Η έννοια της νοσταλγίας, ειδικά των ηλικιωμένων, για τον παλιό καλό καιρό, όπως συνηθίζουν να εκφράζονται, είναι σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένη, με τις ξεχωριστές βεβαίως παραμέτρους και περιεχόμενο για τον κάθε άνθρωπο.
Κι αυτό γιατί οι περισσότεροι ανακαλούν στη μνήμη τους ευχάριστες στιγμές από συγκεκριμένη χρονική περίοδο ή από έναν τόπο που έζησαν στο μακρυνό παρελθόν τους. Όμως όταν η νοσταλγία συγχέεται με την πολιτική, τότε ο εν λόγω συνδυασμός μπορεί να αποδειχτεί πράγματι εκρηκτικός, ενεργοποιώντας την πλάνη της μνήμης και θέτοντας τη λογική και την ιστορία στο περιθώριο.
Η νοσταλγία των ημερών μας είναι περίεργη υπόθεση, γιατί από τη στιγμή που προσπαθούμε να διορθώσουμε μια παρελθούσα περίοδο με έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής ή την αντίληψη της απώλειας με μια εκ νέου ανακάλυψη της ταυτότητας και ιδιαίτερα της εθνικής κοινότητας και της πατρίδας, συχνά θέτουμε τέλος σε πολλά πράγματα.
Η λαχτάρα είναι αυτό που μοιραζόμαστε με πολλούς άλλους, αλλά νόστος ή επιστροφή στην έννοια της πατρίδας, είναι όλα εκείνα που πιθανόν θα μας χωρίσουν. Η υπόσχεση για την εκ νέου οικοδόμηση του ‘’ιδανικού’’ βρίσκεται στον πυρήνα πολλών ιδεολογιών σήμερα, που μας δελεάζουν να εγκαταλείψουμε την κριτική σκέψη χάριν του συναισθήματος.
Ο κίνδυνος της νοσταλγίας είναι ολοφάνερο ότι έχει την τάση να συγχέει το πραγματικό με το φανταστικό. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να δημιουργήσει μια κατάσταση ή μια πατρίδα φάντασμα, για χάρη της οποίας το άτομο είναι έτοιμο να πεθάνει ή και να σκοτώσει. Συνεπώς ο συνδυασμός νοσταλγίας και απουσίας στοχασμού, φαίνεται ότι μπορεί να οδηγήσει σε ακρότητες.
Όλα αυτά βρίσκονται στο επίκεντρο της σημερινής κατάστασης σε διεθνές επίπεδο. Ενώ αναζητούμε μια αγνή και αμόλυντη πατρίδα, η νοσταλγική μας πολιτική συχνά παράγει ένα υβρίδιο καπιταλισμού και θρησκευτικού φονταμενταλισμού, ξεδιπλώνοντας έτσι το επικίνδυνο του συνδυασμού νοσταλγίας και πολιτικής.
Υπάρχουν πολλά για να νοσταλγήσει κανείς στην ιστορία των λαών και των χωρών, μερικά από τα οποία μπορούν να ενεργοποιήσουν τη δυναμική της νοσταλγίας. Αλλά στην πραγματικότητα, σχεδόν παντού το βιοτικό επίπεδο έχει βελτιωθεί, η απονομή δικαιοσύνης επίσης, ο ρατσισμός βαίνει συνεχώς μειούμενος σε παγκόσμιο επίπεδο, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, οι διακρίσεις και το μίσος εναντίον συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων όπως οι Εβραίοι, οι μαύροι και οι ομοφυλόφιλοι εξασθενούν, και τόσα άλλα που θα μπορούσαμε να φέρουμε ως παράδειγμα.
Στις ΗΠΑ, πρόσφατα, η παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, για δεύτερη φορά, σήκωσε κύματα νοσταλγίας για παλιότερους προέδρους και ηγεσίες. Για τους λαούς όμως, η νοσταλγία παρουσιάζεται ως τρόπος αποφυγής της σύγχρονης πραγματικότητας, των γεγονότων όπως αυτά εξελίσσονται στις μέρες μας, στο παρόν.
Την ίδια στιγμή, όμως, δεν πρέπει επ’ ουδενί να μας διαφεύγει της προσοχής ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από έξυπνους ή υποψιασμένους πολιτικούς ως ένα χρήσιμο μέσο χειραγώγησης το οποίο με την βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας και των δημοφιλών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, να εξελιχθεί και να αποδειχτεί αποτελεσματικό γι’ αυτούς, με την έννοια ότι πιθανώς αναμοχλεύσει, υποδαυλίσει και αναζωπυρώσει παλιές μνήμες, σύγχρονη κοινωνική ανησυχία και ανασφάλεια μεταξύ των πολιτών.
Παλινδρομώντας, έστω στο πρόσφατο παρελθόν του εικοστού αιώνα, παρατηρούμε ότι όλες οι εποχές ήταν ταραγμένες σε διεθνή κλίμακα, με πληθώρα πολέμων, κοινωνικής βίας, πραξικοπημάτων σε αρκετές χώρες, διαμελισμούς κρατών, επαναστατικής δραστηριότητας ομάδων, τρομοκρατίας, έτσι για να αναφέρουμε μερικά.
Κι αν σήμερα πολλοί διάκεινται εχθρικά με τον νέο πρόεδρο στις ΗΠΑ, δεν πρέπει να λησμονούν σε λίγα χρόνια θα αποτελεί παρελθόν, όπως και πολλές επώδυνες οικονομικές κρίσεις και ιδεολογίες, ο φασισμός σε κάποιες χώρες, ο κομμουνισμός σε άλλες, κοκ.
Κλείνοντας, η όποια ωραιοποίηση και εξιδανίκευση του παρελθόντος, η ύποπτη νοσταλγία, σηματοδοτούν έλλειψη ιστορίας και μάλλον αποφυγή ανάληψης ευθυνών της εποχής που μας αναλογούν ως πολίτες, με το βλέμμα στραμμένο σε ένα παρόν ανύπαρκτο, ιδεατό και ουτοπικό!
Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης είναι τέως διευθυντής Χειρουργικής και συγγραφέας