Μπέργκαμο, πόλη μεσαιωνική και βιομηχανική της Ιταλίας 120.000 κατοίκων κοντά στο Μιλάνο της Λομβαρδίας. Ονομάζεται και ‘’Πόλη των Χιλίων’’ (Citta dei Mille), τιμής ένεκεν, λόγω της εθελοντικής συμμετοχής πολυάριθμων πολιτών της στην αποκαλούμενη ‘Εκστρατεία των Χιλίων΄ του Γκαριμπάλντι, το 1859, για την απελευθέρωση και ενοποίηση της Ιταλίας. Kάτι ανάλογο, με την Ιερά Πόλη Μεσολογγίου και Ηρωική Πόλη Νάουσας όπως μετονομάστηκαν επίσημα το 1937 και το 1955, καθώς και την Ηρωική Νήσο Ψαρών και Ηρωική Νήσο Κάσο το 2018, για τους αγώνες και θυσίες τους στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821.
Η πόλη διαιρείται στην Άνω Πόλη και στην Κάτω Πόλη. Η Άνω Πόλη (Citta Alta) μέσα σε ένα σύμπλεγμα λόφων όπου βρίσκεται και το ιστορικό της κέντρο, η δε Κάτω Πόλη (Citta Bassa), που χαρακτηρίζεται ως το σύγχρονο Μπέργκαμο σήμερα.
Τα δύο αυτά μέρη του Μπέργκαμο χωρίζονται από τείχη που αναγέρθηκαν το 16ο αιώνα επί ενετικής κατοχής της πόλης. Κατά μία εκδοχή, το όνομα Bergamo προέρχεται από το ελληνικό ΄Πέργαμον΄ (πύργος, ακρόπολη, φρούριο).
Περήφανοι οι Μπεργαμάσκοι για την εφεύρεση της γεύσης παγωτού στρατσιατέλα, για την καταγωγή του ζωγράφου της αναγέννησης Καραβάτζιο, των Αρλεκίνο και Τζοπίνο της ιταλικής αυτοσχεδιαστικής κωμωδίας (commedia d arte), για τα μεσαιωνικά τους μνημεία, γενέτειρα πόλη του διάσημου συνθέτη του 19ου αιώνα Γκαετάνο Ντονιτσέτι, αλλά και για την καταγωγή της Trussardi.
Περήφανοι και για την ποδοσφαιρική τους ομάδα Atalanta, που η ονομασία της οφείλεται σε πρόταση μαθητών κλασικού λυκείου το 1907, από το όνομα της ηρωίδας της ελληνικής μυθολογίας Αταλάντης, γνωστή για την ταχύτητα της, ομάδα που ήλθε αντιμέτωπη με τον ΟΦΗ στην πιο ιστορική πορεία της κρητικής ομάδας στο ευρωπαϊκό κύπελλο του 1987.
Ιδιαίτερα όμως περήφανοι για τα Ενετικά τους τείχη, που αποτελούν ένα ξεχωριστό τοπόσημο της πόλης, και τα οποία έχουν συμπεριληφθεί από το 2017 στον κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco.
Η Unesco που ιδρύθηκε το 1945 ως ένας εκπαιδευτικός, επιστημονικός και πολιτιστικός Οργανισμός του ΟΗΕ ενθαρρύνει την καταγραφή, την προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε όλο τον κόσμο που θεωρείται εξαιρετικής αξίας για την ανθρωπότητα και συνάμα ως αναντικατάστατη πηγή ζωής και έμπνευσης, όπως αναφέρεται σε ιστότοπό της.
Το όλο πλαίσιο βασίζεται στη ‘’Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς’’, που εγκρίθηκε από την UNESCO το 1972 που συνυπέγραψε και χώρα μας τον Αύγουστο του 1981. Μέχρι και το 2024 είχαν πραγματοποιηθεί 1223 εγγραφές, από όλο τον κόσμο, πολιτιστικών μνημείων και απαράμιλλου φυσικού κάλους τοποθεσίες ή με συνδυασμό και των δύο.
Πρώτο καταχωρηθέν πολιτιστικό μνημείο θεωρείται ο καθεδρικός Ναός του Άαχεν στη Γερμανία το 1978, και πρώτα ελληνικά μνημεία, από τα 19 σήμερα, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Μεσσηνίας το 1986 και η Ακρόπολις το 1987.
Στρατηγικό σημείο από την αρχαιότητα το Μπέργκαμο, κυρίως ως σταυροδρόμι εμπορικών δρόμων, καταλήφθηκε από τους Ενετούς το 1428 προκειμένου να αποτελέσει το δυτικό χερσαίο προπύργιο της Γαληνοτάτης. Μετά την κατάκτηση του οι Βενετοί ολοκλήρωσαν τις παλιές μεσαιωνικές οχυρώσεις της κάτω πόλης κατασκευάζοντας πυργίσκους που χρησίμευαν και ως τελωνεία για την καταβολή δασμών σε όσους εισέρχονταν στην πόλη.
Όμως, ισπανικές και γαλλικές επιδρομές στις αρχές του 16ου αιώνα τους οδήγησαν να ανεγείρουν τείχη περιμετρικά στην Άνω Πόλη, η κατασκευή των οποίων άρχισε το 1561 και ολοκληρώθηκε το 1588. Περί τις 250 κατοικίες, εργαστήρια, αγροικίες και οκτώ θρησκευτικά μνημεία κατεδαφίστηκαν για την ανέγερση των τειχών.
Κατασκευάστηκαν τείχη μήκους έξι χιλιομέτρων περίπου, ύψους από 10,5 έως 22 μέτρων που σε κάποια σημεία φθάνουν και τα 50 μέτρα, με 14 προμαχώνες, 100 πολεμίστρες, πυριτιδαποθήκες, περάσματα και σήραγγες καθώς και τέσσερις πύλες για είσοδο και έξοδο από την πόλη: Πύλες του Αγίου Αυγουστίνου, του Αγίου Ιακώβου, του Αγίου Αλεξάνδρου και του Αγίου Λαυρέντιου, γνωστή η τελευταία και ως πύλη Γκαριμπάλντι, οι οποίες και έκλειναν το βράδυ για την ασφάλεια της πόλης.
Ιταλία, Κροατία και Μαυροβούνιο υπέβαλαν το 2013 κοινό φάκελο στην Unesco για την ένταξη Ενετικών Οχυρωματικών τους Έργων, ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ειδικότερα, υπό τον τίτλο του φακέλου ‘’Ενετικά Οχυρωματικά Έργα του 16ου και 17ου αιώνα για τις χερσαίες και δυτικές θαλάσσιες κατακτήσεις της Βενετίας’’ (Venetian Works of Defence between 15th and 17th centuries: Stato da Terra – western Stato da Mar), υπεβλήθηκαν οκτώ προτάσεις από τις οποίες εγκρίθηκαν οι έξι.
Εκτός των τειχών του Μπέργκαμο, τα άλλα πέντε μνημεία/οχυρωματικά ενετικά έργα αφορούσαν δύο ακόμη στην Ιταλία, το φρούριο Peschiera κοντά στη Βερόνα και τα οχυρωματικά έργα της πόλης Palmanova κοντά στο Ούντινε, το αμυντικό σύστημα της πόλης Ζαντάρ και το Κάστρο του Αγίου Νικόλα στην πόλη äibenik-Knin στην Κροατία καθώς και τα οχυρωματικά έργα της πόλεως Κοτόρ στο Μαυροβούνιο (δίκτυο, σειριακή εγγραφή).
Αρκετά ευαισθητοποιημένοι οι μπεργκαμάσκοι για τα τείχη τους, συμμετέχουν ενεργά σε εθελοντικές δράσεις για τον καθαρισμό την ευπρέπεια και ανάδειξη τους όπως και τοπικοί φορείς, ιδρύματα και επιχειρήσεις.
Ο Σύλλογος Φίλων των Τειχών του Μπέργκαμο μέσω του blog που έχουν δημιουργήσει, παρέχει πάσης φύσεως πληροφορίες για τα τείχη. Χάρτες, δημοσιεύματα τύπου, βιβλιογραφία για τα τείχη, χιλιάδες άρθρα, γκραβούρες, κρυφά σημεία των τειχών, εκδηλώσεις, προβλήματα, αφιερώματα, βίντεο, περιηγήσεις και πολλά άλλα.
Χαρακτηριστικός και ο τρόπος καθαρισμού της επιφάνειας των τειχών κάθε χρόνο από ορειβάτες μη κυβερνητικής οργάνωσης που αναλαμβάνει, έναντι συμβολικής αποζημίωσης, τη συντήρηση και καθαρισμό τους από τη βλάστηση.
Ευρηματικοί οι Ιταλοί στη σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν με συμβολικούς τρόπους. Σε ανάμνηση του κλεισίματος των ενετικών πυλών της πόλης, σήμερα και κάθε βράδυ κτυπάει 100 φορές η μεγάλη καμπάνα του πύργου του δημοτικού ρολογιού, όπως και κατά την περίοδο ενετικής κατοχής της πόλης, όταν κωδωνοκρουσίες αυτές ειδοποιούσαν τους κατοίκους ότι επέκειτο το κλείσιμο των τεσσάρων πυλών και η απαγόρευση πλέον της διέλευσης.
Ευχής έργον και σημαντικό επίτευγμα θα ήταν η ένταξη του Μινωικού πολιτισμού στην πολιτιστική κληρονομιά της Ουνέσκο, (εξέταση σχετικού φακέλου υποψηφιότητας αναμένεται εντός του 2025), προκειμένου να αποκτήσει και η Κρήτη μνημείο παγκόσμιας κληρονομικής κληρονομιάς.
Θα μπορούσαν μετέπειτα να ακολουθήσουν τα Ενετικά Τείχη του Ηρακλείου με φρούριο Κούλε και το φαράγγι της Σαμαριάς, άλλωστε συμπεριλαμβάνονται στον ενδεικτικό κατάλογο της Unesco.
Βασικές Πηγές:
https://muraveneziane.bergamo.it/la-storia
https://museodellestorie.bergamo.it/attivita/le-mura-nella-storia