Η ιατρική έχει και αυτή την αχίλλειο πτέρνα της που είναι η απάτη στην παροχή υγείας και η εξαπάτηση με τις δημοσιεύσεις ψευδών ιατρικών ερευνών. Αναληθείς έρευνες και περιττές μελέτες, δυστυχώς, δημοσιεύονται κάτω από την πίεση ακαδημαϊκών απαιτήσεων.
Απόκρυψη δεδομένων από ιατρικές έρευνες γίνεται υπό την πίεση των ιατρικών βιομηχανιών παραγωγής ιατρικού εξοπλισμού και φαρμάκων με αντάλλαγμα πλούσια δώρα και σεβαστά χρηματικά ποσά. Εξαπατήσεις του ασθενούς για τη διενέργεια περιττών ιατρικών πράξεων, που δεν έχουν κανένα ευεργετικό αποτέλεσμα, και που γίνονται είτε από αισχροκέρδεια και ασυνειδησία είτε από έλλειψη γνώσεων.
Επίσης, δεν είναι σπάνια η χορήγηση περιττών φαρμάκων, η παραπομπή σε ψευδείς θεραπείες και η χρήση υλικών και εμφυτευμάτων σε χειρουργικές επεμβάσεις που δεν χρειάζονται. Δυστυχώς, οι απάτες στην ιατρική συμβαίνουν, διότι οι γιατροί δεν είναι υπεράνθρωποι. Θα μπορούσαν όμως να ελαχιστοποιηθούν, αν οι βασικές αρχές ηθικής και συμπεριφοράς διδάσκονταν οργανωμένα και συστηματικά στους φοιτητές ιατρικής και τους ειδικευόμενους ιατρούς.
«Η τεχνική ικανότητα χωρίς κρίση και ηθική είναι πιο επικίνδυνη στην ιατρική απ’ ό,τι σε άλλα επαγγέλματα» διατείνεται ο Daniel K. Sokol, ένας επιστήμονας της κλινικής ηθικής στην Αγγλία. Γεγονότα που, δυστυχώς, διαπίστωσα επανειλημμένα ότι συμβαίνουν και ιδίως εκεί που δεν υπάρχει ιατρικός έλεγχος.
Άλλες ηθικές παρεκκλίσεις ή ερωτήματα εντιμότητας, που συχνά συναντάμε, είναι:
α) τα δώρα από τους ασθενείς, β) οι τρόποι συμπεριφοράς των ιατρών, γ) η έλλειψη της ικανότητας των ιατρών να ακούν πραγματικά τους ασθενείς (τέχνη της ακρόασης), δ) η σύναψη ερωτικής σχέσης μεταξύ ιατρού και ασθενούς ή ακαδημαϊκού ιατρού με φοιτήτρια ή φοιτητή, ε) το ηλικιακό κριτήριο στην άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος (πότε θεωρείται ένας γιατρός πολύ ηλικιωμένος για την άσκηση ιατρικής ή τη διενέργεια χειρουργικών επεμβάσεων; στ) Πόσο και πότε η δεύτερη γνώμη είναι απαραίτητη;
Προστατεύεται η επαγγελματική αυτονομία του ιατρού; ζ) Οι μίζες από παρόχους υγείας προς άλλους παρόχους υγείας, όταν τους παραπέμπονται ασθενείς, η) τα διχασμένα αισθήματα αφοσίωσης του ιατρού και άλλα παρεμφερή ερωτήματα.
Αμέλεια θεωρείται η κακή έκβαση μιας νόσου, η οποία δεν απετράπη, παρότι ήταν εφικτό, εξαιτίας της παροχής αναχρονιστικής, μη τεκμηριωμένης θεραπείας από τον θεράποντα ιατρό, και η οποία θα μπορούσε να είχε αντιμετωπιστεί καλύτερα με την παραπομπή του ασθενούς σε συνάδελφό του.
Επίσης, αμέλεια θεωρείται η μη λήψη μέτρων προς αποφυγή επιπλοκών, όπως κατακλίσεις, πτώση του ασθενούς από το κρεβάτι του ή την καρέκλα, ελλιπείς εξηγήσεις κατά τη λήψη φαρμάκων κλπ. Ο ασθενής θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να παρακολουθείται από τον θεράποντα ιατρό του ή τον αντικαταστάτη του, ανά πάσα ώρα και στιγμή.
Έχει ο γιατρός το δικαίωμα να συγκαλύπτει τα λάθη άλλως γιατρών; Είναι αυτό κανόνας συναδελφικότητας ή είναι κάτι που ίδιος δικαιολογεί, με το σκεπτικό ότι και εκείνος θα μπορούσε να κάνει το ίδιο λάθος; Όχι βέβαια! Οι πράξεις του γιατρού πρέπει να χαρακτηρίζονται από διαφάνεια και ο ίδιος να λέει την αλήθεια, όσο οδυνηρή και αν είναι, και για αυτόν και για τους άλλους.
Τα λάθη είναι ανθρώπινα αλλά στην ιατρική μέχρι ποιο βαθμό είναι ανθρώπινα ; (ΙΟΜ report 1999). Πόσα και τι είδους λάθη πρέπει να κάνει ένας γιατρός για να χαρακτηριστεί ως κακός.
Με ποιον αριθμητικό παράγοντα (δεν τον ξέρουμε ακόμη) πρέπει να συσχετιστεί η ανικανότητα, η αμέλεια και η έλλειψη ηθικής για να χαρακτηριστεί ένας γιατρός ως κακός γιατρός διερωτάται ο Atul Gawande στο περιοδικό Surgery 1999.
Η περιπλοκότητα των ιατρικών γνώσεων, η αμφίβολη κλινική πρόβλεψη, η πίεση χρόνου, η ανάγκη ταχείας διαγνωστικής απόφασης σε συνδυασμό με τις περιορισμένες και αβέβαιες γνώσεις, συμβάλλουν στο να θεωρούνται τα λάθη αναπόφευκτα (Berlin Radiology 2009).
Δυστυχώς τα λάθη δεν μπορούμε να τα εξαλείψουμε, μπορούμε όμως με τις κατάλληλες στρατηγικές να τα περιορίσουμε στο ελάχιστο, όπως αποκαλύπτει η ανάλυση των γνωστικών παγίδων των σκέψεών μας. Υπάρχει, επομένως, φως πίσω από τις σκιές.
Ι. Οργάνωση και Αντιμετώπιση Προβλημάτων
Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες με τους περισσότερους ιατρούς αναλογικά με τον πληθυσμό της. Ικανοποιητικός είναι και ο αριθμός των κλινών στα ελληνικά νοσοκομεία.
Υπολογίζεται ότι διαθέτουμε 4,21 νοσοκομειακές κλίνες ανά 1.000 κατοίκους, δείκτης κατά πολύ υψηλότερος των προηγμένων χωρών, όπου η διαθεσιμότητά τους κυμαίνεται ανάμεσα στις 2,2 – 3,6 κλίνες ανά 1.000 κατοίκους. Εξαίρεση αποτελούν η Γερμανία και η Ιαπωνία. Από το ελληνικό σύστημα υγείας, ωστόσο, απουσιάζουν ο συντονισμός, η συνοχή και η σωστή κατανομή των γιατρών, η οποία πρέπει να είναι ανάλογη των αναγκών.
Η αντίληψη ότι είναι αναγκαία η ισότιμη ανάπτυξη όλων των ιατρικών ειδικοτήτων θεωρείται παρωχημένη.
Μια από τις βασικές ελλείψεις της ιατρικής στην Ελλάδα είναι η απουσία συγκροτημένης, ενιαίας και συντεταγμένης ιατρικής φροντίδας. Το σύστημα περίθαλψης δεν είναι επικεντρωμένο στον ασθενή αλλά στον ιατρό (ιατροκεντρικό).
Στη δημιουργία του προβλήματος συμβάλλουν η έλλειψη κατάλληλης επαγγελματικής υποδομής και γραμματειακής υποστήριξης που θα συντελούσαν στην άμεση επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των γιατρών.
Η γραμματειακή υποστήριξη του νοσοκομείου μέσω διαδικτύου, για παράδειγμα, θα έδινε τη δυνατότητα στον προσωπικό γιατρό του ασθενούς, που επισκέφθηκε το τμήμα επειγόντων περιστατικών, να ενημερωθεί για όλες οι εργαστηριακές εξετάσεις και πιθανές διαγνώσεις που έγιναν στο τμήμα επειγόντων.
Ταυτόχρονα, και ο γιατρός των επειγόντων θα μπορούσε να επικοινωνήσει με τον θεράποντα ιατρό για να λάβει περισσότερες πληροφορίες για το ιστορικό του αρρώστου. Δυστυχώς στην Ελλάδα αυτή η επικοινωνία δεν υφίσταται, συχνά εξαιτίας της άρνησης των νοσοκομειακών γιατρών να δεχτούν κάποια επιπλέον ιατρική συμβουλή.
Το αποτέλεσμα αυτής της νοοτροπίας είναι οι γιατροί των επειγόντων να προβαίνουν πολλές φορές σε λάθος διάγνωση και θεραπεία.
Πρόσφατα άρχισε να οργανώνεται ο θεσμός του γενικού προσωπικού γιατρού ο οποίος όμως υπολείπεται ακόμη στον συντονισμό με τα νοσοκομεία και τους ειδικούς γιατρούς, ώστε να συγκροτηθεί ενιαία και συντεταγμένη ιατρική φροντίδα.
Η κατανομή νοσοκομειακών κλινών, αιθουσών χειρουργείων και γιατρών δεν πραγματοποιείται σύμφωνα με σύγχρονα κριτήρια, προσαρμοσμένα στις ανάγκες του πληθυσμού της περιοχής, αλλά με βάση αντιλήψεις που επιμένουν στον προκαθορισμένο αριθμό κλινών και γιατρών ανά κλινική με αποτέλεσμα οι ασθενείς να λιμνάζουν στα νοσοκομεία.
Ασθενείς νοσηλεύονται στους διαδρόμους χάνοντας την ιδιωτικότητά τους. Πολλά νοσοκομεία μάλιστα δε διαθέτουν ούτε κουρτίνες γύρω από τα κρεβάτια. Γιατί δεν μας ενδιαφέρει η αξιοπρέπεια του αρρώστου;
Όνειδος αποτελεί, ακόμη, η παραμέληση των καταγμάτων του ισχίου στα ελληνικά νοσοκομεία, ειδικά από τη στιγμή που υπάρχουν μελέτες οι οποίες αποδεικνύουν, ότι η θνησιμότητα των ασθενών αυξάνεται όσο καθυστερεί το χειρουργείο.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι η καθυστέρηση των εργαστηριακών εξετάσεων, καθώς και η μακροχρόνια αναμονή των αποτελεσμάτων των βιοψιών στα νοσοκομεία.
ΙΙ. Αρχείο Ιατρικών Φακέλων
Στην Ελλάδα το αρχείο ιατρικών φακέλων των ασθενών δεν είναι εκσυγχρονισμένο. Τα αρχεία δεν είναι σωστά οργανωμένα εξαιτίας της έλλειψης υπεύθυνου και ειδικά εκπαιδευμένου προσωπικού που θα ελέγχει την πληρότητα και την ενημέρωσή τους. Στις ΗΠΑ και τον Καναδά όταν οι φάκελοι των ασθενών είναι ελλιπείς η διεύθυνση του Νοσοκομείου επιβάλλει κυρώσεις στον υπεύθυνο γιατρό.
Μέσω των λεπτομερώς συμπληρωμένων ιατρικών φακέλων ελέγχονται τόσο οι επιπλοκές όσο και οι άνευ πραγματικών ενδείξεων θεραπείες των ιατρικών τμημάτων του νοσοκομείου και ιδιαίτερα των υπεύθυνων ιατρών. Οι παραπάνω πρακτικές αποτελούν κύρια μέσα αξιολόγησης των ιατρικών πράξεων και της αποδοτικότητας του νοσοκομείου.
ΙII. Νοσοκομειακή Διοίκηση
Οι διοικητές των νοσοκομείων δεν έχουν καμία απολύτως εκπαίδευση για αυτήν τη θέση. Ως επί το πλείστον είναι συνταξιούχοι του στρατού και τοποθετούνται με πολιτικά κριτήρια, εξυπηρετώντας κυρίως τα τμήματα των νοσοκομείων με τα οποία έχουν φιλικές διασυνδέσεις.
Δεν έχουν ιδέα από σχεδιασμό προϋπολογισμού και επομένως αδυνατούν να καλύψουν τις ανάγκες των ιατρικών τμημάτων που είναι περισσότερο αναγκαία για την εξυπηρέτηση των ασθενών, δεν έχουν γνώση των προγραμμάτων ανάπτυξης κ.λπ.
Οι διοικητές δεν διατηρούν για αρκετό καιρό τη θέση τους με αποτέλεσμα την απουσία συνοχής και συνέχισης των προγραμματισμένων σχεδίων ανάπτυξης, την έλλειψη οράματος και τη μη υλοποίηση σχεδίων για την ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών του νοσοκομείου. Δεν υπάρχουν ειδικές σχολές για management υπαλλήλων νοσοκομειακής καριέρας. Οι διοικητές των νοσοκομείων διορίζονται από ad hoc αποφάσεις των Υπουργείων Υγείας.
ΙV. Γηριατρική
Είναι καταφανής η τεράστια απουσία της γηριατρικής στη χώρα μας, η οποία ασκείται από εξειδικευμένους γενικούς ιατρούς. Τα αποτελέσματα της ελληνικής απογραφής του 2021 έδειξαν ότι ο πληθυσμός των ατόμων άνω των 80 ετών συνεχώς αυξάνεται (766.043 σε πληθυσμό 10.422.487) ) και ένας στους τρεις Έλληνες είναι πάνω από 60 ετών. Παρ’ όλα αυτά η γηριατρική – γεροντολογία δεν έχει αναπτυχθεί στη χώρα μας.
Όπως η ιατρική φροντίδα για τα παιδιά διαφέρει από εκείνη των ενηλίκων και παρέχεται από τους παιδιάτρους, έτσι και η περίθαλψη των ηλικιωμένων οφείλει να παρέχεται από ειδικούς γεροντολόγους. Αυτός είναι ο λόγος που η γεροντολογία έχει αναπτυχθεί ως διαφορετική οντότητα στα ανεπτυγμένα κράτη.
Η γηριατρική και γεροντολογία ανήκουν σε μια πολυσύνθετη επιστήμη που ασχολείται με τις σωματικές, πνευματικές και κοινωνικές επιπτώσεις της γήρανσης. Ο γεροντολόγος γνωρίζει ότι η ποιότητα ζωής είναι ζωτικής σημασίας για μια υγιή γήρανση.
Συντονίζει και διαχειρίζεται την παροχή υγείας που προσφέρουν οι διάφοροι εξειδικευμένοι γιατροί. Μελέτες αναφέρουν ανατριχιαστικές επιπλοκές στους ηλικιωμένους από ακατάλληλη περίθαλψη, όπως αυτή του Dr. Levinson το 2010, που έδειξε ότι ένας στους τέσσερις ηλικιωμένους ασθενείς που εισάγονται στα νοσοκομεία υφίστανται βλάβη από την νοσοκομειακή φροντίδα.
Η συνταγογράφηση για πολλά φάρμακα είναι λανθασμένη με αποτέλεσμα φαρμακευτικές παρενέργειες, επείγουσες εισαγωγές στα νοσοκομεία και θάνατο. Φάρμακα που συνταγογραφούνται κατά σωρεία από μη ειδικούς είναι υπνωτικά, ηρεμιστικά, αντιψυχωσικά, αντικαταθλιπτικά, αντιφλεγμονώδη. Πολλά κατάγματα στους ηλικιωμένους είναι συνέπεια συνταγογράφησης ακατάλληλων ηρεμιστικών. Για παράδειγμα τα κατάγματα του ισχίου έχουν καταστροφικές σωματικές και ψυχικές συνέπειες και επιφέρουν τον θάνατο σχεδόν στο 30% των περιπτώσεων.
V.Κλινική Ηθική
Δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή στην εγκαθίδρυση του κλάδου της κλινικής ηθικής στη χώρα μας και στην πρόσληψη επιστημόνων αυτής της ειδικότητας (βιοηθικής) στα νοσοκομεία. Η κλινική ηθική είναι από τις πιο δύσκολες προκλήσεις για τους επαγγελματίες του τομέα υγείας.
Ασχολείται με την έγκριση εργαστηριακών και κλινικών μελετών, την επίλυση ηθικών συγκρούσεων σε διλήμματα που απασχολούν ειδικούς, ασθενείς και τους συγγενείς τους, όπως συνέχιση της θεραπείας σε ασθενείς τελικού σταδίου ή επιλογή ανακουφιστικής/παρηγορητικής φροντίδας, τη λήψη δύσκολων αποφάσεων στην υγειονομική περίθαλψη και την – ανά περιπτώσεις – επιλογή της ευθανασίας (δεν είναι νομιμοποιημένη στη χώρα).
Εκτός από τις ηθικές διαβουλεύσεις οι επιστήμονες της κλινικής ηθικής είναι επιφορτισμένοι με την καθοδήγηση των επαγγελματιών του τομέα υγείας και των ασθενών σε σημαντικά ζητήματα όπως: συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης, διασφάλιση των δικαιωμάτων του ασθενούς, κλπ., καθώς και στην εκπαίδευσή τους ώστε να μπορούν να παίρνουν τη σωστότερη απόφαση σε προβλήματα ηθικής σε γκρίζες ζώνες.
VI.Αποκατάσταση
Η αποκατάσταση είναι η διαδικασία επαναφοράς του ασθενούς στην αρχική του κατάσταση και στην ανεξαρτητοποίησή του.
Ο ρόλος της φυσικοθεραπείας στην αποκατάσταση είναι καθοριστικός, σχεδιάζει και εφαρμόζει τεχνικές που αποσκοπούν στη λειτουργικότητα του ασθενούς και στην σταδιακή ανεξαρτητοποίηση του (εκμάθηση δεξιοτήτων, καθημερινών δραστηριοτήτων, ανάκτηση δύναμης μετά από ατύχημα, κ.λπ.).
Τα τμήματα φυσικοθεραπείας ιδιαίτερα όσον αφορά την αποκατάσταση δεν είναι ανεπτυγμένα στη χώρα μας. Για παράδειγμα ηλικιωμένοι ασθενείς μετά από κατάγματα ισχίου μεταφέρονται στο σπίτι τους χωρίς να έχουν εφαρμόσει πρόγραμμα αποκατάστασης. Η θεραπευτική αποκατάσταση γίνεται απρογραμμάτιστα από ιδιώτες φυσικοθεραπευτές και σχεδόν στις περισσότερες περιπτώσεις έχει ελάχιστα αποτελέσματα ή είναι ατελώς ολοκληρωμένη.
VII. Κέντρα Αριστείας
Εκτός από το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, δεν υπάρχουν ούτε οι υποτυπώδεις δομές για τη σύσταση και λειτουργία νοσοκομειακών κέντρων αριστείας που προάγουν την καλύτερη δυνατή ιατρική περίθαλψη. Κάποια μη ολοκληρωμένα κέντρα αριστείας έχουν γίνει σε ιδιωτικές κλινικές.
Ένα κέντρο αριστείας σε ένα ίδρυμα υγειονομικής περίθαλψης οργανώνεται παρέχοντας ιδιαίτερη συγκέντρωση ειδικών γνώσεων (εμπειρογνωμοσύνη). Στα κέντρα αριστείας συναντάται εκτεταμένη πηγή γνώσης, δεξιοτήτων και εμπειρίας που αποσκοπεί στην επίτευξη της βέλτιστης ιατρικής φροντίδας.
Επικεντρώνεται σε μια ειδικότητα της ιατρικής, όπως καρδιολογία, ορθοπαιδική, πνευμονολογία, νευρολογία, οφθαλμολογία, νευροχειρουργική, κ.λπ. Επίσης μπορεί να επικεντρωθεί σε ένα συγκεκριμένο τομέα μιας ειδικότητας, όπως αρθροπλαστική ισχίου ή γονάτου με ρομποτική, καταρράκτη, μεταμοσχεύσεις, στερεοτακτική χειρουργική εγκεφάλου, παραμορφώσεις σπονδυλικής στήλης, κ.λπ.
Η ιατρική φροντίδα που παρέχει είναι ολοκληρωμένη και περιεκτική ώστε να εξασφαλίζει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για τον ασθενή.
Τα κέντρα αριστείας εξειδικευμένων ιατρικών κλάδων εντός του νοσοκομείου μπορούν να αναπτυχθούν μόνο από τμήματα που παρέχουν εξαιρετική ιατρική φροντίδα.
Τα συγκεκριμένα τμήματα διαθέτουν όραμα και αναπτύσσονται σε ιδρύματα των οποίων η διοίκηση αξιολογεί την προσφορά και προωθεί την ανάπτυξη. Είναι οι boutiques της ιατρικής.
Προϋπόθεση για τη σύσταση κέντρου αριστείας είναι η ιατρική φροντίδα που προσφέρει να είναι άρτια ώστε να προσελκύει ικανοποιητικό αριθμό ασθενών. Δεν είναι εφικτό να δημιουργηθεί κέντρο σε νοσοκομειακό ίδρυμα με μικρή προσέλευση ασθενών.
Επίσης μια άλλη βασική προϋπόθεση είναι να γίνεται κλινική και εργαστηριακή έρευνα, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των ασθενειών, τη βελτίωση της διάγνωσης για την ανάπτυξη ή συνεχή βελτίωση νέων θεραπειών. Τα κέντρα αριστείας είναι ο καταλληλότερος χώρος για να προωθηθούν οι παραπάνω εξελίξεις επειδή κάτω από τη στέγη τους συγκεντρώνουν αρκετό αριθμό ασθενών και εξαιρετική κλινική εμπειρία. Επίσης παρέχουν υψηλή εκπαίδευση και κατάρτιση σε επαγγελματίες υγείας.
Προάγουν τη συνεργασία και την ανταλλαγή εμπειρογνωμοσύνης μεταξύ των παρόχων ιατρικής φροντίδας, όχι μόνο ανάμεσα σε γιατρούς, αλλά και σε νοσηλευτές, φυσικοθεραπευτές, και ψυχολόγους, για τη δημιουργία μιας ενιαίας ιατρικής οντότητας. Διασφαλίζουν τα καλύτερα πρότυπα περίθαλψης για σπάνιες ασθένειες και είναι διαθέσιμα σε όλους τους ασθενείς.