλίου 1919 αποφάσεως του Προέδρου του Πρωτοδικείου Ηρακλείου.
Η αποζημίωσις αύτη συμφώνως προς το άρθρον του Νόμου κατετέθη υπό του δήμου, υπό των μουσουλμανικών θρησκευτικών ιδρυμάτων, εις το ενταύθα δημόσιον ταμείον κατά το υπ. αρ. 3495 της 20ης Μαρτίου 1920 γραμμάτιον παρακαταθηκών κοινών. Περί καταθέσεως ταύτης εκοινοποιήθη εις την Διεύθυνσιν μουσουλμανικών θρησκευτικών ιδρυμάτων Ηρακλείου, ως δείκνυεται εκ του υπ. αριθμ. 7169 της 21ης Μαρτίου 1920 αποδεικτικού επιδόσεως του δικαστικού κλητήρος της Περιφερείας του Πρωτοδικείου Ηρακλείου Ματθαίου Ζαχαριουδάκη δηλωσις και πρόσκλησις όπως αναλάβει εκ του Δημοσίου ταμείου το κατατεθέν ως άνω ποσόν και εδημοσιεύθη αύτη εις το υπ. αριθμ. 85 της 15ης Απριλίου φύλλον του παραρτήματος της Εφημερίδας της κυβερνήσεως.
Κατόπιν του υπ’ αρι. 87811 της 16ης Ιουλίου 1926 εγγράφου του Υπουργείου Γεωργίας προς το υπουργείον οικονομικών τούτο διά του υπ. αριθ. 902/12 της 26ης Ιουλίου 1926 εγγράφου του διέταξε το δημόσιο Ταμείον Ηρακλείου, όπως το ανωτέρω γραμμάτιον υπ. αριθμ. 3496 μετατρέψει εις γραμμάτιον κοινών παρακαταθηκών εις διαταγήν της υπηρεσίας ανταλλαγής δια δραχμών 32.504,50 ως κινητής περιουσίας του νομικού προσώπου της ανταλλαγείσης μουσουλμανικής κοινότητος.
Το Δημόσιον ταμείον εξέδωκεν συμφώνως τη διαταγή ταύτη το υπ. αριθμ. 211 της 24ης Αυγούστου 1926 γραμμάτιον συστάσεως παρακαταθήκης, όπερ ευρίσκεται εις το Λογιστήριο του Δήμου, μη προελθόντος του ενδιαφερομένου προς παραλαβήν και εξόφλησιν τούτου, καθόσον η Εθνική τραπέζα ως διαχειρίστρια των ανταλλαξίμων μουσουλμανικών περιουσιών ήγειρεν αξιώσεις κυριότητος, επί του εν λόγω ακινήτου. Την κυριότητα του Δήμου επί του ακινήτου ούτου ανεγνώρισεν το Πρωτοδικείον Ηρακλείου δια της υπ. αρ. 97 του 1928 αποφάσεώς του ήτις παραμένει εκκρεμής η υπόθεσις ενώπιον του Εφετείου Κρήτης. Ο Δήμαρχος Ηρακλείου, Ιωάννης Βογιατζάκης”.
Ο Άγιος Μάρκος ήταν ένα από τα πιο σπουδαία έργα με το οποίο οι άποικοι Βενετοί θέλησαν να εκδηλώσουν την ευγνωμοσύνη τους προς την πατρώα γη και να διαμορφώσουν πάνω στα χνάρια της Μητρόπολης τη νέα χώρα. Οπως και ο Άγιος Μάρκος της Βενετίας, ήταν ανεξάρτητη εκκλησία από την εκκλησία της Ρώμης. Έτσι ανεξάρτητος έπρεπε να είναι και ο Άγιος Μάρκος του Χάντακα. Εδώ στην εκκλησία αυτή έγιναν μεγάλες τελετές, εδώ ετάφησαν Βενετοί άρχοντες. Ενας ναός τρίκλιτος, ξυλόστεγος, βασιλικού ρυθμού. Επαθε αλλεπάλληλες καταστροφές στο πέρασμα του χρόνου, κυρίως από σεισμούς του 1303, του 1508 και του 1564.
Οταν ο Χάνδακας παραδόθηκε τους Τούρκους οι Βενετοί πήραν μαζί τους μια από τις καμπάνες, τις εικόνες και τα άλλα κειμήλια. Ο ναός δόθηκε στον Ντεφτερντάρ (ανώτατος οικονομικός υπάλληλος) Αχμέτ πασά και τον μετέτρεψε σε τζαμί, γνωστό από τότε με το όνομα Ντεφτερντάρ τζαμί. Με την πράξη της 1ης Ιουλίου 1929, η οποία υπογράφεται από τον τότε Δήμαρχο Ηρακλείου, Ιωάννη Βογιατζάκη, ο χώρος αυτός παραχωρείται στον Δήμο Ηρακλείου και έτσι ο Δήμος έχει την κυριότητά του μέχρι σήμερα, παραμένοντας ως η βασιλική του Αγίου Μάρκου. Οι Τούρκοι κατεδάφισαν το κωδωνοστάσιο και στη θέση του έχτισαν μιναρέ, ο οποίος μετά από την απελευθέρωση γκρεμίστηκε και παραμένει η βάση του. Ηταν ένας ναός με τοιχογραφίες, τις οποίες οι Τούρκοι κατέστρεψαν.
Μετά από την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 ο ναός περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο ως ανταλλάξιμος περιουσία, όπως και οι 135 εκκλησίες της πόλης μας. Με την προαναφερόμενη πράξη παραχωρήθηκε στο Δήμο Ηρακλείου με τον όρο να γίνει εκεί το Δημοτικό θέατρο. Κάτι τέτοιο δεν έγινε και ο Δήμος νοίκιασε το χώρα αυτό στον Κ. Λιναρδάκη, ο οποίος με το όνομα “Μινώα” τον εκμεταλλεύτηκε ως κινηματογράφο όπως θα θυμούνται οι παλιότεροι Καστρινοί.
Κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής ένα πλοίο της UNRA με το όνομα “Καμέλια” έφερε διάφορα τρόφιμα και σιτάρι τα οποία φιλοξενήθηκαν στο χώρο της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου αφενός και αφετέρου στο μέγαρο “Αχτάρικα”, όπου σήμερα στεγάζεται η Βικελαία Βιβλιοθήκη.
“Γυρίζοντας” το ρολόι της μνήμης σ’ εκείνους τους χρόνους, κατεβαίνοντας το δεξιό μέρος της πλατείας της Κρήνης Μοροζίνι “περνούμε” μπροστά από το Ντεφτεντάρ τζαμί με το μιναρέ και το ρολόι του. Μπροστά απο τα δύο πεζούλια της εισόδου, από το ένα μέρος και το άλλο “βλέποντας” τις μεσοκαιρίτισσες χανούμισσες, τελάλισσες όπως τις λέγανε, καθισμένες διπλοπόδι, καπνίζοντας τα στριφτά τσιγαράκια τους, πουλώντας στους περαστικούς τις πραμάτειες τους.
Απέναντι ακριβώς ήταν το μεγάλο σαράι, εκεί όπου έμεινε ο Πασιάς του Ηρακλείου τον καιρό της Τουρκοκρατίας. Αργότερα εκεί στεγαζόταν η παλιά Νομαρχία, η οικονομική εφορία και τα Δικαστήρια. Πρόκειται για το σημερινό χώρο που καταλαμβάνει το “πάρκο του Θεοτοκόπουλου”. Εκκλησία του Αγίου Μάρκου ή Τεφτεδάρ τζαμί ή Κινηματογράφος “Μινώα” ή βασιλική του Αγίου Μάρκου. Ένα μνημείο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορική πορεία και διαδρομή της πόλης μας!