Κακώς δεν υπάρχει αναφορά στην προαναφερόμενη αυτή σύνθετη λέξη και του τρίτου εορτάζοντα, του Σάββα του “ηγιασμένου”. Δεν το λέω ορμώμενος από το επώνυμό μου, προκειμένου να ευλογήσω τα γένια μου, όπως λέει και ο λαός μας, αλλά σίγουρα θα ήταν η λέξη αυτή πληρέστερη. Βέβαια ο Άγιος Νικόλαος είναι πιο γνωστός και το όνομά του πιο διαδεδομένο. Φυσικά και οι εκκλησίες, τα ξωκκλήσια και τα προσκυνήματα υπερτερούν για τον συγκεκριμένο άγιο, τον αόρατο κυβερνήτη σε κάθε μικρό ή μεγάλο πλεούμενο, ξύλινο ή μεταλλικό, σύγχρονο ή πιο παλιό, γι αυτό και δεν λείπει το ακοίμητο καντηλάκι από το εικόνισμά του, το οποίο συνταξιδεύει για να τονίζει και να γλυκαίνει την ασκητική μορφή του ψαρογένη Αγίου. Ενός Αγίου που τόσο τιμά το Πολεμικό αλλά και Εμπορικό Ναυτικό μας. Βέβαια εδώ πρέπει να υπογραμμισθεί το θάρρος και η δύναμη που παίρνουν οι ίδιοι οι ναυτικοί μας, οι οποίοι μόνιμα αντιπαλεύουν και μάχονται με το ένα κακό, από τα τρία μεγαλύτερα που λένε οι κακές γλώσσες:
“Πυρ, γυνή και θάλασσα”, όπως τα προσδιόρισε ο θυμόσοφος λαός μας. Τρία μεγάλα κακά πράγματα, που το καθένα τους είναι ένα κεφάλαιο με άπειρες προεκτάσεις.
Πραγματικά αυτός ο Άγιος με το ελληνικότατο ευφημιστικό όνομα Νικό-λαος (νίκη του λαού), λατρεύεται σε στεριά και θάλασσα με μια λαϊκότατη πίστη, η οποία βλέπει τις εκκλησίες του σαν καλέσματα ασφάλειας και προστασίας, ακούει τις καμπάνες του σαν φωνές παρουσίας σε ξενιτεμούς της στεριάς και της θάλασσας.
Μετεωρολογικά και κλιματολογικά και όπως λέγεται σήμερα οικολογικά, η μέρα του Αγίου Νικολάου αποτελούσε κάποιο ορόσημο στην αγροτική και στη ναυτική ζωή των πατέρων μας. Στην κλασική συλλογή Ελληνικών “παροιμιών” του Ν.Γ. Πολίτη τα κείμενα δείχνουν τη σημαδιακή παρουσία της γιορτής του Αγίου, στις χειμωνιάτικες ώρες. Αυτός έφερνε με το παλιό ημερολόγιο μέχρι το 1924 χωρίς άλλο τα χιόνια. Χαρακτηριστικοί οι στίχοι που ακολουθούν: “Αϊ Νικόλας έρχεται με χιόνια φορτωμένος” ή “ασπρίζει τα γένια του”.
Ο συγκεκριμένος Άγιος δίνει στους ναυτικούς μας τη δυνατότητα ν’ αράξουν στα λιμάνια τους για τον βαρύ χειμώνα, αυτός πρωτοφέρνει στους τσοπάνηδες τη δοκιμασία του κρύου. Και στις επικλήσεις των ναυτικών έχει αντικαταστήσει με πραγματιστικό πνεύμα, την αρχαία συμβουλή του “συν Αθηνά και χείρα κίνει”, με το παραστατικότερο “Αϊ Νικόλαο, βοήθα με!” – “Σείσε και συ τον πόδα σου!”.
Το σίγουρο είναι ότι τα πανελλήνια λαογραφικά γύρω από τη λατρεία του Αγίου Νικολάου είναι πάρα πολλά.
Νικολοβάρβαρα… Αφού αρκετά σταθήκαμε και αναφερθήκαμε στον Άγιο των θαλασσών, να δούμε και τους άλλους Αγίους, που προηγούνται, την Αγία Βαρβάρα και τον Άγιο Σάββα. Σύμφωνα με τη συναξαρική πληροφορία, η Αγία Βαρβάρα ήταν πολύ όμορφη, αλλά με κανένα τρόπο δεν ήθελε να παντρευτεί ειδωλολάτρη. Ο πατέρας της ήταν Έλληνας, τοπάρχης του ρωμαϊκού κράτους και φυσικά ειδωλολάτρης. Ήθελε να την παντρέψει, αλλά εκείνη μαθαίνοντας την επιθυμία του, παρακάλεσε το Θεό να της ασχημίσει με κάποιο τρόπο το πρόσωπο, ώστε να μην είναι τόσο εμφανίσιμη νύφη. Ο Θεός της έστειλε την αρρώστια της ευλογιάς, γέμισε το πρόσωπο της και το σώμα της με τις γνωστές φυσαλίδες γεμάτες από υγρό.
Με την “θυσία” της αυτή, πήρε και το χάρισμα να γιατρεύει τον κόσμο από την ασθένεια αυτή. Φαίνεται, ότι ήταν αναγκαία η παρουσία μιας δυναμικής Αγίας, προκειμένου ν’ αντιμετωπίζονται οι βαριές επιδημίες των παλιότερών αιώνων, ιδιαίτερα εκείνες που αποδεκάτιζαν τα μικρά παιδιά. Στην πλούσια υμνογραφία της σημειώνονται τα εξής:
“λοιμικών παθημάτων λάβην αφανίζει”, “πληγαίς αφορήτοις κατεξάνθη και εβάφη εν αιμάτων ροαίς”. Λέγεται ότι στη Σμύρνη μόλις φανερωνόταν “συρμός”, δηλαδή επιδημία της ευλογιάς, την οποία από φόβο την έλεγαν και “γλυκιά” και “μελογαλούσα”, οι φτωχογειτονιές ιδιαίτερα καλούσαν τον παπά γι αγιασμό, που τον εδιάβαζε στη μέση του τρίστρατου και άγιαζε μ’ αυτόν τον γύρω χώρο και τους ανθρώπους. Έπαιρναν οι νοικοκυρές και ράντιζαν επίσης τις γωνιές του σπιτιού τους.
Και αφού έφευγε ο παπάς, οι νοικοκυρές που είχαν μικρά παιδιά έστηναν στο τρίστρατο ένα τραπέζι μεγάλο, αλλά χαμηλό και πάνω σ’ αυτό ακουμπούσαν μια λεκάνη μελόγαλο, καθώς επίσης και παν έρια με φέτες από ψωμί ζεστό. Έπρεπε να παρασταθούν εκεί τρεις μητέρες, μια εικόνα ασφαλώς που θυμίζει τις τρεις Μοίρες.
Η μία έκοβε τις φέτες το ψωμί, η άλλη βουτούσε την φέτα στο μελόγαλα και η τρίτη πασπάλιζε το μελόψωμο με κανέλλα και το έδινε στο κάθε παιδί, αφού εκεί είχαν μαζευτεί πολλά παιδιά. Μόλις το παιδί έπαιρνε τη φέτα έπρεπε να πει:
“Μέλι και γάλα στη στράτα της”, της ευλογιάς δηλαδή. Και για να κλείσω το σημερινό πόνημά μου με την Αγία Βαρβάρα, χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω λόγια του μεγάλου μας λαογράφου Δημητρίου Σ. Λουκάτου, από το βιβλίο του με τίτλο: «Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης», ο οποίος αναφέρει:
“Η σημαντικότερη όμως (λαογραφική και πανελλήνια) προσφορά προς την αγία Βαρβάρα (με εκβιαστική ομοιομαγεία για την ίδια την ευλογιά», σε ώρες επιδημίας ή και για πρόληψη της) είναι τα εορταστικά “κόλλυβα” ή “σπερνά”, που αλλιώς λέγονται και “βάρβαρα”.
Είναι από τα γραφικότερα λατρευτικά θεάματα, ν’ αντικρίζει κανείς, το βράδυ της παραμονής της Αγίας Βαρβάρας, μέσα στις μεγάλες εκκλησιές και στα μικροκκλήσια της, αραδιασμένα πάνω σε τραπέζια για την ευλόγηση, δεκάδες κάνιστρα (από τα πολύχρωμα που φιλοτεχνούν τα λαϊκά χέρια) γεμάτα ως απάνω με βραστό σιτάρι, γλυκασμένο με μέλι και ζάχαρη και διακοσμημένο με σταυρούς κι αστράκια από σταφίδες, κουφέτα κι αμύγδαλα, και πασπαλισμένο με κανέλλα, που μοσχοβολά στον περίγυρο.
Τα σπυριά μέσα στα κάνιστρα δεν είναι κόλλυβα ψυχών. Είναι πανηγυρική προσφορά στην αγία, για την προεξοφλημένη φροντίδα της, θύμηση αντίρροπη των αποτρόπαιων σπυριών, που δεν θ΄α φήσει να βγουν στα πρόσωπά τους, να τα “βλογιόψει”.
Ο Άγιος Σάββας, ο ηγιασμένος, όπως χαρακτηρίζεται ξεχωριστά, είναι μια από τις κορυφαίες μορφές του μοναχισμού. Το 490 ίδρυσε το ομώνυμό του κοινοβιακό και πολυμερές μοναστήρι της “Μεγίστη Λαύρα”, κοντά στα Ιεροσόλυμα. Με τον καιρό, αυτό το μοναστήρι έγινε κέντρο μελέτης, αλλά και σχολή του μοναχισμού, με χειρόγραφα, βιβλιοθήκες και αντιγραφείς.
Τον 8ο αιώνα σ’ αυτόν τον χώρο εργάστηκε και ο Ιωάννης Δαμασκηνός.
Ο Άγιος Σάββας είχε και ταξιδιωτικές δραστηριότητες στην Κων/λη. Σκοπός του η αντιμετώπιση αιρέσεων και η συμφιλίωση δογματικών αντιθέσεων. Η λατρεία του Αγίου είναι περισσότερο λαϊκή, παρά επίσημα εκκλησιαστική.
Στην πατρίδα του Καππαδοκία, όσο ήταν εκεί ο Ελληνισμός, τον τιμούσαν μαζί και οι Τούρκοι. Όσοι πήγαιναν στα Ιεροσόλυμα, ως προσκυνητές στο μοναστήρι του (Χατζήδες), έφερναν χουρμάδες από τα δέντρα του, προσφέροντάς τους σε άτεκνους, ως θεραπευτικό της στειρότητας.
Αγία Βαρβάρα… Άγιος Σάββας… Άγιος Νικόλαος… μαζί με άλλες μεγάλες εορτές, που μας προετοιμάζουν για την εορτή των Χριστουγέννων, ή μάλλον για τις εορτές του δωδεκαημέρου.