Η επόμενη μέρα της πανδημίας έχει ήδη ανατείλει. Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως έφτασε και το τέλος της υγειονομικής κρίσης. Το παρελθόν θα συνεχίσει να ενυπάρχει και ως μνήμη, αλλά και ως εμπειρία, κυρίως τραυματική και απωθητική, ενώ στο μέλλον που αναδύεται, θα συνυπάρχουν ο φόβος με την ελπίδα και την προσδοκία.
Σε πραγματικό χρόνο πάντως βιώνουμε μόνο το παρόν. Ένα παρόν στο οποίο κυριαρχεί η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια και μόνο ο ήχος της λέξης «κανονικότητα» μπορεί να διεγείρει τις προσδοκίες μας. Ωστόσο, διαισθανόμαστε όλοι πως η «κανονικότητα» έτσι όπως την ξέραμε, αποτελεί πλέον παρελθόν για εμάς. Μια λέξη αδόκιμη, σχεδόν ουτοπική, που θα αναγκαστούμε γρήγορα να ξεχάσουμε, μαζί με το περιεχόμενό της. Είναι λογικό βέβαια να έχουμε υπερεκτιμήσει τη γνωστή μας «κανονικότητα», τώρα εκ των υστέρων που την έχουμε χάσει. Αν δεν την χάναμε, απροσδόκητα και βίαια έτσι όπως έγινε, δεν νομίζω πως θα την είχαμε σήμερα και σε τόση εκτίμηση!
Ένας περισσότερο δόκιμος όρος που ανταποκρίνεται καλύτερα στο ρεαλισμό της στιγμής είναι ο όρος «νέα κανονικότητα». Αυτήν την «νέα κανονικότητα» καλούμαστε σήμερα να διαμορφώσουμε, μέσα από τις αποκρίσεις μας, τις διεκδικήσεις μας και γενικά μέσα από τη στάση ζωής που θα υιοθετήσουμε στη νέα εποχή. Μια εποχή που θα περιλαμβάνει αυστηρά πρωτόκολλα περιορισμών, ευέλικτη υποαπασχόληση και τηλεργασία.
Μπορεί μεν η πανδημία να αποτελεί σήμερα ένα παγκόσμιο γεγονός, αλλά όπως και όλα τα παγκόσμια συμβάντα, έτσι και αυτή εκδηλώνεται ποικιλόμορφα, ανάλογα με τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή αυτού του πλανήτη.
Δεν ξέρω αν μέσα σε μια κρίση δημιουργούνται πράγματι ευκαιρίες, όπως ισχυρίζονται κάποιοι τυχοδιώκτες της αγοράς αλλά και της πολιτικής, όμως πιστεύω πως μέσα από την συγκεκριμένη υγειονομική κρίση, εξάγονται σήμερα αρκετά χρήσιμα συμπεράσματα και αναδεικνύονται ένα σωρό δυσλειτουργίες, αδράνειες και αδιέξοδα σε κοινωνίες, που υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα είχαν αναδειχθεί. Η πανδημία πάντως συμπίεσε και επιτάχυνε τον ιστορικό χρόνο, με αποτέλεσμα να αναδυθούν παθογένειες της σύγχρονης παγκόσμιας πραγματικότητας, που σε πολλές περιπτώσεις αποδείχθηκαν μάλιστα θανάσιμες:
Στην Ευρώπη, αναδείχθηκε η τεράστια κρίση που αντιμετωπίζουν τα δημόσια συστήματα υγείας και το κράτος πρόνοιας, ενώ αποκαλύφθηκε πόσο πραγματικά ευάλωτες είναι οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι πρόσφυγες, οι μετανάστες, οι Ρομά, οι άστεγοι και όλοι όσοι βρέθηκαν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Στις ΗΠΑ, το πέρασμα της πανδημίας ανέδειξε με τον ποιο τραγικό τρόπο, την παντελή απουσία δημόσιας πολιτικής για την υγεία και την αδυναμία ενός πανίσχυρου οικονομικά κράτους να περιθάλψει τους πολίτες του, σε μια ώρα μέγιστης ανάγκης όπως είναι αυτή.
Αναδείχθηκαν όμως επίσης, πόσο θανάσιμα καταστροφικά μπορεί να αποβούν, ο ακροδεξιός λαϊκισμός, οι φυλετικές διακρίσεις και οι κοινωνικές ανισότητες, στον αγώνα για την επιβίωση των ανθρώπων.
Δυο είναι, πιστεύω, τα πιο σημαντικά συμπεράσματα, που εξάγονται από την εμπειρία αυτής της υγειονομικής κρίσης και αφορούν ολόκληρη την ανθρωπότητα, ανεξαρτήτου φυλής, χρώματος, φύλου και κοινωνικής τάξης και δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να τα αγνοήσουμε:
Το πρώτο σημαντικό συμπέρασμα είναι πως, η πανδημία ανέδειξε το τεράστιο έλλειμμα ηγεσίας, σχεδόν παντού σε όλο τον κόσμο:
Οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ, μετρούν ήδη τους 100.000 νεκρούς λόγω υποτίμησης της σοβαρότητας της κατάστασης και λόγω της αβάσταχτης ελαφρότητας με την οποία αυτή αντιμετωπίστηκε.
Η Βραζιλία του Μπολσονάρου, ξεπέρασε σε ελάχιστο χρόνο τα 20.000 θύματα.
Η Βρετανία του οπαδού της «ανοσίας της αγέλης» Μπόρις Τζόνσον, δοκιμάζεται τώρα πολλαπλώς, με τους νεκρούς της πανδημίας να ξεπερνούν τους 40.000.
Η Ισπανία των Σάντσεθ και Ιγκλέσιας, με τις διαστάσεις που έχει πάρει σήμερα η επέλαση του φονικού ιού στη χώρα, με τα θύματά του να υπερβαίνουν τους 27.000, εισπράττει την αμφισβήτηση της κοινωνίας στο ανθρώπινο πρόσωπο της κυβέρνησης συνεργασίας.
Η Τουρκία του Ερντογάν, με τις υπερφίαλες και αλαζονικές πεποιθήσεις του παντοδύναμου «σουλτάνου», που υποτιμά διαρκώς το λαό του, θεωρώντας τον άτρωτο στους ιούς και επιδεκτικό στα «παραμύθια της Χαλιμάς», αναζητά τώρα εναγωνίως βοήθεια εδώ κι εκεί, για να ελέγξει μια κατάσταση που έχει ξεφύγει, χωρίς όμως να γνωρίζει κανένας την πραγματική διάσταση του προβλήματος που επικρατεί στη γειτονική χώρα.
Το δεύτερο σημαντικό συμπέρασμα είναι πως, η ανθρώπινη ιστορία εξακολουθεί να καθορίζεται και από άλλες διαφορετικές μορφές ζωής και ύπαρξης με τις οποίες είναι υποχρεωμένος να αλληλεπιδρά ο άνθρωπος, είτε του αρέσει είτε όχι. Είναι ζωτικής σημασίας η εξοικείωση του ανθρώπου με την ιδέα ότι θα πρέπει να συνυπάρχει σ’ αυτόν τον κόσμο και με άλλους ζωντανούς οργανισμούς, ακόμα κι αν ορισμένοι από αυτούς αφορούν… ιούς.
Θα είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα, αν μη τι άλλο, η απόκριση του ανθρώπου σε αυτήν την πρόκληση, που θα καθορίσει και το μέλλον του σε τούτη τη Γη. Είναι επίσης πρόκληση να καταφέρει να μην επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος, που τον έκαναν να συμπεριφέρεται αλαζονικά και επικίνδυνα, σαν να είναι ο ιδιοκτήτης του σύμπαντος!
Το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής, έχει δημιουργήσει ηθικά ζητήματα που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Ζητήματα που άπτονται του κλάδου της περιβαλλοντικής ηθικής και της βιοηθικής. Ο άνθρωπος δεν έχει κανένα δικαίωμα να βασανίζει τα ζώα, να μολύνει με τις δραστηριότητές του το έδαφος, τα ποτάμια και τις θάλασσες και να καταστρέφει τη φύση που τον φιλοξενεί. Η διεθνοποίηση του κεφαλαίου έχει διαμορφώσει σήμερα απαιτητικά καταναλωτικά πρότυπα που επιβαρύνουν σημαντικά το περιβάλλον και οδηγούν στην δημιουργία νέων οικολογικών κρίσεων, όπως αυτή της κλιματικής αλλαγής.
Τα παραπάνω, εγείρουν σίγουρα μείζονα ηθικά και πολιτικά ζητήματα που αφορούν την ιδέα της ανάπτυξης, που οφείλει, ως ανθρώπινη ιδέα, να συνδέεται με την ηθική και τη δικαιοσύνη. Η κοινωνία των πολιτών και μόνο αυτή, είναι σε θέση να δημιουργήσει καινούργιες μορφές κοινωνικών κινημάτων, που να διεκδικούν και να υπερασπίζονται με αλληλεγγύη, με συνέπεια και με γνώση, το περιβάλλον, τα ζώα και τα δημόσια αγαθά.
Μπορεί σήμερα, εξαιτίας της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης που βιώνουμε, τα πάντα να έχουν αλλάξει στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά εκείνο που πολύ φοβάμαι πως θα παραμείνει τραγικά ίδιο, είναι η ανθρώπινη φύση.
Ας διατηρήσουμε όμως έστω μια μικρή ελπίδα, πως ίσως κάτι τώρα μπορεί να αλλάξει. Διαφορετικά, το απόφθεγμα του Θουκυδίδη θα συνεχίσει διαχρονικά να περιγράφει αλλά και να προβλέπει τη μοίρα των ανθρώπων: «Οι συμφορές μεγάλες και αμέτρητες, θα γίνονται πάντα, όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου». Η επόμενη δοκιμασία θα το κρίνει…