Τα άτομα, οι κοινωνίες και η ανθρωπότητα ολόκληρη μετασχηματίζεται, αλλάζει, προχωρεί και άλλοτε υποχωρεί. Κάποτε εναπέθετε τις ελπίδες της σε αόρατες δυνάμεις και άγνωστες θεότητες, άλλοτε σε υπερφυσικές οντότητες.
Θα περάσουν εκατομμύρια χρόνια για να συντονίσουν το βηματισμό τους οι ανθρώπινες ομάδες, να ενώσουν τις δυνάμεις τους, να καθορίσουν κανόνες και να συνειδητοποιήσουν ότι τελικά, όπως πρώτος είπε ο Ηράκλειτος, «Ήθος ανθρώπω δαίμων».
Το ήθος, η ψυχική ποιότητα, η σκέψη και ο νους του ανθρώπου είναι τελικά η μοίρα του. Μια άποψη που ακόμα και ο μεγάλος «νους», ο Αριστοτέλης που επεξεργάζεται την πολιτική και ηθική ως επιστήμονας, φαίνεται ότι δεν έχει κατορθώσει να αποδεχτεί, αφού ως σκοπό της ανθρώπινης κοινωνίας θεωρεί την ευ-τυχία και την ευ-δαιμονία, δυο λέξεις που εμπεριέχουν την έννοια τύχη και δαίμων. Η γλώσσα αντιστέκεται και συχνά μας δεσμεύει.
Από τότε, όμως, μέχρι σήμερα ο άνθρωπος έχει κάνει άλματα. Προχώρησε πολύ. Η πορεία του βέβαια δεν ήταν πάντοτε ομαλή και συχνά οπισθοδρόμησε. Η επιστήμη και η σκέψη όπλισαν με δύναμη τον άνθρωπο, τον απελευθέρωσαν από το φόβο και σε ορισμένες κοινωνίες θεμελίωσαν τη δημοκρατία που είναι ένα πολίτευμα δυναμικό, πολύμορφο και συνεχώς μετεξελισσόμενο σύστημα διακυβέρνησης των κοινωνιών.
Είναι, όμως, επίσης και ένα ευαίσθητο πολίτευμα που εξαρτάται πάντοτε η ποιότητά του από την ωριμότητα των πολιτών. Απαιτεί ορθολογισμό και επιτρέπει και στους λαϊκιστές και στους ψεκασμένους και στους ανορθολογικούς να διατυπώνουν συνωμοσιολογίες διαφόρων μορφών, να εμφανίζονται ως σωτήρες, να χρησιμοποιούν τα δικαιώματα που τους προσφέρει η δημοκρατία για την υπονόμευση και την ανατροπή της. Οι ώριμες δημοκρατίες αντέχουν όπως συνέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στις κρίσιμες ώρες του εγκλεισμού που περνούμε κάθε ανευθυνοϋπεύθυνος εκφράζει απόψεις και συμπεριφέρεται σαν θηρίο ή θεός. Φυσικά για τις πολιτικές επιλογές όλοι οφείλουν να έχουν άποψη και να ασκούν κριτική. Δεν μπορούν, όμως, να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο σε ειδικά επιστημονικά θέματα.
Αν ένα αεροπλάνο βρεθεί σε θύελλα δεν θα γίνει συνέλευση των επιβατών για να αποφασίσουν οι πολλοί. Ο κυβερνήτης θα πάρει την απόφαση. Το ίδιο και για την κατασκευή μιας πολυκατοικίας ή για την αντιμετώπιση μιας ασθένειας.
Με λύπη παρακολουθώ το τελευταίο διάστημα πολιτικούς και διάφορους άλλους αναρμόδιους να λειτουργούν ως καφετζούδες, αστρολόγοι και χαρτορίχτρες, να διατυπώνουν συνωμοσιολογίες κάθε μορφής αντί να απευθυνθούν στους πολίτες για να εξασφαλισθεί ευρύτερη συναίνεση, ώστε στον ανταρτοπόλεμο με το ιό να βγούμε γρήγορα νικητές.
Ευτυχώς όπως ειπώθηκε, η ανθρωπότητα βρήκε το δρόμο της, γιατί δεν ήξερε πού πάει. Μια αναδρομή στην ιστορία το επιβεβαιώνει. Και η ιατρική και οι άλλες επιστήμες έχουν κάνει άλματα. Στον κάδο των αχρήστων έχουν πεταχτεί πολλές ανοησίες.
Το πλεονέκτημα της επιστήμης είναι η διαψευσιμότητα. Όταν μια θεωρία δεν επιβεβαιώνεται αλλάζουμε και ξαναδοκιμάζουμε. Όταν επικράτησαν οι παραλογισμοί και ο λαϊκισμός η ανθρωπότητα το πλήρωσε με εκατομμύρια θύματα.