Τα όνειρα είναι η μητρική οδός προς το ασυνείδητο, έλεγε ο Freud. Τα όνειρα έχουν υπάρξει αντικείμενο μελέτης και ερμηνείας από την αρχαιότητα έως σήμερα. Τι είναι όμως, αυτό που μας συναρπάζει στα όνειρα, ώστε να αισθανόμαστε την ανάγκη να τα ερμηνεύσουμε; Για ποιο λόγο ονειρευόμαστε και τι σημαίνει αυτό για τον ανθρώπινο εγκέφαλο;
Το όνειρο χαρακτηρίζεται από εικόνες, ήχους, λέξεις και κίνηση: επομένως, εμπλέκονται κυρίως η οπτική, η ακουστική και η κιναισθητική αίσθηση, ενώ οι άλλες αισθήσεις ενεργοποιούνται σε πολύ μικρότερο βαθμό. Οι συναισθηματικές καταστάσεις είναι έντονες και ποικίλες, από τη χαρά και τη γαλήνη έως το φόβο και το άγχος.
Τα όνειρα αποτελούν σημαντικό ρυθμιστικό παράγοντα για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Μας διευκολύνουν να επεξεργαστούμε επώδυνα συναισθήματα, να ταξινομήσουμε και να οργανώσουμε στη μνήμη μας παλαιότερες εμπειρίες και να βρούμε δημιουργικότερες λύσεις σε προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητα μας. Λειτουργούν δηλαδή ως εσωτερικός ψυχοθεραπευτής.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου R.E.M. που αποτελεί το χρόνο κατά τον οποίο ονειρευόμαστε, οι λειτουργίες του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη συναισθηματική ρύθμιση και την οργάνωση της μνήμης, μας βοηθάνε να επεξεργαστούμε ξανά διάφορες αναμνήσεις σε ένα πιο ασφαλές και ήρεμο περιβάλλον. Έπειτα από εκτενή έρευνα στον ύπνο και στα όνειρα, ο νευροεπιστήμονας και ψυχολόγος Matthew Walker κατέληξε ότι, μέσω των ονείρων, αντιμετωπίζουμε συναισθηματικά επώδυνες εμπειρίες, με έναν τρόπο που μας βοηθάει να μάθουμε από αυτές και να προχωρήσουμε στη ζωή μας.
Ο νους συνεχίζει να λειτουργεί κατά τη διάρκεια του ύπνου και αναζητά διεξόδους σε αυτά που το απασχολούν. Είναι πολλά τα παραδείγματα μεγάλων επιστημόνων που αφηγούνται ότι η απάντηση στο ζητούμενο τους, αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια του ύπνου. O Καρτέσιος, ο Αινστάιν, ο Νιλς Μπόρ και άλλοι επιστήμονες και στοχαστές προχώρησαν στη διατύπωση των θεωριών τους μετά από ιδέες που τους παρουσιάστηκαν σε όνειρα.
Οι περισσότεροι ειδικοί ψυχικής υγείας, αξιοποιούμε πλέον τα όνειρα εντός του ψυχοθεραπευτικού πλαισίου. Η διαδικασία αυτή συνιστά μια ενδιαφέρουσα εξερεύνηση, η οποία βοηθάει το θεραπευόμενο να επανασυνδεθεί με άγνωστες πτυχές της εμπειρίας του και με την πιο δημιουργική πλευρά πλευρά του εαυτού του, αυτή που υπερβαίνει τα στενά όρια της λογικής.
Πέρα από τα παραπάνω, υπάρχει μια θαυμαστή πτυχή των ονείρων: η ενσωμάτωση σε αυτά ερεθισμάτων που αφορούν στη σωματική υγεία, είτε σε σχέση με εκδηλωμένες, είτε και με επικείμενες ασθένειες;
Ήδη από την αρχαιότητα, 2.500 χρόνια πριν, στα Ασκληπιεία, δηλαδή στους χώρους τους αφιερωμένους στο θεό της Ιατρικής, τον Ασκληπειό, τα όνειρα έπαιζαν κεντρικό ρόλο στη διάγνωση και στη θεραπεία ψυχικών και σωματικών παθήσεων.
Το 300 π.Χ. ο Ιπποκράτης δίδασκε στο Ασκληπιείο της Κω, ότι η υγεία του κάθε ανθρώπου αντανακλάται στα όνειρα του, ενώ ο Κλαύδιος Γαληνός, ένας από τους μεγαλύτερους ιατρούς, χειρουργούς και φιλοσόφους της αρχαιότητας, τόνιζε την δυνατότητα των ονείρων να προβλέψουν μια υποβόσκουσα παθογένεια. Στο βιβλίο του Insomnis Dignotione Libelis αναφέρθηκε αναλυτικά για τους τρόπους με τους οποίους τα όνειρα μπορούν να βοηθήσουν στη διάγνωση των ασθενειών αλλά και στην επιλογή της κατάλληλης θεραπείας.
Στα νεότερα χρόνια ο Vassily Kassatkin, ψυχίατρος και ερευνητής στο νευρολογικό ινστιτούτο του Λένινγκραντ, ερμήνευσε το φαινόμενο αυτό λέγοντας ότι οι νευρώνες, οι οποίοι μεταδίδουν σήματα προς τον εγκέφαλο, μεταφέρουν μηνύματα για υποβόσκουσες ασθένειες και αυτά τα μηνύνατα συχνά, εμφανίζονται στα όνειρα.
Σε αντίστοιχα συμπεράσματα καταλήγει και η Διεθνής Ένωση για την Μελέτη των Ονείρων (Ιnternational Association for the Study of Dreams).
Συχνά, στα όνειρα που συνδέονται με τη σωματική υγεία δίνεται έμφαση, με συμβολικό τρόπο, στο σημείο του σώματος που εντοπίζεται το πρόβλημα.
Σίγουρα, όλα τα όνειρα που θα μπορούσαν να υποδεικνύουν κάποια πάσχουσα περιοχή δεν είναι προειδοποιητικά για κάποιο ζήτημα υγείας. Πολλές φορές μπορεί να εκφράζουν μόνο φόβο και ανησυχία, να συνδέονται δηλαδή με καταστάσεις στρες. Όταν όμως κάποια όνειρα επαναλαμβάνονται ή είναι ιδιαίτερα ζωντανά, μπορεί να αποτελούν μια προσπάθεια του σώματος να μας στείλει σημάδια για τη σωματική υγεία μας.
*Η Γιάννα Χουρδάκη είναι ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος