Βασική αρχή της κυκλικής οικονομίας είναι η θεώρηση των αποβλήτων ως πόρων. Ό,τι προηγουμένως θεωρούνταν «απόβλητο» αποτελεί πηγή για δευτερογενή πρώτη ύλη. Από την απλή διαχείριση των αποβλήτων οδεύουμε στην πλήρη αξιοποίηση των πόρων. Εάν η Ελλάδα επιταχύνει την προσαρμογή στην κυκλική οικονομία και υιοθετήσει ευέλικτες διαδικασίες υλοποίησης των έργων και των προγραμμάτων, ο τομέας του περιβάλλοντος μπορεί να αναδειχθεί σε μια από τις βασικές κινητήριες δυνάμεις για την ανανέωση και επανεκκίνηση της οικονομίας μας.
Την περασμένη τριετία εγκρίθηκε ο νέος εθνικός σχεδιασμός διαχείρισης στερεών αποβλήτων, προσαρμόστηκαν τα περιφερειακά σχέδια και τα τοπικά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων ενώ προωθήθηκαν σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις για την ανακύκλωση. Η εφαρμογή όμως του σχεδιασμού απαιτεί ένα μετασχηματισμό στις αντιλήψεις και συμπεριφορές όλων των εμπλεκόμενων φορέων: κεντρική διοίκηση, αυτοδιοίκηση, πολιτικές δυνάμεις, πολίτες και επιχειρηματίες. Επιπλέον, απόλυτη προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στο σχεδιασμό του τρόπου υλοποίησης. Απαιτούνται σύνθετες επενδύσεις κατά μήκος της αλυσίδας αξίας των στερεών αποβλήτων. Διαφορετικά ο εθνικός σχεδιασμός κινδυνεύει να παραμείνει ένα ευχολόγιο.
Θα ήθελα να επισημάνω έξι κομβικές παρεμβάσεις που μπορούν να συγκεντρώσουν σημαντικές επιχειρηματικές δυνάμεις και ιδιωτικές επενδύσεις με ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα για την οικονομία και την απασχόληση. Ταυτόχρονα θεωρώ ότι οι παρεμβάσεις αυτές αποτελούν κρίσιμες προϋποθέσεις για την Εφαρμογή του Εθνικού Σχεδιασμού.
Παρέμβαση 1η: Ολοκλήρωση των υποδομών διαχείρισης απορριμμάτων
Είναι αναγκαία η ταχεία ολοκλήρωση των υποδομών μηχανικής διαλογής – αερόβιας ή αναερόβιας επεξεργασίας. Στα επόμενα πέντε χρόνια θα λειτουργήσουν άλλες 30 μικρές και μεγάλες εγκαταστάσεις παρόμοιας τεχνολογίας συγχρηματοδοτούμενες από τα διαρθρωτικά ταμεία. Αν προστεθούν σε αυτές οι εγκαταστάσεις Αττικής και Θεσσαλονίκης χρηματοδοτούμενες με ΣΔΙΤ τότε θα έχουμε κατασκευάσει το 80% των υποδομών διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της παρέμβασης:
- Άμεση ένταξη όλων των έργων που διαθέτουν περιβαλλοντικούς όρους.
- Τυποποίηση διαδικασίας δημοπράτησης που στηρίζεται στη σχέση ποιότητας τιμής με αντικειμενικά κριτήρια.
- Συγκρότηση των επιτροπών αξιολόγησης στους διαγωνισμούς από εξειδικευμένους μηχανικούς από τους φορείς δημοπράτησης των έργων.
Παρέμβαση 2η: Διαλογή στην πηγή μονόδρομος για τη διαχείριση απορριμμάτων
Θεωρώ ότι στο πλαίσιο της ιεράρχησης των αποβλήτων, πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η διαμόρφωση αξιόπιστων σχεδίων για διαλογή στην πηγή σε επίπεδο δήμων. Για την εφαρμογή τους θα απαιτηθούν επενδύσεις σε εξοπλισμό και οργάνωση αλλά θα υπάρξουν σημαντικά οφέλη από την αξιοποίηση των αποβλήτων. Για την υλοποίηση τέτοιων σχεδίων αναγκαία είναι η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα αλλά και όλων των ενεργών πολιτών. Τα μοντέλα αυτά έχουν αξία μόνο όταν εφαρμόζονται ολοκληρωμένα σε περιοχές που έχουν δημιουργηθεί οι αναγκαίες υποδομές.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της παρέμβασης:
- Χρηματοδότηση μόνο ολοκληρωμένων σχεδίων και δράσεων με μετρήσιμους ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες.
- Προτεραιότητα στις τουριστικές περιοχές και στις πρωτεύουσες νομών όπου υπάρχει η ανάλογη υποδομή.
- Τα σχέδια πρέπει να εναρμονίζονται με την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει.
- Τα σχέδια πρέπει να υποστηρίζονται από σχέδιο επικοινωνίας εκπαίδευσης και υποστήριξης των πολιτών.
Παρέμβαση 3η: Δημιουργία μονάδων παραγωγής δευτερογενών υλικών και ενεργειακής αξιοποίησης υπολειμμάτων
Πιστεύω στην προοπτική της αξιοποίησης δευτερογενών υλικών και καυσίμων στην Ελλάδα με την ανάπτυξη ενός νέου ανταγωνιστικού κλάδου που θα απευθύνεται σε ευρωπαϊκό ή μεσογειακό επίπεδο. Με την ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων θα μπορούσαν να παραχθούν σύμφωνα με εκτιμήσεις 470 MW ηλεκτρικά και άλλα τόσα θερμικά ενέργειας. Η κυβέρνηση πρέπει να σχεδιάσει το μέλλον, υιοθετώντας τις κατάλληλες πολιτικές κινήτρων καθώς απαιτείται αυξημένος συντονισμός για να αποφευχθούν παράλληλες πρωτοβουλίες, σπατάλη πόρων και κατακερματισμός των επενδύσεων.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της παρέμβασης:
- Δημιουργία νέου νομοθετικού πλαισίου ενίσχυσης της περιβαλλοντικής βιομηχανίας ανακυκλώσιμων με σοβαρά κίνητρα.
- Σχέδιο Αξιοποίησης βιοαερίου όλων των ΧΥΤΑ επιτρέποντας και την αξιοποίηση λοιπών οργανικών υπολειμμάτων στον ίδιο χώρο.
- Άμεση τροποποίηση του Εθνικού Σχεδιασμού για την χωροθέτηση 4 μονάδων θερμικής επεξεργασίας υπολειμμάτων:
Παρέμβαση 4η: Συνεργασία ερευνητικών και επιχειρηματικών δυνάμεων και ενεργή στήριξη του κράτους για την προώθηση εξαγωγών
Θεωρώ κρίσιμη παράμετρο επιτυχίας την πρακτική στήριξη της καινοτομίας και την ενίσχυση της υγιούς επιχειρηματικότητας που μπορεί να αναπτυχθεί στον ευρύτερο χώρο του περιβάλλοντος. Παρουσιάζεται μια μοναδική ευκαιρία λόγω των υψηλών επενδύσεων της περιόδου να δημιουργηθούν ελληνικές εταιρίες πάροχοι τεχνολογίας που θα οδηγήσουν την οικονομία των στερεών αποβλήτων σε εξωστρέφεια.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της παρέμβασης:
- Διευρυμένη ουσιαστική διαβούλευση με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων για την εστιασμένη ενίσχυση της καινοτομίας.
- Ερευνητικά προγράμματα προσανατολισμένα στην αλυσίδα αξίας των αποβλήτων ικανού μεγέθους για τη δημιουργία ανταγωνιστικών προϊόντων.
- Ουσιαστική στήριξη του κράτους στην προσπάθεια εισόδου σε νέες αγορές.
Παρέμβαση 5η: Πλαίσιο συνεργασίας δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με στόχο την ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών
Πιστεύω ότι απαιτείται μια στενότερη συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και αποφυγή άσκοπων ανταγωνισμών. Το δημόσιο πρέπει να επιλέξει τη βέλτιστη σύνθεση των χρηματοδοτήσεων και του τρόπου δημοπράτησης και να αξιολογήσει τις δυνατότητες σε εθνική βάση στο πλαίσιο ενός γενικότερου σχεδιασμού για να επιτύχει μεγαλύτερη μόχλευση και αποτελεσματικότητα των πόρων. Η εξέλιξη της τεχνολογίας πρέπει να συνυπολογιστεί για τον καθορισμό της διάρκειας των παραχωρήσεων στο πλαίσιο ΣΔΙΤ.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της παρέμβασης:
- Άμεση ένταξη έργων ΣΔΙΤ για μονάδες δυναμικότητας άνω των 100.000 τόνων.
- Άμεση ένταξη έργων ΣΔΙΤ των 4 μεγάλων μονάδων θερμικής επεξεργασίας υπολειμμάτων.
- Διεξοδική εξέταση του χρόνου παραχώρησης των έργων ανάλογα με τα τεχνολογικά και χρηματοδοτικά χαρακτηριστικά του.
Παρέμβαση 6η: Δημιουργία ανεξάρτητου συστήματος κοστολόγησης και τιμολόγησης της διαχείρισης των αστικών αποβλήτων
Το δημόσιο πρέπει να διασφαλίσει ότι το κόστος και η ποιότητα συνολικά των υπηρεσιών θα είναι το ίδιο, ανεξάρτητα από τον τρόπο δημοπράτησης και χρηματοδότησης παρέχοντας ανάλογα κίνητρα και διαμορφώνοντας το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Δεν μπορεί ένας πολίτης να επιβαρύνεται περισσότερο σε μία περιφέρεια σε σχέση με άλλες. Οι μεγάλες αποκλίσεις θα υπονομεύσουν την αξιοπιστία του σχεδιασμού και τελικά θα δημιουργήσουν αρνητική προδιάθεση για την υιοθέτηση καινοτόμων λύσεων.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της παρέμβασης:
- Άμεση εκπόνηση μελέτης για την συγκριτική αξιολόγηση των δεδομένων της αγοράς.
- Τροποποίηση του νομοθετικού πλαισίου και δημιουργία ανεξάρτητου φορέα εποπτείας της αγοράς.
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μια κοσμογονία στις επιστήμες στις τεχνολογίες και στις κοινωνικές αντιλήψεις για το περιβάλλον. Ανοίγεται ένα πεδίο συνεργασίας παραγωγικών δυνάμεων κράτους και τοπικής αυτοδιοίκησης. Η πράσινη ανάπτυξη αυτή την φορά πρέπει να στηρίζεται σε ελληνικά μυαλά και χέρια και να μην είναι αποκλειστικά εισαγόμενη. Είναι καιρός να δημιουργήσουμε μια ανταγωνιστική και εξωστρεφή περιβαλλοντική βιομηχανία.
* Πρόκειται για άρθρο-παρέμβαση του κ. Β. Παπαζήση προέδρου και δ. συμβούλου της Thalis ES για την κυκλική οικονομία. Το άρθρο βασίζεται σε ομιλία που παρουσιάστηκε στο πρόσφατο Συνέδριο με θέμα «Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων-Πορεία για την Κυκλική Οικονομία» στο Ηράκλειο. Η Thalis E.S. σχεδιάζει και εφαρμόζει καινοτόμες λύσεις που προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη, στηρίζουν τη στροφή στην κυκλική οικονομία και τη δημιουργία ενός νέου παραγωγικού μοντέλου. Προσφέρει ένα ευρύ φάσμα ολοκληρωμένων βιώσιμων λύσεων στην κατασκευή και λειτουργία υποδομών διαχείρισης στερεών αποβλήτων σε όλο το εύρος της αλυσίδας αξίας, στη διαχείριση στον κύκλο νερού και στην εξοικονόμηση πόρων, ενέργειας και χρήσης ΑΠΕ στις υποδομές.