Οι κοινωνίες δεν έχουν μόνο ταξική διάρθρωση. Αλλά τέμνονται και πολιτισμικά. Ο δυισμός είναι υπαρκτός και έντονος. Δεν αντιστοιχεί σε πολιτικές διαιρέσεις. Τις προσπερνά και τις υπερβαίνει. Ουσιαστικά πρόκειται για δύο ισχυρά αντιδιαμετρικά αντίθετα ρεύματα. Από τη μια ο ορθολογισμός που στηρίζεται στα αξιακά φορτία της επιστήμης, της γνώσης και της λογικής. Από την άλλη η αναίρεσή του με την επικράτηση δεισιδαιμονιών, συνωμοσιολογιών, θρησκοληψιών. Εδώ βέβαια ο επιστημονικός λόγος εξοβελίζεται. Οι φορείς του ενοχοποιούνται. Τα φοβικά σύνδρομα κυριαρχούν τροφοδοτώντας περαιτέρω τον ανορθολογισμό, καθώς και τη ροπή στο λαϊκισμό και στα εθνικιστικά συμπλέγματα.
Λέγεται ότι «η πολιτική είναι το μέτρο του πολιτισμού». Ίσως γι’ αυτό ορισμένες από τις σφοδρότερες πολιτικές συγκρούσεις είχαν αφετηρία πολιτισμικά ζητήματα. Στην εγχώρια σκηνή «οι πόλεμοι κουλτούρας» έχουν βάθος χρόνου. Μάλιστα στο πρόσφατο παρελθόν χαρακτηριστική περίπτωση ήταν η μάχη για τις ταυτότητες, με αφορμή την απάλειψη του θρησκεύματος. Την ίδια περίοδο είχαμε και τις έξαλλες αντιδράσεις για τον μαθητή Οδυσσέα Τσενάι από τη Νέα Μηχανιώνα, καθώς και τις δικαστικές διώξεις και την πυρά βιβλίου του Μίμη Ανδρουλάκη.
Στα χρόνια της χρεωκοπίας ο ανορθολογισμός βρέθηκε στο απόγειο. Ήταν η εποχή που βρήκαν πρόσφορο έδαφος οι θεωρίες ότι μας ψεκάζουν για να γίνουμε πειθήνια όργανα.
Τώρα με την πανδημία επιχειρούν το «θεάρεστο» έργο τους με τα τσιπάκια των εμβολίων. Και στις δύο περιπτώσεις επικρατεί το αμάλγαμα του φόβου και του σκοταδισμού. Της υπαρξιακής αγωνίας και της συνομωσίας του κακού. Κοινός παρονομαστής μυστήριες δυνάμεις μας επιβουλεύονται επιδιώκοντας να προωθή-
σουν ανομολόγητους στόχους. Μπορεί οι ανορθολογικές αντιλήψεις να μη βρίσκουν ευρύτερη απήχηση, δε παύουν όμως να έχουν ισχυρό αντίκτυπο σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
Έτσι τα υπολείμματα της υστέρησης παραμένουν ανθεκτικά. Οι θύλακες αντιστέκονται στην οριστική εκκοσμίκευση της κουλτούρας μας. Τα «ιδεολογικά μοναστήρια» του ανορθολογισμού ανθίστανται. Ξορκίζουν την επιστήμη και την πρόοδο. Κάποτε σήκωναν σταυρούς και εξαπτέρυγα. Σήμερα δεν αμφισβητούν μόνο το εμβόλιο κατά του κορονοϊού, αλλά το ενοχοποιούν κιόλας. Η κοινωνική τους ανομοιογένεια επισκιάζεται από μία γενική άρνηση. Ο πυρήνας τους ωστόσο αποτελείται από ένα πολτό ακραίων και φοβικών απόψεων και αναχρονιστικών αντιλήψεων. Οι πολιτικές τους συγγένειες δεν είναι διακριτές, αν και η ακροδεξιά απόχρωση των περισσοτέρων δύσκολα κρύβεται. Το βέβαιο είναι πως οι αντιεμβολιαστές αλλά και οι αρνητές των εμβολίων απέχουν παρασάγγας απ’ τον ορθολογισμό.
Πάντως το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η ανοχή την οποία επιδεικνύει απέναντι σ’ όλους αυτούς μια σημαντική μερίδα της πολιτικής τάξης. Η κυβέρνηση κινδυνεύει να χάσει την όποια νεωτερική σήμανση διεκδικούσε μέχρι πρότινος. Οι επιλογές της τώρα που το νέο και δυναμικό κύμα της πανδημικής κρίσης έχει ενισχυθεί, κρίνονται τουλάχιστον απαίδευτες και φοβικές. Με την άρνησή της να επιβάλει την υποχρεωτικότητα σε χώρους που είναι απαραίτητη και πρωτίστως στην εκκλησία, αυτοϋπονομεύεται και εκτίθεται ανεπανόρθωτα.
Ο φόβος της μήπως και αποκολληθεί από την εκλογική της βάση η ακροδεξιά της πτέρυγα, την καθιστά ευάλωτη σε πράξεις και ενέργειες οι οποίες αντιστρατεύονται την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητά της. Το αποκαλούμενο επιτελικό κράτος εμφανίζει έλλειψη ισχυρής πολιτικότητας και επαρκούς διαχειριστικής ικανότητας. Απεναντίας πλεονάζει η ελαφρότητα. Τρανή απόδειξη τα όσα υποστήριξε προσφάτως κορυφαίο στέλεχος του, εντάσσοντας στις ζωτικές ανάγκες της τροφής και της νοσηλείας και την εκκλησία. Μάλλον ο ανορθολογισμός δεν βρίσκει την απαιτούμενη αντίσταση στα κυβερνητικά επιτελεία.
* Ο Γιώργος Πανταγιάς είναι σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της POLITY AE