Τελευταία ακούω να γίνονται πολλά γλωσσικά σφάλματα από ανθρώπους μορφωμένους (βουλευτές, δημοσιογράφους, εκφωνητές ειδήσεων, ιερείς…), που θα έπρεπε να προσέχουν περισσότερο την γλώσσα μας, όταν μιλούν δημοσίως ή γράφουν, διότι αυτοί διαμορφώνουν γλωσσικές συνήθειες, δημιουργούν γλωσσικά πρότυπα. Ιδίως στους υπότιτλους των ειδήσεων στην τηλεόραση τα γλωσσικά και ορθογραφικά σφάλματα από άγνοια είναι πολλά.
Ας αρχίσω από τα ρήματα. Το αρχαίο ρήμα άγω (παρατατικός ήγον, αόριστος ήγαγον) μόνο του σήμερα δεν λέγεται. Όμως το έχομε και το λέμε σε πολλά σύνθετα ρήματα: παράγω, προάγω, απάγω, ανάγω, κατάγω, διάγω, διεξάγω, προσάγω… Λέμε: Το κάθε στρέμμα παράγει (=δίνει) καρπό. Το κάθε στρέμμα παρήγε (=έδινε) καρπό. Το κάθε στρέμμα παρήγαγε (=έδωσε) καρπό. Δηλ. παρατατικός: παρήγε, αόριστος: παρήγαγε.
Αυτά που λέγονται ή γράφονται, δυστυχώς συχνά, «το στρέμμα παραγάγει» (αντί: «παράγει») ως ενεστώτας, ή «παρήξε», «να παράξουν» κτλ. ως αόριστος (αόριστος «παρήξα» δεν υπάρχει) είναι βεβαίως λάθη σοβαρά. Ακόμη ακούσαμε «Δεν μπόρεσε να διεξάγει τον συγκεκριμένο έλεγχο» αντί: «να διεξαγάγει τον συγκεκριμένο έλεγχο», «απαγάγουν νεαρές γυναίκες» (αντί: «απάγουν») και άλλα τέτοια. (Δημοσιογράφοι, προσέχετε τα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό το ρήμα άγω! Μελετήστε τα! Η ευθύνη σας να μιλάτε και να γράφετε σωστά είναι μεγάλη!) Επίσης ακούμε να λέγεται και βλέπομε να γράφεται ανταπεξέρχομαι αντί αντεπεξέρχομαι ( αντί-επί-εξ-έρχομαι>αντεπεξέρχομαι), έχω απηυδήσει αντί έχω απαυδήσει ( το η στον αόρ. απηύδησα είναι αρχαία αύξηση, όπως: παρήκουσα, έχω παρακούσει).
Το ρήμα προλέγω (αόριστος προείπα) σημαίνει προφητεύω. Το προαναφέρω (αόριστος προανάφερα) σημαίνει λέγω από πριν. Πολλοί απρόσεκτα λένε προείπα αντί προανάφερα. Επίσης πρέπει κατά την γνώμη μου να αποφεύγονται οι χαμουτζίδικοι τύποι ρήματος: κοίταγα, περπάταγα, μίλαγα… για ρήματα που τονίζονται στην λήγουσα (τελευταία κακώς βάλανε τους τύπους αυτούς και στην διδασκόμενη σχολική γραμματική). Εξάλλου τέτοιοι τύποι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ρήματα κάπως λόγια: φοιτώ (φοίταγα;) διοικώ, καραδοκώ κτλ. Ακόμη προσοχή: να αποβάλλω με δύο λ, ενεστώτας, (=να διώχνω), να αποβάλω, με ένα λ, αόριστος, (=να διώξω).
Προσοχή ακόμη: Το πλοίο φαινόταν (ενικός), τα πλοία φαίνονταν (πληθυντικός).
Ας αφήσομε τα ρήματα. Για στάση λέμε: στέκεται μπροστά στην πόρτα. Για κίνηση: πέρασε μπροστά από την πόρτα. Τελευταία τα μπερδεύουν και λένε: στέκεται μπροστά από την πόρτα. Λέμε: τρία ευρώ, τέσσερα ευρώ κτλ. Στα σύνθετα όμως πολλοί τα μπερδεύουν: τρεισήμισι ευρώ, τεσσερσήμισι χιλιόμετρα… αντί τριάμισι ευρώ, τεσσεράμισι χιλιόμετρα.
Ενώ το σωστό είναι «πολύ περισσότερα», τελευταία βγήκε μόδα να λένε «πολλά περισσότερα», «πολλά χειρότερα» αντί «πολύ χειρότερα» κτλ.
Τα ερωτηματικά πώς, πού τονίζονται είτε σε ευθείες ερωτήσεις βρίσκονται είτε σε πλάγιες: «Πού πας;» ευθεία ερώτηση, με ερωτηματικό. «Απορούσε πώς τα κατάφερα» πλάγια ερώτηση, χωρίς ερωτηματικό. Αλλιώς δεν τονίζονται «Εκεί που πάω», «Είπε πως θα φύγει».
Προσέξτε το ό,τι ή ότι. Όταν σημαίνει «εκείνο που, όποιο» (αναφορική αντωνυμία), τότε γράφεται με υποδιαστολή: «Πάρε ό,τι θέλεις» (=εκείνο που θέλεις, όποιο θέλεις). Αλλιώς είναι ειδικός σύνδεσμος και γράφεται χωρίς υποδιαστολή: «Είπε ότι αύριο θα βρέξει».
Η αναφορική αντωνυμία «που» είναι άκλιτη. Για να δηλωθούν γένος, αριθμός και πλάγιες πτώσεις (γενική, αιτιατική), την ενισχύομε με την αντωνυμία τος, τη, το, την οποία δυστυχώς αγνοούμε (π. χ. να τος, πού ‘ν’ τη; =να αυτός, πού είναι αυτή;) Λέμε λοιπόν «Εκείνοι που τους διαλέξαμε εμείς» (το «τους» εδώ δεν είναι άρθρο!) ή: εκείνοι τους οποίους διαλέξαμε εμείς, «η κυρία που την είδες κι εσύ» (ή: η κυρία την οποία είδες κι εσύ), «αυτός που το σπίτι του κάηκε» (ή: του οποίου το σπίτι κάηκε). Όμως η προσθήκη των τύπων αυτής της αντωνυμίας (τος, τη, το) στο «ο οποίος» κτλ. περιττεύει, εφόσον η αντωνυμία «ο οποίος» κλινόμενη δηλώνει από μόνη της τα στοιχεία πτώση, αριθμός, γένος.
Συνεπώς λάθος είναι να λέμε «Οι παραβάτες τους οποίους τους είδαμε όλοι» αντί του ορθού «τους οποίους είδαμε όλοι», χωρίς τους, «Τα προβλήματα τα οποία τα συζητήσαμε σήμερα» αντί «τα οποία συζητήσαμε», χωρίς τα. Ομοίως το ορθό είναι: «Τους οποίους παρακαλέσαμε να έρθουν» ή «Που τους παρακαλέσαμε να έρθουν». Εσφαλμένο είναι το «Τους οποίους τους παρακαλέσαμε να έρθουν». Αγαπήστε την γλώσσα μας. Προστατεύστε την από τα στραπατσαρίσματα.