Η τηλεοπτική κάμερα ζούμαρε πάνω στα χαλάσματα, κατά την παραγγελία του κομψού τηλεπαρουσιαστή γνωστής τηλεοπτικής απογευματινής εκπομπής, ώστε να έχει ένα κοντινό πλάνο. Όταν βρήκε αυτό που «έψαχνε» ο παρουσιαστής, ζήτησε από τον κάμεραμαν να παγώσει την εικόνα. Και η εικόνα πάγωσε, μαζί όμως με τους τηλεθεατές της εκπομπής.
Στο επίκεντρο αυτού του στιγμιότυπου, διακρινόταν η σιλουέτα ενός δύστυχου άνδρα, που ήταν καθισμένος πάνω στα συντρίμμια του σπιτιού του και κρατούσε σφιχτά το χεράκι της άψυχης κορούλας του. Ό,τι ανθρώπινο πρόφτασε να κρατήσει έξω από τα χαλάσματα.
Αυτή είναι μόνο μία όψη της τραγωδίας. Η τηλεοπτική, που μέσω της εικόνας εκλύεται το συναίσθημα. Η πραγματικότητα όμως είναι ακόμα πιο τραγική κι από την ίδια την εικόνα, που δεν παύει να απαθανατίζει μονάχα κάποια στιγμιότυπα. Η τραγικότητα, σε όλη της τη διάσταση, αναδεικνύεται κυρίως μέσα από τους αριθμούς.
Με ένα τράνταγμα 65 δευτερολέπτων και ακόμα ένα μετά από λίγες ώρες, κατέρρευσαν δέκα επαρχίες στη νότια Τουρκία και πολλές κατοικήσιμες περιοχές στη βόρεια Συρία. Οι μέχρι τώρα καταγραφές είναι δραματικές, με τους νεκρούς να ξεπερνάνε τους 35.000 και οι άστεγοι το ένα εκατομμύριο, ενώ οι προβλέψεις είναι εφιαλτικές. Αναμένεται, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ, ακόμα και διπλασιασμός του αριθμού των νεκρών, ενώ οι άστεγοι προβλέπεται να ξεπεράσουν το 1,5 εκατομμύριο.
Ακόμα και στον πόλεμο στην Ουκρανία που συμπληρώνει έναν χρόνο διάρκειας, δεν θρήνησε η ανθρωπότητα τόσα πολλά θύματα, όσα τις προηγούμενες μέρες στη νότια Τουρκία και τη βόρεια Συρία, μετά από δύο ισχυρότατους σεισμούς, μεγέθους 7,8 και 7,5 ρίχτερ, που έπληξαν την περιοχή μέσα σε λίγες ώρες. Τώρα, είναι φυσικό να σκεπάζει τα χαλάσματα ο πόνος, η οδύνη, η θλίψη, η απόγνωση, ο θυμός και η οργή. Καθώς σβήνει και η τελευταία ελπίδα ανεύρεσης επιζώντων, θα ξεκινήσει και η αναζήτηση των ευθυνών και των αιτίων της τραγωδίας, όσο κι αν αυτό δεν βολεύει κάποιους. Μια ψύχραιμη ιστορική αναδρομή όμως, είναι πάντα χρήσιμη.
Η ιστορία ξεκινάει από την εποχή του «Σχεδίου Μάρσαλ», όπου η Τουρκία καλούσε τους αγρότες της ενδοχώρας να μεταβούν στα αστικά κέντρα, προκειμένου να συμβάλουν κι εκείνοι στην υλοποίηση του οράματος του εκβιομηχανισμού της χώρας.
Το ποτάμι όμως της εσωτερικής μετανάστευσης ήταν τόσο ορμητικό, που πλημμύρισε τις «όχθες» των μεγάλων αστικών κέντρων. Οι μεταναστευτικές ροές ενισχύθηκαν στη συνέχεια και από καινούριους εσωτερικούς μετανάστες, όπως ήταν οι εκατοντάδες χιλιάδες Κούρδοι, που ζητούσαν καταφύγιο από τις επιδρομές του τουρκικού στρατού στα νοτιοανατολικά της χώρας.
Η τουρκική βιομηχανία όμως αδυνατούσε πλέον να απορροφήσει όλους αυτούς τους εσωτερικούς μετανάστες, οι οποίοι για να ζήσουν κατέφευγαν τελικά σε δουλειές του ποδαριού και η επιβίωση αρκετών από αυτούς επαφιόταν στην τουρκική οικογενειακή αλληλεγγύη και σε διάφορα ισλαμικά δίκτυα αλληλοβοήθειας.
Το πανίσχυρο τουρκικό κράτος, από την άλλη πλευρά, όχι μόνο ανέχθηκε, αλλά και στήριξε την παράνομη δόμηση, μέσω της οποίας έλεγχε έναν ολόκληρο πληθυσμό που επιβίωνε κυριολεκτικά κάτω από συνθήκες διαρκούς ημιπαρανομίας. Πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση, τα μεγάλα πολιτικά κόμματα έσπευδαν να προσφέρουν έκτακτες νομιμοποιήσεις αυθαίρετων κατασκευών, προκειμένου να υφαρπάζουν τις πολύτιμες για αυτά ψήφους ολόκληρων υποβαθμισμένων περιοχών.
Για όσο διάστημα ασκούσε τον απόλυτο έλεγχο της χώρας το Κεμαλικό κατεστημένο, η νέα ανθρωπογεωγραφία, όπως αυτή που είχε διαμορφωθεί λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης, αποτελούσε αδιάφορη υπόθεση για την εξουσία.
Όταν όμως λίγο αργότερα έκανε την εμφάνισή της η νέα ισλαμική αστική τάξη με την ονομασία «Τίγρεις της Ανατολίας», που αντλούσε την δύναμή της από τις βιοτεχνίες και τις μικρότερες βιομηχανίες της ανατολικής Τουρκίας, στα μεγάλα αστικά κέντρα είχαν πλέον αρχίσει να διαμορφώνονται οι νέες γενιές ψηφοφόρων. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν ήταν καταιγιστικές, προκειμένου να οδηγήσουν στην αναρρίχηση του Ερντογάν στην εξουσία.
Συντελέστηκαν τότε μια σειρά από σαρωτικές αλλαγές, σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, όχι όμως και σε οικοδομικό. Η ασυδοσία στην ανέγερση των οικοδομών είναι το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της δόμησης στην Τουρκία, που μπορεί μεν να ξεκίνησε από την μεγάλη ανάγκη στέγασης των εσωτερικών μεταναστών, όμως στη συνέχεια γενικεύτηκε, παγιώθηκε και επικράτησε σε ολόκληρη τη χώρα.
Oι ισλαμικές κυβερνήσεις στην Τουρκία ακολούθησαν πιστά το κεμαλικό κατεστημένο και δεν τόλμησαν να βελτιώσουν στη δόμηση οτιδήποτε θα δυσαρεστούσε τους ιδιοκτήτες των κατοικιών, αλλά και την βιομηχανία των οικοδομών που έλεγχε το σύστημα, και που ελέγχει σήμερα το 30% του τουρκικού ΑΕΠ. Και ενώ η νομοθεσία για την ασφάλεια των κτηρίων άλλαξε το 1999, αλλά και το 2018, στην πραγματικότητα δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Στον τομέα της ανέγερσης οικοδομών, το τουρκικό κράτος εμφανίζεται λοιπόν διαχρονικά συνεπές με την ανευθυνότητα, από την παντοκρατορία των στρατηγών και των Κεμαλιστών, μέχρι και το αυταρχικό καθεστώς που εγκαθίδρυσε ο Ερντογάν.
Ο μεγάλος σεισμός της 6ης Φεβρουαρίου με τις τραγικές του συνέπειες, απλώς «επιβράβευσε» με τον χειρότερο τρόπο αυτήν την ανευθυνότητα. Οι πολυκατοικίες που κατάρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι στην γειτονική μας χώρα δεν αποτελούν απλώς ένα δείγμα κακοτεχνιών και παραλείψεων κάποιων συστημικών μεγαλοεργολάβων. Η αλληλουχία των ενεργειών, από την οικοδόμηση έως και την κατάρρευση αυτών των οικοδομικών συγκροτημάτων, συνοψίζει την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας.
Στη Συρία, μπορεί μεν οι καταστροφές που προκάλεσε ο σεισμός να μην έχουν την ίδια έκταση με εκείνες της Τουρκίας, όμως κι εκεί η κατάσταση είναι τραγική και οι ανάγκες συνδρομής και υποστήριξης είναι μεγάλες. Μια περιοχή που μετρά ήδη σοβαρές πληγές από τον Συριακό εμφύλιο, τις αεροπορικές επιδρομές, τους βομβαρδισμούς και τις συγκρούσεις των περασμένων ετών, και αδυνατεί να αντιμετωπίσει από μόνη της μια τέτοιου μεγέθους καταστροφή.
Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι και οι περιοχές της Τουρκίας που επλήγησαν από τους πρόσφατους σεισμούς φιλοξενούσαν ήδη πολλούς Σύρους πρόσφυγες, οι οποίοι – όσοι από αυτούς έχουν καταφέρει να επιβιώσουν – τώρα είναι διπλά εκτοπισμένοι.
Eύχομαι η «διπλωματία των σεισμών», για την οποία πολύς λόγος έχει γίνει τούτες τις μέρες, να μην έχει ημερομηνία λήξης και να αποδειχθεί περισσότερο ισχυρή από την πολιτική διπλωματία των κυβερνήσεων, αν και δεν είμαι πολύ αισιόδοξος, μιας και κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο την επιβίωση του κυρίαρχου «συστήματος».
Η βιβλική καταστροφή στην Τουρκία και τη Συρία, εκτός από την τεράστια ανθρωπιστική κρίση που αφήνει πίσω της, καταδεικνύει και μια πικρή, αλλά βαθιά ανθρώπινη αλήθεια. Όλα όσα δεν μπόρεσαν να κάνουν τα προηγούμενα χρόνια οι πολιτικοί, για να υποστηρίξουν την ειρήνη, την συνεργασία, την κατανόηση, την αλληλεγγύη και την συμπαράσταση μεταξύ των λαών, κατόρθωσε να το κάνει μέσα σε λίγες μόνο ώρες μια φυσική καταστροφή, με θλιβερό όμως επακόλουθο μια πρωτοφανή ανθρώπινη τραγωδία.