Τα ρήματα συνωθούμαι και συνωστίζομαι, στο λεξικό του Γεωργίου Μπαμπινιώτη, ερμηνεύονται ως εξής:
συνωθούμαι: σπρώχνω και σπρώχνομαι ταυτόχρονα από τους άλλους. Συνώνυμα: συνωστίζομαι, στρυμώχνομαι.
συνωστίζομαι: συνωθούμαι, (η λέξη μαρτυρείται από το 1887).
Για δύο σχολικά έτη, 2006-07 και 2007-08, στην ΣΤ’ τάξη των Δημοτικών Σχολείων, διδάχτηκε το νέο βιβλίο ιστορίας με τίτλο: «Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια». Επικεφαλής της συγγραφικής ομάδας η Πανεπιστημιακός κ. Μαρία Ρεπούση. Στην ενότητα «Μικρασία, εκστρατεία και καταστροφή», σελίδα 100, οι συγγραφείς αναφέρουν:
«Με το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι αβέβαιο. Οι δυνάµεις της Αντάντ προσανατολίζονται στη δημιουργία μιας μικρής εδαφικά Τουρκίας. Τα μικρασιατικά παράλια τα διεκδικούν η Γαλλία και η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα, με το μεγάλο αριθμό Ελλήνων που ζουν κυρίως στην περιοχή της Σμύρνης. Τελικά, η Ελλάδα παίρνει εντολή να στείλει στρατό στη Σμύρνη. Στη Συνθήκη των Σεβρών (1920) κερδίζει τη διοίκηση της περιοχής μέχρις ότου οι κάτοικοί της αποφασίσουν αν θα ενωθούν με την Ελλάδα.
Η συμφωνία των Συμμάχων για την κατάληψη και τη διοίκηση της Σμύρνης από τους Έλληνες αποδεικνύεται προσωρινή. Οι σύμμαχοι διχάζονται ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Η Γαλλία και η Ιταλία προσανατολίζονται σταδιακά στην υποστήριξη της Τουρκίας, ενώ η θέση της Ελλάδας αποδυναμώνεται.
Η ελληνική πλευρά αποφασίζει, παρά τις παραπάνω εξελίξεις, να προχωρήσει τις πολεμικές επιχειρήσεις στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Το καλοκαίρι του 1921 ο ελληνικός στρατός επιτίθεται με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας. Η πορεία του όμως ανακόπτεται στο Σαγγάριο ποταμό, χωρίς να πετύχει το στόχο του. Ένα χρόνο μετά, οι τουρκικές δυνάμεις, µε ηγέτη τον Κεμάλ, επιτίθενται και αναγκάζουν τα ελληνικά στρατεύματα να υποχωρήσουν προς τα παράλια. Στις 27 Αυγούστου 1922 ο τουρκικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη.
Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα».
Για την τελευταία φράση του «συνωστισμού» κατοίκων της Μικράς Ασίας στο λιμάνι της Σμύρνης, το βιβλίο δέχτηκε σκληρή κριτική. Οι διαμάχες κράτησαν δυο χρόνια με αποτέλεσμα την απόσυρσή του.
Αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στις 11 Σεπτεμβρίου 1922, εκδηλώθηκε κίνημα στον στρατό, δημιουργήθηκε Επαναστατική Επιτροπή από τους Νικόλαο Πλαστήρα, Στυλιανό Γονατά και Δημήτριο Φωκά. Δημιουργήθηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Σωτήριο Κορκιδά. Τη θέση του Υπουργού Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως κατέλαβε ο γιατρός Ιωάννης Σιώτης.
Με ημερομηνία 13 Σεπτεμβρίου 1922, εννέα ημέρες μετά την καταστροφή της Σμύρνης, απευθύνει έγγραφο με πολλούς αποδέκτες. Χαρακτηρίζει τον ένδοξο Ελληνικό Στρατό με τη φράση: «Τα ηρωικά ημών στρατεύματα, τα οποία μέχρι προ ολίγου νηκηφόρα έστηναν την Ελληνικήν σημαίαν προ των πυλών της Κωνσταντινουπόλεως και εντός αυτής της καρδίας της Μικράς Ασίας, μίαν αποφράδα ημέραν συνωθούντο προ των Μικρασιατικών ακτών δια να ζητήσωσι σωτηρίαν εις τα Ελληνικά πλοία. Συγκεκριμένα το έγγραφο αναφέρει τα εξής:
«Αριθ. πρωτ. 40098
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ
Προς τους Σεβασμιωτάτους Μητροπολίτας και Αρχιερείς, τους κ.κ. Γενικούς Επιθεωρητάς των σχολείων, τους Επιθεωρητάς της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως και πάντας τους λειτουργούς της μέσης και δημοτικής εκπαιδεύσεως αμφοτέρων των φύλων.
Τα ηρωικά ημών στρατεύματα, τα οποία μέχρι προ ολίγου νηκηφόρα έστηναν την Ελληνικήν σημαίαν προ των πυλών της Κωνσταντινουπόλεως και εντός αυτής της καρδίας της Μικράς Ασίας, μίαν αποφράδα ημέραν συνωθούντο προ των Μικρασιατικών ακτών δια να ζητήσωσι σωτηρίαν εις τα Ελληνικά πλοία. Και τα προαιώνια ημών όνειρα την κακήν αυτήν ημέραν κατέπιπτον εις συντρίμματα. Το ηθικόν άραγε του ελληνικού λαού υπέστη τοσαύτην μείωσιν, ώστε να απεμπολήση αιώνων πόθους, γενεών όνειρα, των συγχρόνων την ελπίδα, εις μίαν στιγμήν; Ευτυχώς ότι τούτο δεν είνε αληθές.
Κακών αρχόντων χειρίστη διοίκησις, του εθνικού ημών ζητήματος μωρά και κακοήθης διαχείρισις έφερε την πικρίαν κατ’αρχάς, την απογοήτευσιν προς στιγμήν εις την ελληνικήν ψυχήν, ήτις, ουδαμού διαβλέπουσα της σωτηρίας τον λιμένα, εκλονίσθη, απεγοητεύθη. Αλλ’η απογοήτευσις οφείλεται ουχί εις την ηθικήν κατάπτωσιν του λαού, ουχί εις την χαλάρωσιν του εθνικού αυτού αισθήματος, αλλ’εις την έλλειψιν εμπιστοσύνης προς τους άρχοντάς του. Και απόδειξις τούτου είνε η Επανάστασις.
Αναπηδήσασα εκ των σπλάχνων του Ελληνικού στρατού, ηθική αυτή εκδήλωσις εναντίον ανηθίκου πολιτειακού περιβάλλοντος, έλαβεν εις τας χείρας αυτής τα ηνία του παρ’ολίγον καταποντιζομένου ελληνικού σκάφους και αποκαθάρασα τον Ελληνικόν κόσμον από των καταστροφέων αυτού απευθύν δια του συναποστελλομένου διαγγέλματός της, δονουμένου από τον πόνον της κινδυνευούσης πατρίδος, έκκλησιν προς τον Ελληνικόν λαόν, του οποίου την σωτηρίαν έθεσεν ως σκοπόν της, προς έξαρσιν του εθνικού φρονήματος και συναδέλφωσιν.
Υμείς οι διανοούμενοι, των οποίων η ψυχή, ξένη προς τους μικροϋπολογισμούς και τα μικροσυμφέροντα, συναισθάνεται τους υψηλούς σκοπούς, τους οποίους έθεσε προ εαυτής η Επανάστασις, έχομεν δι’ελπίδος ότι θα θελήσητε εν τω κύκλω υμών έκαστος ν’αναπτύξητε εις τον λαόν τον κίνδυνον, όστις επαπειλεί το Ελληνικόν Έθνος και να υποδείξητε εις αυτόν ότι προς σωτηρίαν ημών οφείλομεν πάντες αδελφωμένοι, αγνοί από προσωπικών παθών και διαπνεόμενοι μόνον από τον πόθον της σωτηρίας της Πατρίδος να ταχθώμεν παρά το πλευρόν της Επαναστάσεως, ήτις, εκτός των άλλων, ανέλαβε και το βαρύ έργον της ανασφυρηλατήσεως των δεσμών προς τας μεγάλας ημών Συμμάχους Δυνάμεις, τους οποίους πολιτική πώρωσις επεχείρησε να διαρήξη.
Εν Αθήναις τη 13 Οκτωβρίου 1922
Ο Υπουργός
Ι. ΣΙΩΤΗΣ».
Οι φράσεις «συνωθούνται» για τα ελληνικά στρατεύματα και «συνωστίζονται» για τους κατοίκους της Μικράς Ασίας, (στην προκυμαία της Σμύρνης), απέχουν μεταξύ τους ογδόντα τέσσερα (84) χρόνια (1922-2006). Στην πρώτη περίπτωση του σχολικού βιβλίου ασκήθηκε κριτική και το βιβλίο αποσύρθηκε από τα σχολεία. Στη δεύτερη περίπτωση, στον χαρακτηρισμό του Υπουργού για τον συνωστισμό των ελληνικών στρατευμάτων, ανατρέξαμε στις εφημερίδες της εποχής.
Δεν συναντήσαμε κριτική για τον αήθη χαρακτηρισμό, ούτε κάποια άλλη διαφορετική άποψη. Συμπεραίνουμε μεταξύ άλλων ότι και η ιστορία επαναλαμβάνεται και οι πολιτικές αντιλήψεις της εποχής με τις διαφορετικές προσεγγίσεις καθορίζουν τελικά τη συγγραφή και το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων.
*O Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναιΔρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος