Του Δημήτρη Χ. Σάββα
Ιούλης του 1929. ‘Ενα έγγραφο του υπουργού Γενικού Διοικητού Κρήτης, κοινοποιηθέν στο Δήμο Ηρακλείου και άλλο ένα παρόμοιο του Νομάρχου Ηρακλείου, ορίζουν την έναρξη της λειτουργίας της λαϊκής αγοράς από την 1η Ιουλίου του προαναφερόμενου έτους. Η αγορά αυτή θα βρίσκεται στην πλατεία της Αγίας Αικατερίνης και θα λειτουργούσε κάθε Δευτέρα και Πέμπτη. Φυσικά κάτι τέτοιο θα ήταν πρόβλημα για τον Iερό Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά αφενός και αφετέρου για το τέμενος που βρισκόταν στην πλατεία της Αγίας Αικατερίνης το οποίο είχε απαλλοτριωθεί από το έτος 1919 από την ενοριακή επιτροπεία Ηρακλείου που επρόκειτο να μετατραπεί σε αναγνωστήριο και αίθουσα διαλέξεων, από τους μεταφερόμενους εκει πρόσφυγες. Το όνομα του τεμένους ήταν Κετχουντά Μπέη ή Κεχαγιά Μπέη. Βέβαια το σωματείο των λαχανοπωλών με αίτησή του εκθέτει ότι λόγω της παρατηρουμένης γενικής αποχής των παραγωγών από τη λαϊκή αγορά και την μετατροπή αυτής σε κέντρο υπαίθριου εμπορίου διαφόρων ασυδότων μεταπρατών, οι οποίοι δεν υπόκειται σε κανένα φόρο επαγγέλματος και με τον τρόπο αυτό βλάπτουν τα συμφέροντα των μελών του σωματείου, τα οποία μέλη καταβάλλουν διαφόρους δυσβάστακτους δημόσιους και δημοτικούς φόρους καθώς και υπέρογκα ενοίκια για τα καταστήματά τους.
Κατά την συζήτηση που έγινε στο δημοτικό συμβούλιο, ύστερα από τοποθετήσεις διαφόρων δημοτικών συμβούλων, ο χώρος της πλατείας της Αγίας Αικατερίνης θεωρήθηκε ακατάλληλος από άποψη ευπρέπειας λόγω του κεντρικού σημείου, αλλά και από σεβασμό προς τα θεία, αφού στον παρακείμενο χώρο βρίσκεται ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός του Αγίου Μηνά. Ηταν λογικό λοιπόν να αναζητηθεί νέος χώρος για τη λειτουργία της λαχαναγοράς Ηρακλείου. Πράγματι τέτοιος χώρος βρέθηκε δίπλα στο Καμαράκι. Πόσες φορές δεν μου έλεγε γι αυτή την αγορά ο μακαρίτης ο φίλος μου, ο Παναγιώτης Βασιλάκης, αδελφός του Μανόλη Βασιλάκη. Πάντοτε όταν συναντιόμασταν στο σπίτι του, στην μεγάλη αυλή πίσω από τα γραφεία της εφημερίδας “ΠΑΤΡΙΣ”, μου έλεγε για την πληθώρα λαχανικών και φρούτων αυτής της αγοράς, για τα ζώα των χωρικών που σταματούσαν, για τα κάρρα, για τις φωνές των εμπόρων που διαλαλούσαν την πραμάτεια τους. Μου έλεγε επίσης ότι εκεί έβρισκαν οι μεγαλονοικοκυρές του Ηρακλείου τα αχινοπόδια, ένα είδος ακανθωτού θάμνου, ιδανικό για προσάναμμα. Άναβαν το καζάνι προκειμένου να έχουν ζεστό νερό όλη την ημέρα. Θεός σχωρέστον! Φυσικά η θέση αυτή της λαχαναγοράς δεν ήταν και ό,τι καλύτερο για την πόλη μας. Χαρακτηριστική έιναι η αίτηση του προέδρου του Συλλόγου Εμπόρων Λαχανικών του Νομού Ηρακλείου Κρήτης, Καπετανάκη, προς το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου η οποία φέρει ημερομηνία 16 Μαρτίου 1945:
“Έχομεν την τιμήν να φέρωμεν εις γνώσιν υμών ότι ο Σύλλογός μας, κατέληξε εις την απόφασιν να ενεργήσουν δια την ίδρυσιν Αγοράς χονδρικής πωλήσεως των λαχανικών και προς τούτο απευθύνονται προς υμάς με την θερμήν παράκλησιν όπως υιοθετήσητε τας κατωτερω απόψεις μας και ούτω μας ενισχύσητε δια της αποδοχής των απόψεών μας τούτων εις την ίδρυσιν της αγοράς. Εξωθι της “Πόρτας Χανίων” υπάρχει ο γνωστός ανοικτός και ευρύς χώρος υπό το όνομα “Γήπεδον” η χρησιμοποιούμενος σήμερον, δι’ ουδένα σκοπόν. Το “Γήπεδον” τούτο είναι το μόνο κατάλληλον, εκ των εντός και εκτός της πόλεως χώρων δια την εγκατάστασιν της χονδρικής πωλήσεως αγοράς λαχανικών. Και επί πλέον συντρέχουσιν οι εξής λόγοι υπέρ της ενισχύσεως της προσπαθείας μας.
Ι) Εκ των 20 μελών του Συλλόγου, μόνον 4 μέλη έχουσιν ιδιόκτητα καταστήματα, των λοιπών πληρωνόντων ακριβά ενοίκια και άλλων παραμενόντων εντελώς αστέγων
2) Δια της εγκαταστάσεως της αγοράς χονδρικής πωλήσεως λαχανικών εις το Γήπεδον, θα εξαληφθή οριστικώς η παρατηρούμένη ασχημία εις τα κεντρικώτερα σημεία της πόλεως δια της συγκεντρώσεως και παραμονής ζώων επ’ αρκετάς ώρας καθ’ εκάστην, και θα εκλείψη και μια, ίσως η σοβαρωτέρα, εστία μολύνσεως.
3) Πολλά μέλη του Συλλόγου μας εγκαθισταμένα εις την αγοράν του Γηπέδου θα εκκενώσουν τα σήμερον κατεχόμενα υπ’ αυτών καταστήματα, τα οποία θα διαθέσουν δια την χρήσιν άλλων επαγγελματιών αστέγων.
4)Το Ταμείον του Δήμου θα εισπράττη κατά μήνα σημαντικόν ποσόν ενοικίων εκ των μελών μας δια της χρήσεως της νέας εγκαταστάσεως εν τω Γηπέδω, και ακόμη δια της συγκεντρώσεως πλησίον του φορολογικού φυλακείου του Δήμου, όλων των εισαγομένων λαχανικών, θα επιτυγχάνεται ευκολώτερον και ταχύτερον η βεβαίωσις και είσπραξις των Δημοτικών φόρων και
5) Θα αποσυμφορηθούν αι δύο αγοραί της πόλεως “Μεϊντανίου” και “Καμαρακίου” από την καθ’ εκάστην πρωΐαν συγκέντρωσιν των παραγωγών μετά των μεταφορικών των μέσων, ήτοι κτηνών, κάρρων, αυτοκινήτων και η συγκέντρωσις όλων τούτων εις το απομεμονωμένον μέρος του Γηπέδου”.
Κλείνοντας ο Πρόεδρος με τον γραμματέα του συλλόγου το αίτημά τους προς το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου, παρακαλούσαν όπως γίνει δεκτή η αίτησή τους και απαιτούσαν, όπως με δαπάνη του Δήμου κατασκευαστούν προσωρινά υπόστεγα στον χώρο του γηπέδου για την εκεί μόνιμη εγκατάσταση, πληρώνοντας φυσικά ενοίκιο κατά μήνα. Ολα αυτά βέβαια μέχρι να πραγματοποιηθεί η παλιά ιδέα της κατασκευής και ιδρύσεως δημοτικής αγοράς. “Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού” όμως, όπως λέει και ο σοφός λαός μας.
Πέρασαν όμως από τότε δεκαοκτώ μήνες και ο πρόεδρος επανέρχεται με νέο αίτημά του προς το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου. Σας αναφέρω απόσπασμα του αιτήματός του, το οποίο φέρει ημερομηνία 20 Νοεμβρίου 1946.
“Όπως γνωρίζητε η Λαχαναγορά Ηρακλείου είναι διασκορπισμένη εδώ και εκεί, χωρίς κανένα ρυθμόν, η δε αηδία η παρουσιαζομένη εις την όδον Καλοκαιρινού εκ της συσωρεύσεως τόσον των ζών των χωρικών, κάρρων, αυτοκινήτων κ.λπ. υπερβαίνει κάθε τι το οποίον πρέπει να λείπη από μίαν κεντρικήν οδόν μιας πόλεως ως το Ηράκλειο.
Την 16/3/45 αναφέρθημεν προς Υμάς εάν ήτο δυνατόν να στεγασθώμεν κάπου αλλού αλλά δυστυχώς το τότε Δημοτικόν Συμβούλιον όχι μόνον δεν έπραξεν τίποτε επ’ αυτού, αλλ’ ούτε κατεδέχθη να μας δώση μίαν απάντησιν. Αντίγραφον των γνωμών μας εκείνων υποβάλλομεν συνημμένως”.
Ας είναι. Ενα όνειρο γίνεται πραγματικότητα και το 1964 με μια λιτή τελετή εγκαινιάζεται η νέα λαχαναγορά στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, κοντά στην Ηλεκτρική, εκεί όπου σήμερα στεγάζεται η Δημοτική Αστυνομία. Το “παρών” είχε δώσει τότε ο Δήμαρχος της πόλης Νίκος Κρασαδάκης και τον αγιασμό τέλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Ευγένιος Ψαλιδάκης. Η χαρά ήταν απερίγραπτη, αφού τώρα όλα τα καταστήματα που προμηθεύουν φρούτα και λαχανικά είναι συγκεντρωμένα. Ηράκλειο, την 29η Ιουνίου 2002. Με Δήμαρχο τον Κώστα Ασλάνη εγκαινιάζεται η νέα λαχαναγορά Ηρακλείου και μαζί γίνεται και η θρόνιαση της Εκκλησίας των Αγίων Πάντων από τον τότε Επίσκοπο Κνωσού και σημερινό Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακάριο. Οι Άγιοι Πάντες βέβαια είναι οι προστάτες του σωματείου των εμπόρων λαχαναγοράς Ν. Ηρακλείου. Λαχαναγορά Ηρακλείου, ένα από τα σημεία αναφοράς πολλών Καστρινών. Τότε… αλλά και σήμερα. Πάντοτε όμως το χθες μάς γοητεύει και εκείνες οι εικόνες έχουν χαραχθεί μέσα μας. Τότε που η δουλειά ξεκινούσε από τα ξημερώματα και τα προϊόντα έφθαναν με τρίκυκλα, με κάρα και με γαϊδουράκια. Όλα προϊόντα κρητικών παραγωγών. Θυμούνται οι παλιότεροι έμποροι την μεταφορά των λαχανικών και φρούτων με καρότσια από τη λαχαναγορά της παραλιακής, στην αγορά στο Μεϊντάνι, που με παράπονο και θλίψη βλέπουν όλα αυτά να αργοσβήνουν εξαιτίας των λαϊκών αγορών και των πολυκαταστημάτων, που τα προϊόντα τους επί το πλείστον είναι εισαγωγής. Τότε, εκείνη την εποχή, τα πρώιμα είδη θερμοκηπίου ήταν ανύπαρκτα και ο εφοδιασμός της αγοράς γινόταν καθαρά με υπαίθρια προϊόντα αγοράς. Σήμερα η αγορά… γεμάτη από πλαστική ύλη! Τότε… πλαστικά δεν υπήρχαν, υπήρχαν τα ξύλινα καφάσια. Το ζύγισμα γινόταν σε πλάστιγγες χειροκίνητες και όχι ηλεκτρονικές και οι λογαριασμοί γίνονταν στο χέρι. Φυσικά ανύπαρκτα ήταν και τα ψυγεία, οι σημερινοί θάλαμοι. Και οι σχέσεις των εμπόρων αλλά και των ανθρώπων της λαχαναγοράς! Παρόλο που ο ανταγωνισμός υπήρχε, ήταν ανθρώπινες, φιλικές, όπως έπρεπε να είναι, όπως το όριζαν εκείνοι οι καιροί…