Σεπτέμβριος του 1900. Ένα έγγραφο της Κρητικής Χωροφυλακής Κρήτης και συγκεκριμένα της Μοιραρχίας Ηρακλείου που υπογράφει αντι για τον διοικητή της Μοιραρχίας κάποιος α.α. ανθυπομοίραρχος, απευθύνεται στο δήμαρχο Ηρακλείου και τον ενημερώνει για τη διανυκτέρευση κατά σειρά περιτροπής των φαρμακείων της πόλεως μας. Πρόκειται δηλαδή για μια αστυνομική διάταξη η οποία αναφέρει:
“Κύριε Δήμαρχε, λαμβάνω την τιμή να διαβιβάσω υμίν εσωκλείστως αντίγραφον της αστυνομικής διατάξεως αφορούσης την διανυκτέρευσιν εκ περιτροπής, των εν τη πόλει ταύτη φαρμακοποιών, ήτις εδημοσιεύθη καταλλήλως προς γνώσιν του κοινού και επεδώθη αντίγραφον εις έκαστον των ενδιαφερομένων φαρμακοποιών”.
Υπάρχει όμως και ένα συνημμένο έγγραφο με αριθμό πρωτοκόλλου 4450 της Μοιαρχίας Ηρακλείου-Χωροφυλακής Κρήτης υπογεγραμμένο από το διοικητή της Μοιραρχίας, στο οποίο παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά τα (17) δεκαεπτά τότε φαρμακεία του Ηρακλείου, το οποίο αναφέρει τα εξής:
“Συμφώνως τω άρθρω 74 του υπ. αρ. 177 Νόμου περί Υγειονομικής Υπηρεσίας διατάσσομεν τα εξής. Οι εν ενεργεία φαρμακοποιοί της πόλεως Ηρακλείου, οφείλουσιν εκ περιτροπής και κατά την παρά πόδας της παρούσης, σειράν να έχωσιν εκ περιτροπής ανοικτόν καθ’ όλην την νύκτα το φαρμακείον των εις την θύραν του οποίου δέον να φέρωσι πράσινον φανόν προς διάκρισιν.
Εν περιπτώσει απουσίας του εκ περιτροπής φαρμακοποιού, ούτος οφείλει εις την σειράν του να ο ρίσει αντικαταστάτην πρόσωπον ικανόν δια την εν λόγω νυκτερινήν υπηρεσίαν. Οι παραβάται της παρούσης αστυνομικής διατάξεως, ισχυούσης από της κάτωθεν ημερομηνίας (12η Σεπτεμβρίου 1900), καταδιωχθήσονται ενώπιον της αρμοδίας δικαστικής αρχής επί παρακοή όπως τιμωρηθώσι κατά τον Νόμον”.
Ποια όμως ήταν τα φαρμακεία και σε ποιο σημείο της πόλης μας;
Το φαρμακείο του Γεωργίου Γεωργιάδη στην οδό Aμπάρ Αλτί, στην αρχή της σημερινής οδού Χάνδακος, του Ιωάννη Δρακοπούλου στην οδό του Μεγάλου στρατώνος, στη σημερινή Δικαιοσύνης, όπου είναι η Περιφέρεια και το Δικαστικό Μέγαρο.
Επίσης το φαρμακείο του Σωκράτη Επιμενίδη, στο φούρνο του Τουλουπανά, εκεί που ενώνονται οι σημερινοί δρόμοι Βουρβάχων και Ψαρομηλίγκων. Το φαρμακείο του Ιτάρ αμάμπιλε στην οδό Αστυνομίας, σημερινό οδό Επιμενίδου, στη βορεινή πλευρά του Αγίου Τίτου.
Ακόμα το φαρμακείο του Αντωνίου Καπετανάκη στην οδό Σαϊτ Βέη πρόκειται για τη σημερινή οδό του Αγίου Μηνά και Εμμανουήλ Μιχελάκη στην οδό της Πλατιάς Στράτας, τη σημερινή λεωφόρο Καλοκαιρινού.
Στον ίδιο δρόμο ήταν επίσης και τα φαρμακεία των Ευάγγελου Πετυχάκη και Ζαχαρία Παπαδάκη. Ο Μανούσος Ξανθουδίδης είχε το φαρμακείο του στην οδό Αγά Τσαρσί, στη σημερινή συμβολή των οδών Έβανς και Χατζημιχάλη Γιάνναρη, εκεί που ήταν πριν από χρόνια το εστιατόριο “Ιωνία”.
Ο Χαράλαμπος Παπαδάκης διατηρούσε φαρμακείο στην οδό Μπαλτά Τζαμί, στη σημερινή οδό Γιαμαλάκη. Δύο ακόμα φαρμακεία, των Δημήτρη Ταβουλάρη και του Γεωργίου Πολυδάκη ήταν στην οδό Αμπάρ Αλτί, αρχή της οδού Χάνδακος όπως προαναφέραμε.
Το φαρμακείο του Δημητρίου Σταματάκη ήταν στα Γιαμαλίδικα, αρχή της λεωφόρου Καλοκαιρινού.
Δήμαρχος Ηρακλείου εκείνη την περίοδο ήταν ο Τουρκοκρητικός Μουσταφά Δεληαχμετάκης. Σπετσαρίες λοιπόν και σπετσέριδες ή φαρμακεία και φαρμακοποιοί θα λέγαμε σήμερα. Μεγάλη η συμβολή τους, αλλά και η προσφορά τους στον συνάνθρωπο
. Ας μου επιτραπεί να αφιερώσω αυτό το κείμενό μου σ’ αυτούς τους ανθρώπους, γνωστούς μου και φίλους. Πολλές φορές τα φαρμακεία τους υπήρξαν χώροι θεραπείας, συμβουλής αλλά και κέντρα ανταλλαγής απόψεων και ιδεών.
Δεν θα ξεχάσω πριν από τρεις περίπου δεκαετίες το φαρμακείο του αγαπητού μου φίλου και λογίου συνταξιούχου φαρμακοποιού τώρα πλέον Γιάννη Χλουβεράκη. Πόσοι και πόσοι δεν περνούσαν από εκεί;
Ο Κωστής Φραγκούλης, ο Μενέλαος Παρλαμάς, ο Νικόλαος Σταυρινίδης, ο Νίκος Γιανναδάκης, ο λόγιος αρχιμανδρίτης και μετέπειτα μητροπολίτης Θεόδωρος Τζεδάκης και τόσοι άλλοι πνευματικοί άνθρωποι του Ηρακλείου.
Μαζί λοιπόν με όλα εκείνα τα στοιχεία που κάποτε συγκροτούσαν το «χθες» της ζωής μας και που χάθηκαν για πάντα, είναι και τα παλιά φαρμακεία με εκείνη την ειδική επιβλητική ατμόσφαιρα και τις παράξενες μυρωδιές από τα διάφορα φάρμακα που χρησιμοποιούνταν τότε στην παρασκευή των ιατρικών συνταγών.
Ακόμα και στις πιο απόμακρες συνοικίες ήταν τότε κανόνας να έχουν τα φαρμακεία την καθιερωμένη από άγραφους νόμους ξυλόγλυπτη διακόσμηση των επίπλων τους, με τα ζωγραφιστά φίδια πάνω στα τζάμια των Βιτρινών τους μέσα στις οποίες ήσαν παρατεταγμένα πορσελάνινα βάζα με λατινικές επιγραφές που αναφέρονταν στο περιεχόμενό τους.
Όλα αυτά συνέβαλαν στη δημιουργία του δέους προς τη φαρμακευτική επιστήμη από την οποία περίμενε ο ασθενής τη θεραπεία του. Αυτό το δέος, από τα πανάρχαια ακόμη χρόνια των Ασκληπειών, ήταν το πρωταρχικό στοιχείο που συνέβαλε δραστικά και στην επέλευση της ποθητής ίασης.
Τα παλιά φαρμακεία ήσαν οι χώροι εκείνοι μέσα από τους οποίους πέρασαν άνθρωποι ταλαιπωρημένοι, ψυχικά και σωματικά, από την αρρώστια σε σημείο που «εμπότισαν» τους χώρους αυτούς των παλιών φαρμακείων με την ψυχοβολία της αγωνίας τους για την αρρώστια τη δική τους και των συγγενών τους. Μιας αγωνίας που την διαισθανόσουν να πλανιέται στην ατμόσφαιρα σαν το δέος που άθελά μας αισθανόμαστε όταν μπαίνουμε σε παλιές εκκλησιές.
Το επάγγελμα -λειτούργημα του φαρμακοποιού θεωρούνταν ισοϋψές μ’ αυτό του γιατρού και μάλιστα ανώτερο πολλές φορές, αφού ο φαρμακοποιός έπρεπε να φτιάξει το φάρμακο του ασθενούς. Πολλές φορές θυμάμαι τον Γιάννη Χλουβεράκη να μου λέει: “Οταν έπαιρναν το παρασκεύασμα οι ασθενείς έκαναν, υπόκλιση στο φαρμακοποιό αλλά και του φιλούσαν το χέρι”. Δείγμα σεβασμού και ευχαρίστησης φυσικά.
Αυτά ήταν τα φαρμακεία, οι σπετσαρίες του Μεγάλου Κάστρου, όπως τα έλεγαν. Με πλούσια ιστορία αλλά και με μεγάλη προσφορά.
Κοντά στους ασθενείς και στους ανήμπορους. Και πάντοτε γραμμένη στη σκέψη τόσο των παλαιότερων, όσο και των νεοτέρων φαρμακοποιών εκείνη η παραινετική συμβουλή των παλιών φαρμακοποιών προς τους νέους συναδέλφους τους αφενός και αφετέρου προς τους μαθητευόμενους βοηθούς τους!
“Παρά το ιγδίον (γουδί) και το βιβλίον”.