Έφυγε από τη ζωή η Αθηνά Μπουρλώτου, μια πραγματική αρχόντισσα του Μεγάλου Κάστρου, μια αληθινή κυρία, που για δεκαετίες έμεινε μαζί με την αλησμόνητη αδελφή της Χρυσούλα στο προσκήνιο της κοινωνικής ζωής και της πολιτιστικής προσφοράς.
Το Ηράκλειο την αποχαιρέτησε τη Δευτέρα 18 Οκτωβρίου 2021 και μαζί της αποχαιρέτησε το όνομα Μπουρλώτου, αφού ύστερα από 90 περίπου χρόνια το όνομα αυτό θα μείνει πλέον μόνο ως ανάμνηση για το Ηράκλειο· οι φυσικοί του φορείς αποχώρησαν οριστικά. Για πολλά χρόνια όμως το Ηράκλειο θα θυμάται την σπουδαία κοινωνική δράση και τη μεγάλη πνευματική, κοινωνική και πολιτιστική προσφορά της οικογένειας Μπουρλώτου.
Ο πατέρας Σταύρος Μπουρλώτος, ύστερα από λαμπρές σπουδές στη Γερμανία (έλαβε διδακτορικό δίπλωμα το 1916) φαίνεται να έζησε στη Σμύρνη και ήρθε στην πόλη μας, αρχικά ως διευθυντής του Διδασκαλείου Ηρακλείου κατά πάσαν πιθανότητα το έτος 1929.
Αργότερα, το 1934, όταν το Διδασκαλείο αναβαθμίστηκε σε Παιδαγωγική Ακαδημία, διορίστηκε ως ο πρώτος διευθυντής της νεοσύστατης σχολής, η οποία επί των ημερών του είχε στεγαστεί στην οδό Ταξιάρχη Μαρκοπούλου 7, εκεί όπου στεγάζεται σήμερα το 8ο Δημ. Σχολείο.
Σύμφωνα με πληροφορίες από επιζώντες συγγενείς του -που χρήζουν ωστόσο περαιτέρω διερεύνησης- φαίνεται ότι ο Σταύρος Μπουρλώτος ήταν από τους συνεργάτες του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή για την ίδρυση του Ελληνικού Πανεπιστημίου της Σμύρνης.
Είχε πλησιάσει μάλιστα τόσο πολύ η έναρξη της λειτουργίας του Ελληνικού Πανεπιστημίου στη Σμύρνη, που ο Σταύρος Μπουρλώτος είχε διαμηνύσει στην πρώτη του ξαδέλφη στη Χίο να ετοιμάζεται για σπουδές στο Πανεπιστήμιο αυτό. Όπως είναι όμως γνωστό επήλθε ωστόσο η μικρασιατική καταστροφή και αυτό δεν έγινε ποτέ.
Ο Σταύρος Μπουρλώτος, αν και Χιώτης, αγάπησε το Ηράκλειο. Παντρεύτηκε με την Ηρακλειώτισσα Μαρίκα Καβαλάκη και εγκαταστάθηκε μόνιμα πλέον εδώ. Υπό την διεύθυνσή του η Παιδαγωγική Ακαδημία, το ανώτερο πνευματικό ίδρυμα της Κρήτης ως το 1977 που λειτούργησε Πανεπιστήμιο, αναδείχθηκε ως ένα από τα πλέον λαμπρά ιδρύματα και οι πτυχιούχοι του κατατάσσονταν στους καλύτερους δασκάλους της χώρας. Η οικογένεια απέκτησε δύο κόρες, τη Χρυσούλα και την Αθηνά. Η Χρυσούλα που έλαβε πτυχίο Παιδαγωγικής Ακαδημίας ίδρυσε σύγχρονο ιδιωτικό σχολείο στο Ηράκλειο (Δημοτικό και Γυμνάσιο) με την επωνυμία «Πρότυπος Ιδιωτική Σχολή (ΠΙΣ)». Επρόκειτο για ένα από τα πιο σύγχρονα εκπαιδευτήρια.
Διέθετε λεωφορεία για τη μεταφορά των μαθητών και ακολουθούσε σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας. Μολονότι ήταν ιδιωτική επιχείρηση κυριαρχούσε περισσότερο η αγάπη και το συναίσθημα για τα παιδιά και όχι το κέρδος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι μαθητές/τριές του, καθώς και οι δάσκαλοι που υπηρέτησαν σε αυτό, το θυμούνται μέχρι σήμερα με πολλή νοσταλγία.
Και οι δύο αδελφές -κυρίως όμως η Χρυσούλα- πέραν από την επαγγελματική τους απασχόληση επιδόθηκαν με ένθερμο ζήλο στο κοινωνικό και πολιτιστικό έργο και η προσφορά τους στο Ηράκλειο υπήρξε μεγάλη. Για πολλές δεκαετίες η Χρυσούλα είχε ενεργητική συμμετοχή στο Λύκειο των Ελληνίδων και για μια δεκαετία και πλέον ήταν η αδιαμφισβήτητη και η μακροβιότερη πρόεδρός του.
Με την συνεπικουρία της Αθηνάς επικεντρώθηκε σε ένα τιτάνιο έργο αξιοποιώντας όλες τις εκλεκτές κυρίες του Ηρακλείου που είχαν συσπειρωθεί γύρο από το Λύκειο, όπως π.χ. οι εκλιπούσες Ελεονόρα Κατεχάκη (αδελφή του ποιητή Μηνά Δημάκη), η Άννα Κατσουλογιώργη, η Τιτίκα Σακλαμπάνη, η Ελένη Πατεράκη, η Χριστίνα Παπαϊωάννου, η Μαρίκα Μηλιαράκη, πραγματικές αρχόντισσες όλες τους. Βεβαίως υπήρξαν και άλλες ακόμη εξαίρετες κυρίες που αυτή τη στιγμή δεν διατηρώ τα ονόματά τους στη μνήμη μου και ζητώ συγγνώμη γι’ αυτό.
Οι δύο αδελφές με τον δικό τους ένθερμο ζήλο κατάφεραν να ενδυναμώσουν τον εθελοντισμό και το Λύκειο με τις συνεργασίες που αναλάμβανε, τις πρωτοβουλίες που έπαιρνε και τις δραστηριότητες στις οποίες με μεγάλη επιτυχία προέβαινε είχε καταξιωθεί όχι μόνο στην Κρήτη ολόκληρη, αλλά πανελλαδικά και είχε κερδίσει διεθνή αναγνώριση.
Είμαι σε θέση να γνωρίζω όλα αυτά εκ των ένδον, επειδή από το τέλος της δεκαετίας του 1980 και κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1990 υπήρξα ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Λυκείου με τις ομιλίες μου και τη διδασκαλία μου στη Σχολή Γονέων που είχαμε ιδρύσει στα πλαίσια του με μερικούς εκλεκτούς συναδέλφους ακόμη. Και βεβαίως όλα αυτά ανιδιοτελώς από όλες και όλους.
Η προσφορά και των δύο είναι ομολογουμένως ανυπολόγιστη. Οι δύο αδελφές, όπως εύστοχα αναφέρει στο θερμό ψήφισμά του ο «Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου» υπήρξαν «εξαίρετα μέλη της κοινωνίας του Ηρακλείου και ευεργέτησαν πολλούς ανθρώπους αλλά και Φορείς». Η Αθηνά για παράδειγμα δώρισε ήδη από το 1999 όλη την προίκα της στον εν λόγω Σύνδεσμο «με σκοπό τα έσοδα από την πώληση να διατεθούν για το στήσιμο του ξενώνα Κακοποιημένης Γυναίκας και Παιδιού».
Η ίδια παραχώρησε επίσης με την συγκατάθεση της Χρυσούλας «μια συλλογή από κειμήλια της Οικογένειας Μπουρλώτου η οποία όπως είχαμε τότε συναποφασίσει, θα εκτεθεί σε ένα ιδιαίτερο χώρο του κτιρίου το ¨Σπίτι των Αγγέλων¨ ως δωρεά στη μνήμη της Μαρίας-Σοφίας Μαθιουδάκη, κόρη της Χρυσούλας Μπουρλώτου – Μαθιουδάκη». Κατά τον ίδιο τρόπο η αεικίνητη και χαλκέντερη Χρυσούλα είχε συμπράξει σε πολλές δραστηριότητες κοινής ωφελείας.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του ως άνω Συνδέσμου, τον οποίο «βοήθησε και τον στήριξε και με όλη την ψυχή και τη σοφία που διέθετε και οραματίστηκε πολλά απ’ όσα διαχρονικά έχει επιτύχει ο σύνδεσμος», όπως αναφέρεται στο προαναφερθέν ψήφισμα. Κατά τον ίδιο τρόπο συνέβαλε στην ίδρυση του Παγκρήτιου συλλόγου ΗΛΙΑΧΤΙΔΑ για την συμπαράσταση παιδιών με καρκίνο και τόσα άλλα που δεν είναι εύκολο να απαριθμηθούν εδώ.
Δυστυχώς τη Μαρία-Σοφία Μαθιουδάκη, κόρη της Χρυσούλας τη θρηνήσαμε πολύ νωρίς. Η Μαρία, παντρεμένη με τον Αντώνη Γαζή, γιο του διαπρεπούς νομικού και καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ανδρέα Γαζή, κτυπήθηκε από την επάρατη νόσο και έφυγε στην ακμή της νεότητάς της. Λίγο αργότερα έμελλε να φύγει από τη ζωή και ο σύζυγός της Αντώνης Γαζής.
Άφησαν πίσω τους έναν γιο, τον μικρό Αδάμ σε νηπιακή ηλικία. Ο δεκαπεντάχρονος περίπου Αδάμ βρίσκεται σήμερα στην οικογένεια του πατέρα του, σε πολύ καλά χέρια, στα καλύτερα θα έλεγα. Ζει στην Αθήνα. Και μπορεί αυτό στην αρχή να μην φάνηκε ευχάριστο σε κάποιους, αλλά ευτυχώς όλοι αναγνώρισαν κατόπιν ότι ήταν η πλέον ενδεδειγμένη λύση, όπως αποδεικνύεται περίτρανα σήμερα με τον θάνατο της Αθηνάς .
Με τις απρόσμενες αυτές εξελίξεις κανείς από τους απογόνους του Σταύρου και της Μαρίκας Μπουρλώτου δεν ζει πλέον στην πόλη του Ηρακλείου. Αποχαιρετώντας λοιπόν την Αθηνά Μπουρλώτου αποχαιρετούμε τον τελευταίο απόγονο της οικογένειας.
Όμως, όπως τόνισα στην αρχή, το έργο που άφησε η οικογένεια πίσω της θα παραμένει έντονα στη μνήμη πολλών Ηρακλειωτών. Οι μαθητές της Προτύπου Ιδιωτικής Σχολής θα νοσταλγούν το σχολείο τους και το Λύκειο των Ελληνίδων θα συνεχίζει το πανάξιο έργο του. Είμαι βέβαιος πως θα θυμάται και θα τιμά την πανάξια πρόεδρό του, όπως και οι άνθρωποι που ευεργετήθηκαν από τις πρωτοβουλίες και την προσφορά της Χρυσούλας και της Αθηνάς.
Θεωρώ ότι το Ηράκλειο θα διατηρεί μια ζεστή ανάμνηση από την οικογένεια ολόκληρη που μόνο θετικά λειτούργησε για τους κατοίκους του και δίδαξε με τον καλύτερο τρόπο τον εθελοντισμό και την ανιδιοτέλεια στην πράξη. Ειδικά η Χρυσούλα αφιέρωνε καθημερινά τη ζωή της ολόκληρη στην προαγωγή του κοινωνικού και πολιτιστικού έργου για την πόλη. Δούλευε ανιδιοτελώς για το κοινό καλό.
Εγώ προσωπικά θα διατηρώ πάντα νωπές τις μνήμες από τις πολλές συνεργασίες μαζί της κυρίως στο Λύκειο των Ελληνίδων. Και πάντα θα θυμάμαι Αθηνά την τελευταία σου προσφορά στο πρόσωπό μου. Όταν σε επισκέφθηκα τελευταία φορά στο σπίτι σου για να μιλήσομε για τον Αδάμ, μού έκανες ένα σπάνιο δώρο, εξαιρετικά συγκινητικό. Μού έφερες, με την προσήκουσα ευλάβεια, τρία βιβλία γραμμένα από τον πατέρα σου λέγοντάς μου: Αυτά κ. Πυργιωτάκη ανήκουν σε εσάς.
Εσείς που αναφέρεστε στον πατέρα μου συχνά, εσείς που τον τιμάτε χωρίς να τον έχετε γνωρίσει προσωπικά, εσείς πρέπει να έχετε αυτά τα βιβλία στη βιβλιοθήκη σας. Σε σας ανήκουν. Και μου τα πρόσφερες με ιδιόχειρη αφιέρωση. Τα κρατάω σε περίοπτη θέση Αθηνά, όχι μόνο στη βιβλιοθήκη μου, αλλά και στην ψυχή μου. Καλό ταξίδι σου αγαπημένη μας Αθηνά. Το Ηράκλειο που τόσο αγάπησες θα σε θυμάται πάντα, εσένα και την οικογένειά σου.
* Ο Ιωάννης Ε. Πυργιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής και πρ. αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης