Το ερώτημα, τώρα, που τίθεται είναι αν τα γεγονότα στην Κρήτη του Σεπτεμβρίου 1943 έχουν σχέση με τις αγγλικές επιχειρήσεις το ίδιο διάστημα στα Δωδεκάνησα.
Κατά τον Άγγλο ιστορικό Antony Beevor, μετά την απόβαση στη Σικελία, υπήρχαν νέες πληροφορίες για βρετανικές αποβάσεις στην Ιεράπετρα (Beevor 1999, 323), που ήταν διάχυτες στους αντιστασιακούς της Κρήτης, ιδίως στον καπετάν Μπαντουβά, τον πιο σημαντικό και ισχυρό Αρχηγό του νησιού (Σανουδάκης-Μπαντουβάς 1979, 293).
Λέγεται ότι, ήδη από τις 2 Αυγούστου, ο Τσόρτσιλ είπε στον Στρατηγό Ismay ότι «πρέπει να βοηθήσουμε τους Ιταλούς από νωρίς, έχοντας και την υποστήριξη των πληθυσμών» (Churchill 1949, 168) του Αιγαίου.
Κατά τον Μπαντουβά, το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου, στο λημέρι στις Λασιθιώτικες Μαδάρες, σε σύσκεψη με Εγγλέζους αξιωματικούς της κατασκοπείας, συζήτησαν το θέμα των αποβάσεων, «όπου κατά τους Εγγλέζους θα γινόταν από τη Γεράπετρο» (Σανουδάκης-Μπαντουβάς 1979, 312) απόψεις με τις οποίες συμφωνεί και ο Beevor.
Σε πρόσφατες δε αποκαλύψεις, στην αναφορά 6 του Λη Φέρμορ στις 21 Σεπτεμβρίου 1943, ενημερώνει το Στρατηγείο ότι και ο Ιταλός Ταβάνα, της κατασκοπείας, «περίμενε την [συμμαχική] εισβολή από στιγμή σε στιγμή» (Λη Φέρμορ 2016, 234).
Στα πλαίσια, λοιπόν, των βρετανικών πληροφοριών για αποβάσεις, στις 20 Αυγούστου οι Βρετανοί εξοπλίζουν με σύγχρονα όπλα τους αντάρτες του Μπαντουβά, ενημερώνοντάς τον «να έχει επιπροσθέτως άνδρες σε ετοιμότητα για οποιαδήποτε ενέργεια θα μπορούσε να κληθεί» (Χιουζ 1991, 68).
Πάλι κατά τον Χιουζ, ο Λη Φέρμορ σε ολονύχτια συνάντηση, στις 8 Σεπτεμβρίου, με τον Ιταλό Διοικητή Λασιθίου Κάρτα, «συζητήθηκε ο Στρατηγός Κάρτα να πιέζει τους συμμάχους να επέμβουν» (Χιουζ 1991, 69).
Ο Λη Φέρμορ, ενημερώνοντας το Σ.Μ.Α. γράφει ότι υπέδειξε στους Ιταλούς να επιτεθούν στους Γερμανούς, μετά από «σαφείς διαταγάς σας» (Λη Φέρμορ 2016, 233), δηλαδή μετά από διαταγές του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Συνεχίζει, μάλιστα, αποκαλυπτικά, γράφοντας ότι «σύμφωνα με τις ίδιες διαταγές, τους είχα αφήσει να ελπίζουν σε κάποιου είδους βοήθεια από τους Συμμάχους σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης».
Το ίδιο είχε πει και στον καπετάν Μπαντουβά, πηγαίνοντας ο Λη Φέρμορ προς συνάντηση με τον Κάρτα, δηλαδή να χτυπήσει τους Γερμανούς: «Εάν έρθουνε οι Γερμανοί να επικοινωνήσουνε με τους Ιταλούς, να τους χτυπήσω» (Σανουδάκης-Μπαντουβάς 1979, 318).
Γίνεται, λοιπόν, σαφής λόγος από τους Βρετανούς για κοινή δράση Βρετανών, Ιταλών και ανταρτών στην Κρήτη.
Ο καπετάν Μπαντουβάς, αν και είχε συγκρουσθεί με τους Άγγλους, γιατί δεν πίστευε στην ειλικρίνειά τους ούτε υπάκουε σ’ αυτούς, είχε διακόψει τις επαφές μαζί τους, από το καλοκαίρι του 1942 στον Ψηλορείτη, καταφεύγοντας στις Λασιθιώτικες Μαδάρες. Τώρα, όμως, δέχεται να χτυπήσει τους Γερμανούς, στα πλαίσια της τριπλής συνεργασίας.
Εξυπακούεται, βέβαια, ότι ο ίδιος ούτε και οι Ιταλοί γνώριζαν τα ταυτοχρόνως διαδραματιζόμενα γεγονότα, δηλαδή τις βρετανικές επιχειρήσεις στα Δωδεκάνησα, αφού δεν αναφέρεται σε καμιά πηγή.
Στις 8 Σεπτεμβρίου, λοιπόν, έχει ειπωθεί στον Μπαντουβά, καθώς και στους Ιταλούς, να χτυπήσουν τους Γερμανούς, μετά από «σαφείς διαταγές» του Στρατηγείου, αλλά και κατά την αρ. 6 Αναφορά του Λη Φέρμορ.
Έτσι, την επομένη, 9 Σεπτεμβρίου, ο Μπαντουβάς εξουδετερώνει το φυλάκιο της Σύμης, ημέρα επέμβασης των Άγγλων στη Ρόδο, και στις 12, ημέρα βρετανικής επέμβασης στην Κω, διεξάγει τη μεγάλη μάχη της Σύμης Βιάνου, στην οποία, κατά τον Χιουζ, «οι γερμανικές απώλειες ήσαν 113 νεκροί, 71 τραυματίες και δεκατρείς αιχμάλωτοι» (Χιουζ 1991, 70).
Την επομένη, 13-9-1943, ο Dunbabin, υπεύθυνος πράκτορας για την Κρήτη, άρτι αφιχθείς στο νησί στις 7 Σεπτεμβρίου, έστειλε την παρακάτω επιστολή στον Μπαντουβά, για τη μάχη Σύμης, η οποία διασώζεται στο «Αρχείο του Βουνού», στο Μουσείο Αντίστασης Μπαντουβά, στο Ηράκλειο:
Αγαπητέ Μανώλη,
Συγχαρητήρια διά την λαμπρήν δράσιν σας. Είναι μεγάλη δράσις και δεικνύει καλά την ψυχήν των Γερμανών και με πόσην όρεξιν πολεμούν. Το γράμμα συνεχίζει τον προορισμόν του. Ελπίζω σύντομα να δω τους αιχμαλώτους.
Τονίζω πάλιν ότι η εξέλιξις των γεγονότων πρέπει να είναι συμφώνως με σχέδιον και με διαταγάς του στρατηγείου.
Περιμένω να μάθω τι βοήθεια θα μας δώσουν, δηλαδή εις όπλα και βομβαρδισμούς. Μόλις λαμβάνω οδηγίας θα επιβάλλεται η τετραμελής συνάντησίς μας.
Περιμένω νέα από τον Μιχάλην να μάθω πώς πάει η δουλειά με τους Ιταλούς.
Μέχρι να συναντήσομεν, σας συνιστώ να μην προσέρχεσθε εις ενεργείας χωρίς να εγκρίνεται το πρόγραμμα υπό του στρατηγείου. Λαμβάνετε αμυντικήν μάλλον στάσιν, να δούμε την αντίδρασιν των Γερμανών.
Εν τω μεταξύ να έχετε μιαν ομάδα 20 ανθρώπων ετοίμην να κατεβαίνει στο Λασίθι, να μην κατεβαίνει όμως μέχρι να ορίσω σημείον. Ο φέρων θα σας ενδείξει πού θα βρίσκομαι, διότι θα μετακινούμαι, να είμαι πλησιέστερον εις τα γεγονότα.
Με χαιρετισμούς πολλούς
Ιωάννης
Στην παραπάνω επιστολή του, συγχαίρει τον Μπαντουβά «διά την λαμπράν… και μεγάλην δράσιν σας», τονίζοντας ότι η εξέλιξη των γεγονότων πρέπει να είναι σύμφωνη με το «σχέδιον και με τας διαταγάς στρατηγείου». Δηλαδή, με τις «διαταγές» του Σ.Μ.Α. που κάνει λόγο στην Αναφορά του και ο Λη Φέρμορ.
Αν, λοιπόν, ο Μπαντουβάς είχε αυτοβούλως δράσει, ο Dunbabin θα εξεδήλωνε τη διαφωνία του ή θα διαμαρτυρόταν.
Αντιθέτως, κάνει λόγο ότι περιμένει «τι βοήθεια θα μας δώσουν εις όπλα και βομβαρδισμούς» από το Στρατηγείο. Επαναλαμβάνει δηλαδή, όσα λέει και ο Λη Φέρμορ για τους Ιταλούς, ότι με διαταγές των Συμμάχων «τους είχα αφήσει να ελπίζουν σε κάποιου είδους βοήθεια από τους Συμμάχους σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης». Το ίδιο βεβαιώνει και ο αγγλόφιλος Μιχ. Ακουμιανάκης των μυστικών υπηρεσιών (ΕΟΔΠ) ότι οι Έλληνες και ο Λη Φέρμορ πήραν εντολή «να υποδείξομεν στόχους βομβαρδισμών» (Ταχατάκη-Καλογεράκης 2010, 80).
Στην επιστολή του ο Dunbabin προτρέπει, επιπλέον, τον Μπαντουβά να κατέβει με είκοσι αντάρτες στο Λασίθι, αφού υπήρχαν επαφές να παραλάβει ο Μπαντουβάς όπλα από τους Ιταλούς (Χιουζ 1991, 68).
Τα γεγονότα, όμως, αλλάζουν άρδην για τους Άγγλους και οι απόψεις τους. Στις 16 Σεπτεμβρίου, ο Κάρτα «εγκαταλείπει το Στρατηγείο του στη Νεάπολη» (Χιουζ 1991, 172), φυγαδεύεται στη Μέση Ανατολή και οι Ιταλοί του Λασιθίου, ακέφαλοι πλέον, παραδόθηκαν στους Γερμανούς.
Μετά την έκβαση αυτή, ο Dunbabin ενημερώνει τον Μπαντουβά ότι: «δε μπορούμε να στείλομε άλλες δυνάμεις εδώ» (Σανουδάκης-Μπαντουβάς 1979, 328), όπως ίσως εκεί, δηλαδή στα Δωδεκάνησα, προσθέτοντας ότι «ο σκοπό’ μας επέτυχε», θα λέγαμε, μέχρι τις μέρες αυτές, στα Δωδεκάνησα.
Ήδη από τις 14 του Σεπτέμβρη είχαν αρχίσει τα σκληρά γερμανικά αντίποινα στη Βιάνο και Ιεράπετρα και ο Dunbabin πλέον αποκαλύπτει στον Μπαντουβά ότι η απόβαση που διέδιδαν έγινε στην Ιταλία.
Το ίδιο, ωμά, γράφει ο Λη Φέρμορ στην Αναφορά του, στις 21 Σεπτεμβρίου προς το Σ.Μ.Α., ότι μετά την απόβαση στη Σικελία, έκτοτε, οι επιχειρήσεις «στην Κρήτη δεν βρίσκονταν πια σε άμεση προτεραιότητα» (Λη Φέρμορ 2016, 234). Αν δεν ήταν, όμως, η Κρήτη, μετά την απόβαση στη Σικελία, σε προτεραιότητα, γιατί ο Λη Φέρμορ υπέδειξε στους Ιταλούς και στον Μπαντουβά να επιτεθούν στους Γερμανούς και, όπως λέει, «με σαφείς διαταγές του Στρατηγείου είχα αφήσει να ελπίζουν σε κάποιου είδους βοήθεια από τους Συμμάχους», ο δε Dunbabin υποσχόταν με την επιστολή του «όπλα» και «βομβαρδισμούς»;
Εξωθούσε, δηλαδή, με διαταγές το Σ.Μ.Α. να επιτεθούν στους Γερμανούς. Άρα, εκ των ταυτόχρονων γεγονότων στα Δωδεκάνησα, που ήταν εντολή του Τσόρτσιλ, συνάγεται ότι επρόκειτο για αντιπερισπα-σμό.
Ο Χιουζ αναφέρει σχετικά ότι: «Η Κρήτη χρησιμοποιήθηκε σαν μια εχθρική βάση κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στα Δωδεκάνησα» (Χιουζ 1991, 7).
Επιπροσθέτως, ο Λη Φέρμορ στην Αναφορά γράφει στο Στρατηγείο ότι «ένιωθα πάρα πολύ δυσαρεστημένος που τους είχα ξεγελάσει» (Λη Φέρμορ 2016, 234), τους Ιταλούς, για τη δήθεν απόβαση και την προτροπή να επιτεθούν στους Γερμανούς, χωρίς να κάνει λόγο και για τους αντάρτες που τους είχε ξεγελάσει ως αντιπερισπασμό για τα Δωδεκάνησα.
Αυτό συνέβη, εξαιτίας των αντιποίνων και του κινδύνου να δημιουργηθούν εξ αυτών αντιβρετανικά αισθήματα στους Κρητικούς.
Γιατί η βρετανική πολιτική και στην Ελλάδα ήταν διπλή: «από το ένα μέρος ταχύτερη δυνατή επίτευξη της ήττας των δυνάμεων του Άξονα και από την άλλη επεδίωκαν παρεμπόδιση της επικράτησης κομμουνιστικών ή φιλοκομμουνιστικών καθεστώτων στις ευρωπαϊκές χώρες μετά τον πόλεμο».
Σύμφωνα, λοιπόν, με τη διπλή αυτή αγγλική πολιτική συνάγεται ότι η Κρήτη και η Αντίστασή της χρησιμοποιήθηκαν ως βρετανικός αντιπερισπασμός για τη Σικελία, καθώς και τα Δωδεκάνησα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ζαχαρίας Δ. Αντωνάκης, «Η συμμαχική απόβαση στην Ευρώπη του Χίτλερ και οι επιχειρήσεις στα Δωδεκάνησα», εφ. ΡΕΘΕΜΝΟΣ, 2-4-2011.
- Γεώργιος Δ. Αραμπατζής, (2007), «Κατακόρυφη υπερκέραση: Η τρίτη διάσταση του πολέμου», Οι σημαντικότερες αεραποβατικές και αεροκίνητες επιχειρήσεις του 20ού αιώνα, Apopsis, Αθήνα.
- Γεώργιος Δ. Αραμπατζής, (2010), «Οι αεραποβατικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο», Οκτώβριος-Νοέμβριος 1943, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αθήνα.
- Antony Beevor, (1999), ΚΡΗΤΗ, η Μάχη και η Αντίσταση, μτφρ. Γεώργιος Καλλίνης, Β.Δ.Β. Ηρακλείου, Ηράκλειο.
- Winston S. Churcill, (1949), Closing the Ring (vol.4), Cassel.
- F.W. Deakin, (1962), The Brutal Frientship Moussolini, Hitler and the Fall of Italian Fascin, London.
- Λευτέρης Δέτσης, «Η Μάχη της Κω», http://greeksurnames.blogspot.gr/ 2011/10/blog-post_7165.html (ανακτήθηκε 10-8-2016).
- Εθνικά Αρχεία Μ. Βρετανίας TNA CAB 154/67.
- Εθνικά Αρχεία Μ. Βρετανίας 31-5-1943 TNA DM 223/353.
- Michael Howard, (1990), British Intelligence in the Second World War, Volume 5, Strategic Deception, Lon-don.
- Γιώργος Καλογεράκης, «Εκδήλωση μνήμης – Ομάδες Μπαντουβάδων», εφ. Πατρίς Ηρακλείου, 21/9/2008, «Αρχείον του βουνού», Μουσείον καπετάν Μπαντουβά, Ηράκλειο.
- Πάτρικ Λη Φέρμορ, (2016), Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, Μεταίχμιο, Αθήνα.
- Ben Macintyre (2012), Επιχείρηση Κιμάς, μτφρ. Φώτης Σκουλαρίκης, Κλειδάριθμος, Αθήνα.
- Ιωάννης Μανέτας, (1995), Ιερός Λόχος, 1942-1945, Λογοθέτης, Αθήνα.
- Αντώνης Κ. Σανουδάκης, (1979) Καπετάν Μπαντουβά απομνημονεύματα, Κνωσός, Αθήνα.
- Αντώνης Κ. Σανουδάκης, (2014), Καπετάν Μιχ. Σαμαρίτη, Τα Ματωμένα χρόνια, Ταξιδευτής, Αθήνα.
- Ειρήνη Ταχατάκη-Γεώργιος Καλογεράκης, (2010), Νύχτα Πήχτρα, Απομνημονεύματα Μιχάλη Ακουμιανάκη, Ηράκλειο.
- Βασίλης Φίλιας (2013), «ΙΙΙ. Οι δύο όψεις της αγγλικής πολιτικής στην κατεχόμενη Ελλάδα», Αεροπορική Επιθεώρηση, τ. 97, Απρίλιος, έκδοση Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας.
- Τζακ Σμιθ Χιουζ, (1991), Απόρρητη αναφορά της δράσεως της S.O.E. στην Κρήτη, 1941-45, μτφρ. Ελευθ. Παπαγιαννάκης, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα.
*Ο Αντώνης Σανουδάκης – Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας της ΠΑΕΑΚ, συγγραφέας