Ο όρος «Τεχνητή Νοημοσύνη» ή ΤΝ έχει εισβάλει τα τελευταία χρόνια στην καθημερινότητά μας δυναμικά. Πολλές φορές γίνεται και κάποια κατάχρηση δίνοντας άλλες διαστάσεις σε έναν επιστημονικό κλάδο που καλύπτει πολλές εφαρμογές. Οι ορισμοί που βρίσκουμε στην διεθνή βιβλιογραφία πάσχουν από ένα τουλάχιστον ελάττωμα όπως ασάφεια, κυκλικότητα ή αναφορά στην ανθρώπινη νοημοσύνη που και αυτή δεν είναι καλώς ορισμένη αφού ακόμη δεν έχει βρεθεί ούτε το πώς μετράει ο ανθρώπινος εγκέφαλος στο επίπεδο νευρώνων.
Εν όψει της ανωτέρω δυσκολίας δημιουργίας ενός ικανοποιητικού ορισμού του «όλου» πεδίου της ΤΝ έχει προταθεί (Κόντος I. 2016) προς το παρόν να την θεωρήσουμε ως ένα υπερσύνολο πολλών επιμέρους κλάδων οι οποίοι είναι ευκολότερο να ορισθούν με κάποια ακρίβεια, λογική συνέπεια και χωρίς κυκλικότητα. Αναφέρονται παρακάτω μερικοί από τους κλάδους αυτούς αφού προηγουμένως γίνει μια σύντομη αναδρομή σε ένα πρόγονο της TN: την Κυβερνητική.
Ο όρος αυτός είναι ένας νεολογισμός, που ο Norbert Wiener κατασκεύασε από την ελληνική λέξη “κυβερνήτης” για να δώσει έμφαση στο γεγονός ότι η νέα επιστήμη αφορά την κυβέρνηση, με την έννοια της διεύθυνσης ή της ρύθμισης, δηλαδή, του ελέγχου και της επικοινωνίας συστημάτων. Οι πρώτες βασικές ιδέες της ΤΝ εμφανίζονται στο πλαίσιο του διεπιστημονικού κλάδου της “Κυβερνητικής”. Η Κυβερνητική ορίστηκε ως η μελέτη της επικοινωνίας και του ελέγχου σε ζωντανούς οργανισμούς και σε μηχανές.
Από τους αρχαίους χρόνους η Ελλάδα πρωτοστατεί στην τεχνολογική καινοτομία με επιτεύγματα όπως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων (Πρώτος Υπολογιστής Παγκοσμίως) και οι Αυτοματισμοί της Ελληνιστικής Περιόδου με προδρόμους την ενσωμάτωση γνώσης για την όραση στον Παρθενώνα και βεβαίως τα Αριστοτελικά έργα για την Λογική. Η ΤΝ ενίοτε βασίζεται στην Τυπική Λογική που έχει προκύψει από αρχαίες θεωρητικές δραστηριότητες για την μελέτη της ανθρώπινης Λογικής.
Στην παγκόσμια βιβλιογραφία ο Αριστοτέλης (4ος π.Χ.) θεωρείται ο θεμελιωτής της Λογικής ως επιστήμης με έργα του, τα οποία αποτελούν το “Όργανον” και συνεπώς ίσως μπορεί να λεχθεί ότι αποτελεί τον θεωρητικό ιδρυτή της ΤΝ. Ως ονομασία του νέου πεδίου επιλέχθηκε ο όρος «Artificial Intelligence» (Τεχνητή Νοημοσύνη ή ΤΝ) από τους Marvin Minsky του MIT και John McCarthy του Stanford University το 1956 σε ένα συνέδριο στο Dartmouth College. Στο συνέδριο αυτό συναντήθηκαν οι πρωτοπόροι της ΤΝ και την καθιέρωσαν ως μια νέα επιστημονική και τεχνολογική δραστηριότητα.
Ο Minsky ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε μια επισκόπηση του πεδίου της ΤΝ το 1961. Παρ’ όλα αυτά μπορούμε να θεωρήσουμε πρωτοπόρο ως προς την θεωρία της ΤΝ τον Άγγλο Alan Turing (1912-1954) με την εργασία του Computing Machinery and Intelligence, στο περιοδικό Mind το 1950.
Εκεί αρχίζει με το ερώτημα: «Can Machines Think?» (μπορούν οι μηχανές να σκέφτονται;). Η ονομασία που δόθηκε στην ΤΝ έχει κατά καιρούς δημιουργήσει προβληματισμούς. Οι προβληματισμοί προέρχονται από την συνήθη σύγχυση κατά την σύγκριση υπολογιστών και ανθρωπίνου εγκεφάλου επειδή συχνά ο κλάδος αυτός της Πληροφορικής αντιμετωπίζεται από ανθρωπομορφική σκοπιά για λειτουργίες όπως ο συλλογισμός, η συνείδηση, η μάθηση κ.λπ. των οποίων η υλοποίηση διαφέρει ριζικά στους ανθρώπους και στους υπολογιστές.
Πέρασαν πάνω από 50 χρόνια μέχρι να φθάσουμε στη σημερινή λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση με την διάδοση των εφαρμογών της επιστήμης και της τεχνολογίας της ΤΝ. Βασικά πεδία εφαρμογών της ΤΝ είναι η ιατρική, η άμυνα, ο βιομηχανικός αυτοματισμός, η ρομποτική, η διαστημική τεχνολογία, η δορυφορική επισκόπηση, η κυβερνοασφάλεια κ.ά.
Το διαδίκτυο, τα έξυπνα κινητά, τα δίκτυα νέας γενιάς (smartphone 5G) και οι ευρυζωνικές τεχνολογίες με την χρήση οπτικών ινών, δίνουν τη δυνατότητα διακίνησης τεραστίων ποσοτήτων δεδομένων σε πολύ υψηλές ταχύτητες.
Το IoT Internet of Things (δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ συσκευών), τα μεγάλα δεδομένα, το υπολογιστικό νέφος κ.ά. προσφέρουν τις υποδομές για την εκτεταμένη εφαρμογή της ΤΝ. Το σύνολο των δραστηριοτήτων ανταλλαγής πληροφοριών μέσω διαδικτύου ονομάζεται κυβερνοχώρος.
Η εφαρμογή της ΤΝ αλλά και γενικότερα της Πληροφορικής έχει αρκετές θετικές πλευρές όπως οι διευκολύνσεις σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας, ειδικά σε θέματα δημόσιας διοίκησης. Σε οποιαδήποτε εφαρμογή Πληροφορικής δεν υπάρχουν υποχρεωτικά και στοιχεία Τεχνητής Νοημοσύνης. Αναφέρομαι ενδεικτικά στις υπηρεσίες του e Government όπου ο πολίτης απαλλάσσεται από απίστευτες ταλαιπωρίες των προηγούμενων ετών.
Η έκδοση πιστοποιητικών και ηλεκτρονικών παραβόλων π.χ. γίνεται άνετα από το σπίτι, αποφεύγοντας ουρές και ορθοστασία. Βέβαια δημιουργούνται αρκετοί προβληματισμοί για την κατάργηση θέσεων εργασίας και την δημιουργία προβλημάτων στις εργασιακές σχέσεις (Τόλιος Γ. 2021).
Ακολουθεί ενδεικτικός κατάλογος κλάδων καθώς και εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Κλάδοι της Τεχνητής Νοημοσύνης
Αναγνώριση Σχημάτων (Pattern Recognition)
Αναλογικός Συμπερασμός (Analogical Reasoning)
Αναπαράσταση Γνώσεων (Knowledge Representation)
Απάντηση Ερωτήσεων (Question Answering)
Απόδειξη Θεωρημάτων (Theorem Proving)
Αυτόματος Συμπερασμός (Automatic Reasoning)
Βαθεία Μάθηση (Deep Learning).
Γενετικοί Αλγόριθμοι (Genetic Algorithms).
Έμπειρα Συστήματα (Expert Systems)
Εξαγωγή Πληροφοριών (Information Extraction)
Εξελισσόμενα Συστήματα (Evolving Systems)
Εξόρυξη Γνώσης από Κείμενα (Text Mining)
Επαγωγικός Λογικός Προγραμματισμός (Inductive Logic programming)
Επεξεργασία Γνώσης (Knowledge Processing)
Επεξεργασία Φυσικής Γλώσσας (Natural Language processing)
Εξήγηση (Explanation)
Επίλυση Προβλημάτων (Problem Solving)
Ευφυείς Πράκτορες (Intelligent Agents)
Συμπερασμός Κοινής Λογικής (Common-Sense Reasoning)
Λογικός Προγραμματισμός (Logic Programming)
Μηχανική Μάθηση (Machine Learning)
Μηχανική Συνείδηση ( Machine Consciousness)
Ποιοτικός Συμπερασμός (Qualitative Reasoning)
Προσαρμοζόμενα Συστήματα (Adaptive Systems)
Σχεδιασμός Ενεργειών (Action Planning)
Συνδετισμός (Connectionism)
Τεχνητά Νευρωνικά Δίκτυα (Artificial Neural Networks)
Τεχνητή Ζωή (Artificial Life)
Τεχνητή Όραση (Artificial Vision)
Υπολογιστικές Οντολογίες (Computational Ontology)
Υπολογιστική Ανακάλυψη ( Computational Discovery)
Υπολογιστική Δημιουργικότητα (Computational Creativity)
Εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης
Αναγνώριση Προσώπων (Face Recognition)
Αυτόνομα Αυτοκίνητα (Autonomous Cars)
Αυτόνομα Ρομπότ (Autonomous Robots)
Αφήγηση Επιχειρηματικών Ιστορικών (Narrative Generation from
Business Records)
Βιομηχανικός Αυτοματισμός (Industrial Automation)
Γεωργία Ακριβείας (Precision Agriculture)
Δημιουργία Έργων Τέχνης (Creation of Works of Art)
Ιατρική Διάγνωση (Medical Diagnosis)
Κυβερνοασφάλεια (Cyber Security)
Μη-Επανδρωμένα Σκάφη Υδάτων και Αέρος (Drones)
Παίξιμο Παιχνιδιών (Game Playing)
Συμβουλευτικά Συστήματα (Recommendation Systems)
Σχεδίαση Φαρμάκων (Drug Design)
Mελλοντικά θα αναδειχθούν τα υπέρ και τα κατά αυτής της ραγδαίας εξελικτικής πορείας των εφαρμογών της πληροφορικής και ειδικά της ΤΝ.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Βοσνιάδου Σ, (Επιμέλεια), 2004, Γνωσιακή Επιστήμη , Η νέα Επιστήμη του Νου, Συλλογικός Τόμος με κεφάλαιο για ΤΝ από Ι. Κόντο, εκδόσεις. Gutenberg.
- Κόντος Ι. 2016, Τεχνητή Νοημοσύνη και Ελληνικές Εφαρμογές, εκδόσεις Νότιος Άνεμος.
- Τόλιος, Γ. 2021 ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ: Οι αλλαγές σε οικονομία, κοινωνία, πολιτική, εκδόσεις Τόπος
- Norbert Wiener, 1948, Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine, (Hermann Editions in Paris; Cambridge: MIT Press,Wiley & Sons in NY.
* Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι Δρ Υπολογιστικής Γλωσσολογίας-Ιστορικός