Μπορεί να ήταν και να είναι φυσικά η Αθήνα, η ζαφειρόπετρα στης γης το δαχτυλίδι κατά τον μεγάλο μας ποιητή Κωστή Παλαμά, όμως και η Σμύρνη δεν πήγαινε πίσω. Μία διαμαντόπετρα κι αυτή όπως την χαρακτήρισε ένας Γάλλος δημοσιογράφος όταν την επισκέφθηκε μη μπορώντας να κρύψει τον θαυμασμό του «Κάθε Σμυρναία και Καρυάτις, κάθε μορφή και άγγελος!» έγραψε ο ίδιος στο περιοδικό του. Όμως και τόσοι άλλοι περιηγητές από την Ευρώπη την είχαν αποκαλέσει Διαμάντι της ανατολής και Στέμμα της Ιωνίας.
Η μυθολογία θέλει κάποια Αμαζόνα που είχε το όνομ Σμύρνη η οποία κυρίευσε την Έφεσο, κατέλαβε την πόλη και αφού βασίλεψε σ’ αυτή, της έδωσε τελικά και το όνομά της. Γέννημα λοιπόν Αμαζόνας και έτσι αρχίζει η ιστορία της.
Μία πολύπλοκη ιστορία γεμάτη αγώνες και θρύλους, καταστροφές και αναγεννήσεις… Πολύ σύντομα έγινε η πρώτη πόλη, ανάμεσα στις πόλεις της Μικράς Ασίας. Ήταν τόσο περίβλεπτη η θέση της και υπήρξαν πολλές οι πιέσεις που δέχτηκε σαν πόλη. Η Σμύρνη του 1922 ήταν πρωτεύουσα του Νομού Αϊδινίου και υπήρξε έδρα όλων των κλάδων: Στρατιωτικών, Πολιτικών, Υγείας, Εμπορίου, Γεωργίας, Δημοσίων Έργων και Εκπαιδεύσεως.
Εκτός από όλα αυτά υπήρξε και έδρα Ορθοδόξουδ και Αρμενίου Μητροπολίτη, έδρα Επισκόπου Καθολικών και Αρμενοκαθολικών καθώς και Αρχιαραββίνου. Αριθμούσε 340.000 κατοίκους από τους οποίου 180.000 ήταν Έλληνες, 50.000 Οθωμανοί, 25.000 Εβραίοι, 15.000 Αρμένιοι και οι υπόλοιποι ήταν Ευρωπαίοι (κυρίως Γάλλοι, Άγγλοι, Ιταλοί). Η γλώσσα η Ελληνική ήταν η διεθνής γλώσσα του Εμπορίου και της κοινωνικής ζωής, μετά την Τουρκική βέβαια, που χρησιμοποιούνταν στα δικαστήρια και σ’ άλλες διοικητικές υποθέσεις ως επίσημος γλώσσα του κράτους.
Στη Σμύρνη υπήρχαν πολλά σχολεία κοινοτικά και ιδιωτικά. Από τα Ελληνικά το πιο επίσημο ήταν η Ευαγγελική Σχολή, το αρχαιότερο και πιο τέλειο Γυμνάσιο της Ιωνίας. Το κεντρικό Παρθεναγωγείο στο οποίο φοιτούσαν 2.000 μαθήτριες το χρόνο. Ήταν ένα από τα πιο εκλεκτά εκπαιδευτήρια της Σμύρνης. Επίσης το Ομήρειο ίδρυμα, Παρθεναγωγείο κι αυτό. Εξαιρετικές… επίσης ήταν και οι ιδιωτικές σχολές όπως:
Η Σμύρνη είχε πολύ καλλιεργημένο κόσμο, γι’ αυτό έρχονταν στη Σμύρνη απόλες τις γωνιές του κόσμου και δημιουργούσαν σχολεία. Οι περισσότεροι μαθητές που φοιτούσαν ήταν Έλληνες!
Πολλές ήταν και οι Εκκλησίες της με μητρόπολή της την Αγία Φωτεινή. Εκτός από τις Ελληνικές Εκκλησίες είχε και άλλες δεκατρείς διαφόρων Εθνικοτήτων. Η Σμύρνη επίσης ήταν κέντρο πανευρωπαϊκό από υγιεινή περίθαλψη. Είχε το δικό της νοσοκομείο και πληθώρα ιατρικών ειδικοτήτων.
Συγκέντρωνε πολλούς ιατρούς, αφού γίνονταν πολλά ιατρικά συνέδρια. Με ζηλευτή τάξη λειτουργούσαν πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα όπως: το Λαϊκό κέντρο, το άσυλο αστέγων, ορφανοτροφείο με 300 ορφανά, ταμείο πτωχών, φιλόπτωχος αδελφότης, η θρησκευτική αδελφότης ευσέβεια, ο Σύλλογος Κυριών. Πολλά επίσης ήταν και τα αθλητικά σωματεία: Πανιώνιος, Απόλλων, Πέλοψ καθώς και διάφοροι γυμναστικοί σύλλογοι.
Στη Σμύρνη αναπτύχθηκε η δημοσιογραφία, η καλλιτεχνία, η Φιλολογία. Λειτουργούσαν αρκετές λέσχες και αρκετά θέατρα σε ωραία και πολυτελή κτήρια τα οποία βρίσκονταν στην Προκυμαία.
Πολλοί ήταν και οι κινηματογράφοι της. Οι κάτοικοι της Σμύρνης κρατούσαν το εμπόριο στα χέρια τους και αυτό το μαρτυρούν οι πολλές τράπεζες που είχε. Αυτά όμως που την στόλιζαν και την καθιστούσαν τόσο όμορφη, ήταν τα προάστειά της. Ποιος δεν γνωρίζει και δεν έχει υμνήσει το Κορδελιό, με την μαγευτική όψη; Την μητρόποολη Αγία Άννα που οι Τούρκοι την έλεγαν “Καρσή γιακά”;
Τα Πετρωτά, την Αγία Τριάδα, την Καραντίνα ή αλλιώς Καλλιθέα, τον Βουρνόβα, ένα προάστειο θαύμα, μια πραγματικά αριστοκρατική συνοικία, τον Παράδεισο και τον Βουτζά. Σμύρνη η αγαπημένη!
Μπορούμε να πούμε ότι ήταν μία Ευρωπαϊκή πόλη. Οι ντόπιοι την είχαν συνηθίσει, ίσως να μην τους έκανε μεγάλη εντύπωση, αλλά οι επισκέπτες και γενικά οι ξένοι όταν την έβλεπαν πρώτη φορά, ένιωθαν σαν να έβλεπαν μία πόλη των ονείρων… των παραμυθιών της Χαλιμάς!
Τα στενοσόκκακά της, τα πανέμορφα σπίτια της με τα καφασωτά παράθυρά της, τα αιώνια μπαλκόνα της, οι μιναρέδες, τα ψιλά κωδωνοστάσια με τους τρούλλους της, τα σαχνίσίδια της μέσα στο τρεμουλιαστό φως των φαναριών της, ή κάτω από τον γαλανό της ουρανό, όταν έπεφτε η μαγευτική δύση, έδιναν στην πόλη μία εντύπωση διαφορετική.
Έντονα ειδύλλια ή, συνοδευόμενη από κάποιον μυστικισμό που δύσκολα μπορεί να αποβάλει ο περιηγητής ή ο κάθε επισκέπτης. Δεν θα μπορούσε η Σμύρνη να είναι κάτι άλλο! Σαν γέννημα Αμαζόνας… Έτσι της έπρεπε να είναι ωραία και αρμονική… λαμπερή!
Εκατό ένα χρόνια πέρασαν από τότε που την έκαψαν, την λεηλάτησαν, την ταπείνωσαν προσπαθώντας να αφανίσουν και αυτή και τους ανθρώπους της… Σε μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της ιστορίας!