Σίγουρα γνωρίζουμε και από άλλες πηγές την ιστορία αυτού του όμορφου προαστίου της πόλεώς μας. Η λέξη “Μασταμπά” σημαίνει στην αραβική ονομασία, τάφος. Επίσης “Μασταμπά“ στα αραβικά σημαίνει πυραμιδοειδής τάφος. Αυτοί υπήρχαν στην αρχαία Αίγυπτο, τάφοι με βαθμίδες που το εσωτερικό τους ήταν υπόγειο και σύμφωνα με τους ερευνητές τοποθετούνταν μέσα σ’ αυτούς ξύλινο ή λίθινο φέρετρο. Η ονομασία λοιπόν αυτού του προαστίου, το πιο πιθανό είναι να προήλθε διότι σ’ αυτό τον χώρο, γινόταν η ταφή Αράβων αγωνιστών.
Στις πολύτιμες μεταφράσεις του ο αείμνηστος ιστοριοδίφης Νικόλαος Σταυρινίδης αναφέρει ότι στην περιοχή του Μασταμπά ασκούνταν οι τοξότες του Σουλτάνου, προκειμένου να είναι ετοιμοπόλεμοι. Επίσης εκεί υπήρχαν αρκετοί τάφοι καθώς και μεγάλες εκτάσεις για να βόσκουν ζώα. Επίσης υπήρχε και ο τεκές της περιοχής που βρισκόταν ανάμεσα στο χώρο, που σήμερα εκείνεται από την εκκλησία της Παναγίας έως τον τέταρτο κρατικό παιδικό σταθμό. Ηράκλειο στα 1923…
Έπρεπε να το αποφασίσουν οι Καστρινοί μαζί με τις οικογένειές τους προκειμένου να κάνουν μια βόλτα στο προαναφερόμενο προάστιο. Έπρεπε να περάσουν τα άδεια σοκάκια της πόλης και από την πλατεία στράτα τον σημερινό δρόμο της Καλοκαιρινού να φθάσουν στη Χανιόπορτα. Μαγαζιά υπήρχαν ελάχιστα…
Βγαίνοντας από την Μεγάλη Πόρτα έχανες την αίσθηση της πόλης αφού αντίκριζες την εξοχή. Παίρνοντας την σημερινή οδό Θερίσου το μάτι του κάθε περαστικού έπεφτε πάνω στα “μεζάρια”, τους αμέτρητους τούρκικους τάφους με τις όρθιες ταφόπλακες που η πάνω μεριά τους είχε μυτερό σχήμα και πολλές φορές υπήρχαν και τάφοι που στο σημείο αυτό υπήρχε τοποθετημένο ένα πολύχρωμο σαρίκι, δείγμα ότι εκεί υπήρχε ενταφιασμένος κάποιος τιτλούχος ή κάποιος χότζας. Όλη αυτή η περιοχή ανεβαίνοντας από την αρχή της οδού Θερίσου, ήταν τούρκικο νεκροταφείο.
Στρίβοντας αριστερά ένας χωματόδρομος οδηγούσε στον Μασταμπά, κοντά στη σημερινή οδό Μίνωος και ανεβαίνοντας υπήρχε μια μεγάλη έκταση με αμυγδαλιές, που σε περίοδο βλάστησης και ανθοφορίας εξέπεμπαν την μοναδική τους μυρωδιά! Αυτός προφανώς ήταν και ο λόγος που είχε πάρει την ονομασία το εξοχικό κέντρο “Αμυγδαλιές” που θα το θυμούνται οι περισσότεροι Ηρακλειώτες. Βρισκόταν στη σημερινή περιοχή της πλατείας Νικαίας. Μασταμπάς… Ένα από τα παλιότερα και πιο ιστορικά προάστια του Μεγάλου Κάστρου.
Ας δούμε πως περιγράφει κάποια επίσκεψή του στο χώρο αυτό ο Ιωάννης Πύργος, ψευδώνυμο του Γιάννη Μουρέλλου, ιδιοκτήτη της Νέας Εφημερίδας, στη στήλη “από την ζωήν” με ημερομηνία Κυριακή, 8η Ιουλίου 1923: «Προχθές το βράδυ πήγα ως το Μασταμπά.
Προτού σιμώσω καλά θυμήθηκα πως ήταν στα παλιά χρόνια. Τι μεταβολή, τι αλλαγή τι άλλος κόσμος; Τότε, θα είναι τώρα κάπου δεκαέξι-δεκαεφτά χρόνια, η μόνη πρασινάδα ήταν ο κήπος του Μασταμπά, με το παλιό πρασινοχορτοριασμένο σακιέ του, έτσι που λένε οι Τούρκοι το μαγκανοπήδαδο, με τα δέντρα του, τα πάντα φτωχικά και παραμελημένα, με τη γρουσούζικη ταβερνίτσα του, που η λίγδα των σερβίτσων της σ’ ανάγκαζε να κρατάς στη χούφτα σου μέσα, σφιχτά το ποτήρι που έπαιρνες, αλλιώς θα σου γλιστρούσε. Τότε όλος αυτός ο χώρος από τα μνήματα ως του Κορώνη Μαγαρά ήταν ξερός, κατάξερος, χωρίς ένα δέντρο στη μέση, ούτε ένα πράσινο φύλλο.
Σαχάρα ζεστή και ατέλειωτη… Μα τώρα; Τώρα πράσινα παντού, πράσινα. Τώρα δροσιά, φρεσκάδα, νοικοκυριά, καθαριότητα που λάμπει, και δέντρα, δέντρα δέντρα. Κείνος που είπε στην αρχή τον συνοικισμό αυτό κουτοχώρι, αφεύκτως πήρε τ’ όνομα από τη σκέψη του την κουτή. Το μάτι του δεν μπορούσε να δει πέρα από τη μύτη του έναν πόντο και η σκέψη του ήταν κολλημένη στην κατάντια του παρόντος του. Ύστερα το Μασταμπά, γιατί να του αλλάξουν το όνομα; Τον έλεγαν Αγία Τριάδα, έτσι για να ξετουρκέψουν το όνομα.
Ήθελαν να ακούγεται πιο ρωμέικα, όμως όλοι οι κάτοικοί του ήταν χριστιανοί. Όμως δεν επεκράτησε και έτσι έμεινε με το παλιό του όνομα Μασταμπάς και αυτό θα μείνει ώσπου να βρεθεί ένα όνομα όμορφο, που να δείχνει την ομορφιά και τη φρεσκάδα του τόπου με τα όμορφα και νοικοκυρεμένα σπιτάκια, με τα καταπράσινα αμπέλια και τα κουμουλωτά πεύκα. Το όνομα δεν είναι δύσκολο να βρεθεί και θα βρεθεί γλήγορα, γιατί πολύ γλήγορα θα νιώσουν πως εκείνοι που αγόρασαν και έκτισαν στο κουτοχώρι ήταν πιο πολύ έξυπνοι από τους άλλους και πως ο μπαμπάς του Τεκέ που συνέλαβε το σχέδιο του συνοικισμού αυτού, σχέδιο που το εξετέλεσε σε δύο-τρία χρόνια μέσα, δεν ήταν κοινό μυαλό.
Ο δρόμος που θα γίνει θα βοηθήσει πάρα πολύ καιρό και τη μονιμοποίηση της κατοικίας πολλών Ηρακλειωτών που θέλουν μόνιμα να κατοικούν εκεί μα τους εμποδίζει η συγκοινωνία, που την εμποδίζει και αυτή η έλλειψη του ανθρώπινου δρόμου. Όλα αυτά τα αμπέλια που σήμερα ξαπλώνονται στο δροσάτο Μασταμπά, πολύ γλήγορα θα σφιχτούν μέσα, τα ωραία τετράγωνα των ψηλών σπιτιών θ’ ανεγείρουν τους τοίχους τους μέσα στα μυρωδάτα φυλλώματα των πεύκων και των κυπαρισσιών”. Φυσικά έτσι και έγινε… και ο γνωστός μας αρθρογράφος δικαιώθηκε!
Σήμερα ο Μασταμπάς είναι ένα από τα ωραιότερο προάστια της πόλης μας!