Το ενδεχόμενο οι μαθητές να αφήνουν την τσάντα τους στο σχολείο και να μην την πηγαινοφέρνουν στο σπίτι, όπως ανακοίνωσε ο Υπουργός Παιδείας, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στους γονείς και όχι μόνο σε αυτούς. Πολλοί θεώρησαν ότι αυτό συμβάλλει στη διάλυση του σχολείου και σημαίνει υποβάθμιση του εκπαιδευτικού του έργου. Τι συμβαίνει αλήθεια με τη σχολική τσάντα; Τι συμβολίζει, τι περιέχει, τι κινδύνους μπορεί να προκαλεί;
Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή. Η σχολική τσάντα ήταν πάντα το έμβλημα του μαθητή και η καλή και προσεγμένη διευθέτηση του περιεχομένου της συμβόλιζε τον καλό μαθητή. Στα παλαιότερα χρόνια η τσάντα ήταν υφαντή και ήταν ένα από τα πρώτα υφαντά που έκανε η γιαγιά στον αργαλειό για τα εγγόνια της. Συνήθιζαν μάλιστα να ξομπλιάζουν την τσάντα με ένα μεγάλο πλουμιστό κόκορα απ’ έξω. Γι’ αυτό και όταν κανείς παραμελούσε τα μαθήματά του έλεγαν περιπαιχτικά «τα άφησε στον κόκορα» ή τα «κρέμασε στον κόκορα».
Γι’ αυτό λέμε ότι κατά κάποιο τρόπο η σχολική τσάντα συμβόλιζε την επιμέλεια του μαθητή. Σήμερα στο πνεύμα της καταναλωτικής κοινωνίας οι τσάντες, όπως και όλα τα καταναλωτικά αγαθά, παράγονται πλέον μαζικά από τις πολυεθνικές εταιρείες και πωλούνται συνήθως πανάκριβα. Συνήθως στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς γίνεται κι εδώ ένας εκτεταμένος ανταγωνισμός για το ποιος θα πάρει την καλύτερη τσάντα, τι μάρκα θα είναι κα πόσο θα κοστίζει.
Ναι ή όχι λοιπόν στη σχολική τσάντα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι ούτε απλή ούτε και τόσο εύκολη. Και κυρίως δεν είναι άσπρο ή μαύρο, όπως θα φανεί παρακάτω. Έτσι αν δει κανείς το θέμα από την πλευρά της υγείας των παιδιών θα πρέπει η τσάντα να αποφεύγεται, πράγμα για το οποίο θα μιλήσομε παρακάτω.
Ας δούμε όμως πρώτα το θέμα από την παιδαγωγική του πλευρά. Το ναι ή το όχι στην σχολική τσάντα εξαρτάται κυρίως από τον τρόπο που εργάζεται το σχολείο. Δηλαδή για να μην είναι αναγκαίο να παίρνει ο μαθητής την τσάντα του στο σπίτι, πρέπει όλες οι εργασίες να ολοκληρώνονται στο σχολείο υπό την υπεύθυνη επίβλεψη του δασκάλου. Αυτή ήταν και η πρόταση του Ι.Ε.Πυργιωτάκη, εμπνευστή και υπεύθυνου των Ολοήμερων Σχολείων στην Ελλάδα.
Πιο συγκεκριμένα η πρόταση έλεγε ότι η τσάντα μπορεί να μείνει στο σχολείο για όσους το επιθυμούν, εφόσον οι κατ’ οίκον εργασίες του μαθητή ολοκληρώνονται σε αυτό. Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής μπορεί να παίρνει την τσάντα στο σπίτι του μόνο δύο φορές την εβδομάδα (Τετάρτη και Παρασκευή) για να μπορούν οι γονείς να παρακολουθούν την πρόοδο των παιδιών τους. Παρά τη λογική διαχείριση του θέματος με βάση την προηγηθείσα πρόταση, υπήρξαν και πάλι αρκετές αντιρρήσεις από τους γονείς οι οποίοι δεν ήθελαν μόνο να συμπληρώνουν τα παιδιά τους τις εργασίες τους στο σχολείο, αλλά και να τους εξασφαλίζει ο δάσκαλος ότι το παιδί τους θα πάρει άριστα
. Επίσης, σύμφωνα με την παραπάνω πρόταση, για να μπορεί να μείνει η τσάντα στο σχολείο, είχαν κατασκευασθεί ειδικά ντουλάπια στα οποία ο μαθητής μπορούσε να κλειδώνει τα βιβλία και τα πράγματά του, να τα βρει ανέπαφα την επόμενη μέρα και να συνεχίσει την εργασία του στο σχολείο. Το παράδειγμα αυτό δείχνει ότι υπάρχουν κάποιοι βασικοί όροι και προϋποθέσεις που είναι απαραίτητο να εκπληρωθούν για να μπορέσει να γίνει συζήτηση πάνω στο θέμα. Δεν είναι έτσι απλό και δεν αποφασίζεται τυχαία και κατά το δοκούν.
Ας δούμε όμως τώρα την άλλη πλευρά του ζητήματος. Είναι κακό να παίρνει ο μαθητής την τσάντα του στο σχολείο; Ενέχει κάποιους κινδύνους; Και ποιοι είναι αυτοί; Η απάντηση είναι καταφατική. Από έρευνες που έχουν διεξαχθεί και σε ελληνικά σχολεία, αλλά και από την προσωπική μου εμπειρία διαπιστώνεται ότι το βάρος της σχολικής τσάντας είναι τόσο μεγάλο που συχνά συνθλίβει τη σωματική διάπλαση των παιδιών. Αναφέρω χαρακτηριστικά ότι από μετρήσεις του βάρους της σχολικής τσάντας προκύπτει ότι ζυγίζει τέσσερα έως πέντε κιλά ήδη από την πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου και το βάρος αυτό αυξάνεται στα πέντε και στα έξι κιλά στις μεγαλύτερες τάξεις. Κατά μέσο όρο το βάρος της σχολικής τσάντας για τις έξι τάξεις του δημοτικού σχολείου ανέρχεται στα 4,81 κιλά.
Πώς λοιπόν αυτός ο λιλιπούτιος μαθητής μπορεί να κουβαλάει αυτό το βάρος και μάλιστα επί έξι χρόνια στο δημοτικό, τρία στο Γυμνάσιο και τρία στο Λύκειο; Ένας λογικός τρόπος αντιμετώπισης είναι να αγοράζομε τροχήλατη τσάντα, ώστε να μην είναι αναγκασμένος ο μαθητής να τη σηκώνει στους ώμους ή στα χέρια του. Κι αυτό όμως δεν λύνει εντελώς το πρόβλημα, όσο και αν αποτελεί κάποια βελτίωση της κατάστασης. Έτσι, οι μαθητές απειλούνται και πολλοί πάσχουν από παιδική ή εφηβική οσφυαλγία, σκολίωση, κύφωση, λόρδωση ή συχνά υποφέρουν από τραυματισμό των αρθρώσεων ή αισθάνονται πόνο στον αυχένα, τησν πλάτη και τους ώμους.
Συνήθως, όταν αντιλαμβάνονται οι γονείς ότι το παιδί τους πάσχει από κάτι τέτοιο, είναι πολύ αργά και η αποκατάσταση του προβλήματος είναι κατά κανόνα δύσκολη.
Για να αποφύγει την κατάσταση αυτή το Υπουργείο Παιδείας της Αυστρίας απαγόρευσε πριν από λίγα χρόνια η τσάντα του μαθητή να ζυγίζει πάνω από 10% του βάρους του ίδιου του μαθητή. Επίσης, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Ελλάδας το 2008 εξέδωσε οδηγίες προς την κατεύθυνση αυτή προτείνοντας τα βιβλία και τα τετράδια που δεν είναι αναγκαίο να κουβαλάει καθημερινά στο σχολείο ο μαθητής να τα αφήνει στο σπίτι, ώστε να μειωθεί το βάρος της τσάντας. Νομίζω ότι με όσα ανέφερα παραπάνω έδωσα ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να κινηθούν οι αποφάσεις. Σε κάθε περίπτωση θα ήθελα αυτό να αποτελεί απόφαση του μαθητή, των γονέων και των δασκάλων και σε καμιά περίπτωση να μην αποτελεί απόφαση του Υπουργού που λαμβάνεται κεντρικά και για όλους.
* Η δρ Χρυσή Πυργιωτάκη – Παπαβασιλείου είναι επίτιμη σχολική σύμβουλος-διδάσκουσα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου